Πλαστικά, μια παγκόσμια κρίση που αναζητά ακόμη λύση

Αν η βιομηχανία πλαστικών ήταν χώρα -αναφέρει σε έκθεση η οργάνωση Beyond Plastics– θα ήταν η πέμπτη μεγαλύτερη πηγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στον κόσμο.

Μόνο στις ΗΠΑ o κλάδος ευθύνεται -από την παραγωγή μέχρι την απόρριψη- για τουλάχιστον 232 εκατομμύρια τόνους εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ετησίως, όσο παράγουν δηλαδή μαζί 116 σταθμοί παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα.

Η Τζούντι Ενκ, πρώην περιφερειακή διαχειρίστρια της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας (EPA) των ΗΠΑ, νυν πρόεδρος της Beyond Plastics, αποκαλεί τα πλαστικά «δολοφόνο του κλίματος». Και όχι μόνο…

Μέχρι το 2050 η παγκόσμια παραγωγή πλαστικών αναμένεται να τριπλασιαστεί, φτάνοντας σε μη διαχειρίσιμα επίπεδα και αφήνοντας ανεξίτηλο αποτύπωμα στο περιβάλλον και στον πληθυσμό της Γης, προειδοποιεί σε νέα έκθεση η Επιτροπή Minderoo-Monaco για τα Πλαστικά και την Ανθρώπινη Υγεία: μια ομάδα ερευνητών από το αυστραλιανό ίδρυμα Minderoo, το Επιστημονικό Κέντρο του Μονακό και το Κολέγιο της Βοστώνης.

Κάτι, επισημαίνουν, που συνεπάγεται αύξηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων για την κατασκευή πλαστικών στο 20%, από 4% που ήταν το 2015, καθώς οι πετρελαϊκές εταιρείες αναζητούν νέες αγορές στο φόντο της πράσινης μετάβασης της οικονομίας.

Σημαίνει επίσης μεγαλύτερη έκθεση των ανθρώπων σε τοξικές χημικές ουσίες που περιέχουν τα πλαστικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των φθαλικών ενώσεων -που συνδέονται με προβλήματα ανάπτυξης του εγκεφάλου στα παιδιά- και της BPA: μιας ουσίας που συνδέεται με εμφράγματα, νευρολογικές διαταραχές και μείωση της αναπαραγωγικής ικανότητας του ανθρώπου.

Συνολικά, τονίζεται στην έκθεση, περισσότερες από 2.400 χημικές ουσίες που προστίθενται στα πλαστικά θεωρούνται υψηλού κινδύνου.

Ως εκ τούτου, οι ερευνητές μιλούν για ένα «αόρατο» συνολικό κόστος της ρύπανσης από τα πλαστικά, που «βαρύνει τους πολίτες, τους φορολογούμενους και τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο, χωρίς αποζημίωση».

«Πλημμύρα» πλαστικών

Ένα εκατομμύριο πλαστικά μπουκάλια νερού πωλούνταν σε όλο τον κόσμο κάθε λεπτό το 2021.

Όλο και πιο ενισχυόμενη λόγω λειψυδρίας, η βιομηχανία εμφιαλωμένου νερού παρήγαγε περίπου 600 δισεκατομμύρια πλαστικά μπουκάλια.

«Μεταφράζονται» σε 25 εκατομμύρια τόνους απορριμμάτων, που αρκεί για να γεμίσει μια σειρά φορτηγών 40 τόνων από τη Νέα Υόρκη έως την Μπανγκόκ.

Συνολικά σε ετήσια βάση δημιουργούνται περίπου 400 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων, σύμφωνα με το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ.

Εξ αυτών εκτιμάται ότι το 12% αποτεφρώνονται -σε μια διαδικασία εξαιρετικά επιβαρυντική για το περιβάλλον και επικίνδυνη για την υγεία- και μόλις το 9% ανακυκλώνονται.

Το υπόλοιπο 79% καταλήγει είτε σε χωματερές -συχνά σε φτωχές χώρες, επιβαρύνοντας σημαντικά τη δημόσια υγεία- είτε στο περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων των ωκεανών.

Πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το «νησί των πλαστικών» στον βόρειο Ειρηνικό Ωκεανό, ανάμεσα στην Καλιφόρνια και στη Χαβάη, όπου περίπου 79.000 τόνοι πλαστικών που καλύπτουν μια έκταση άνω των 1,6 τετραγωνικών χιλιομέτρων.

Χωρίς ουσιαστική δράση, προειδοποιεί ο ΟΗΕ, οι ροές πλαστικών απορριμμάτων στα υδάτινα οικοσυστήματα σχεδόν θα τριπλασιαστούν μέχρι το 2040, φτάνοντας περίπου 29 εκατομμύρια τόνους, από σχεδόν 11 εκατομμύρια τόνους που ήταν το 2016.

Το πρόβλημα είναι ήδη εφιαλτικό με την πολυδιάσπασή τους, απειλώντας τα οικοσυστήματα και τη διατροφική αλυσίδα.

Πρόσφατη έρευνα κατέγραψε ότι περισσότερα από 170 τρισεκατομμύρια πλαστικά σωματίδια, συνολικού βάρους περίπου 2 εκατομμυρίων τόνων, επιπλέουν αυτή τη στιγμή στους ωκεανούς.

Πρόκειται για «εκθετική ανάπτυξη» από το 2005, υπογραμμίζεται. Και το πιο ανησυχητικό είναι ότι το φαινόμενο θα μπορούσε να τριπλασιαστεί έως το 2040, εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα.

Είναι η ανακύκλωση η λύση;

«Οι υποσχέσεις μεγάλων παραγωγών πλαστικών να προωθήσουν την ανακύκλωση και να συμπεριλάβουν περισσότερα ανακυκλωμένα στις συσκευασίες τους έχουν ως επί το πλείστον αθετηθεί», επισημαίνει η Deutsche Welle, ενώ το λόμπι πλαστικών, μαζί με πολλά σούπερ μάρκετ, «αποφεύγουν αυτήν την υποχρέωση, ασκώντας πιέσεις ενάντια σε προγράμματα επιστροφών που περιλαμβάνουν και τα πλαστικά μπουκάλια».

Η δε πρόσφατη έναρξη λειτουργίας ενός από τα μεγαλύτερα εργοστάσια χημικής ανακύκλωσης πλαστικών στη Βόρεια Αμερική, εν προκειμένω στο Τέξας από τον ενεργειακό κολοσσό ExxonMobil, εντάσσεται από οργανώσεις και ακριβιστές στο πλαίσιο ενός συνολικότερου «προπετάσματος καπνού» για την κάλυψη της πραγματικής διάστασης του προβλήματος και της ουσιαστικής εταιρικής ευθύνης.

Ενώ για παράδειγμα η ExxonMobil διαφημίζει τις δυνατότητες της νέας τεχνολογίας «προηγμένης ανακύκλωσης» που -με την επέκταση της χρήσης της και σε άλλες εταιρικές εγκαταστάσεις- υπολογίζεται ότι παρέχει τη δυνατότητα διάσπασης έως και 450.000 τόνων πλαστικού το χρόνο από τα τέλη του 2026, τα στοιχεία δείχνουν ότι δεν θα είναι παρά ένα μικρό κλάσμα της παραγωγής του αμερικανικού πολυεθνικού κολοσσού.

Πρόσφατη έκθεση του Minderoo καταδεικνύει ότι μόνο το 2021 η ExxonMobil παρήγαγε 6 εκατομμύρια τόνους πλαστικού μιας χρήσης, περισσότερους από οποιαδήποτε άλλη εταιρεία πετρελαιοειδών και πετροχημικών.

Και φυσικά δεν είναι η μόνη…

Πλέον «τα πλαστικά μιας χρήσης -συσκευασίες και αντικείμενα όπως σακούλες, καλαμάκια και μαχαιροπήρουνα που χρησιμοποιούνται μια φορά και μετά πετιούνται- αντιστοιχούν στο ένα τρίτο του συνόλου των πλαστικών που χρησιμοποιούνται σε παγκόσμιο επίπεδο», επισημαίνει το αυστραλιανό ίδρυμα.

Τα χαρακτηρίζει «τα πιο επιζήμια για τους ανθρώπους και τον πλανήτη».

Καθώς λοιπόν η πραγματική κλίμακα του προβλήματος γίνεται όλο και πιο σαφής, επιστήμονες και ακτιβιστές ζητούν αλλαγή πολιτικής και δράσης.

Απαιτούνται δραστικά μέτρα

Το Ινστιτούτο 5 Gyres με έδρα την Καλιφόρνια προειδοποιεί ότι η κατάσταση είναι τώρα τόσο οριακή, που οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να σταματήσουν να επικεντρώνονται αποκλειστικά στον καθαρισμό και την ανακύκλωση πλαστικών.

Οι ρυθμοί παραγωγής πλαστικού ξεπερνούν άλλωστε κατά πολύ τις δυνατότητες αυτών των μεθόδων.

Ζητούμενο πλέον, τονίζουν ειδικοί, είναι η λήψη μέτρων για τη μείωση της παραγωγής πλαστικών και η υιοθέτηση πολιτικών για την επαναχρησιμοποίησή τους.

Μόλις πέρυσι εν τω μεταξύ 160 κράτη-μέλη του ΟΗΕ ενέκριναν ψήφισμα για τον τερματισμό της πλαστικής ρύπανσης και προγραμματίζουν ξανά νέα συνάντηση, με στόχο την υιοθέτηση ενός νομικά δεσμευτικού πλαισίου έως το 2024.

Η δεύτερη σύνοδος της Διακυβερνητικής Επιτροπής Διαπραγματεύσεων θα γίνει στις 29 Μαΐου έως τις 2 Ιουνίου, στο Παρίσι.

Τα περιθώρια ουσιαστικής επιτυχίας θεωρούνται στενά, όπως κατέδειξαν οι βαθιές διαφωνίες που ανέκυψαν πέρυσι κυρίως μεταξύ ανεπτυγμένων και υπανάπτυκτων χωρών για τον βαθμό και τα επίπεδα υποχρεωτικότητας που θα πρέπει να περιλαμβάνει μια

Παγκόσμια Συνθήκη για τα Πλαστικά.

Όλο και περισσότεροι πάντως τονίζουν την ανάγκη για δραστικά μέτρα.

Η Επιτροπή Minderoo-Monaco καλεί στη λήψη αποφάσεων για περιορισμό της παραγωγής πλαστικών, απαγόρευση ορισμένων πλαστικών μιας χρήσης και ρύθμιση των τοξικών χημικών ουσιών στη σύνθεσή τους.

Πολλοί ωστόσο ήδη κρατούν «μικρό καλάθι».