Γκάμπορ Ματέ: Τραύμα, ασθένεια και θεραπεία σε μια τοξική κουλτούρα

Ο Γκάμπορ Ματέ έφτανε μια μέρα στο αεροδρόμιο του Βανκούβερ, όταν το τηλέφωνό του φωτίστηκε με ένα μήνυμα από τη σύζυγό του, Ράι. Τον ρώτησε αν ήθελε να πάει να τον πάρει για να τον γυρίσει σπίτι αλλά, ωστόσο, ανέφερε ότι δεν είχε φύγει ακόμα από το σπίτι τους. Ο γιατρός, ειδικός σε θέματα ψυχικής υγείας και συγγραφέας μπεστ σέλερ, ο οποίος ήταν 71 ετών τότε, απάντησε απότομα: «Δεν πειράζει».

Ήταν τόσο εξοργισμένος, όπως γράφει ο Ματέ στο νέο του βιβλίο, The Myth of Normal: Trauma, Illness & Healing in a Toxic Culture (Ο μύθος του φυσιολογικού: Τραύμα, ασθένεια και θεραπεία σε μια τοξική κουλτούρα), που, όταν έφτασε στο σπίτι, «γρύλισε ένα γεια» και στη συνέχεια «μετά βίας είχε οπτική επαφή» για την επόμενη ημέρα. «Είναι αυτή η αντίδραση ενός ώριμου ενήλικα στην όγδοη δεκαετία του;» αναρωτιέται.

Ζούμε στο παρελθόν

Αυτού του είδους η ειλικρίνεια για τις αποτυχίες του τον έχει βοηθήσει να κερδίσει θαυμαστές για το έργο του σχετικά με το τραύμα, τον εθισμό, το ΔΕΠΥ (ADD), το στρες και την παιδική ανάπτυξη, αλλά είναι τη σοφία που αποσπά από αυτό που τον έχει κάνει γκουρού αυτοβοήθειας για κάποιους.

Με περισσότερους από 1,4 εκατομμύρια followers στο Instagram, έχει αντίκτυπο στους ανθρώπους που μοιάζει με εκείνο ενός ροκ σταρ, αλλά πιο σοφιστικέ – περισσότερο Λέοναρντ Κοέν ή Τζόνι Μίτσελ παρά Τζάστιν Μπίμπερ.

Πίσω στο αεροδρόμιο. «Σε τέτοιες στιγμές, υπάρχει πολύ λίγος ενήλικας Γκάμπορ», γράφει. «Το μεγαλύτερο μέρος του εαυτού μου βρίσκεται στα χέρια του μακρινού παρελθόντος. Αυτό το είδος της σωματικής-συναισθηματικής χρονικής στρέβλωσης, που με εμποδίζει να κατοικήσω την παρούσα στιγμή, είναι ένα από τα αποτυπώματα του τραύματος, ένα βασικό θέμα για πολλούς ανθρώπους σε αυτή την κουλτούρα».

Το πρότυπο για την εχθρότητά του, λέει, βρίσκεται στα μηνύματα που έλαβε ως Εβραίος στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ουγγαρία. Ο Ματέ γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1944- τον Μάιο του ίδιου έτους άρχισε η απέλαση των Εβραίων της Ουγγαρίας στο Άουσβιτς. Μέχρι το τέλος του Ολοκαυτώματος, 565.000 Ούγγροι Εβραίοι είχαν δολοφονηθεί, ανάμεσά τους και οι παππούδες του Ματέ από την μητέρα του.

Όταν ήταν 11 μηνών, η μητέρα του τον έστειλε μαζί με έναν ξένο να τον φροντίσει η θεία του. Στο βιβλίο παραθέτει το ημερολόγιό της από εκείνη την εποχή: «Αγαπητό μου ανθρωπάκι», ξεκινάει, εξηγώντας ότι αναγκάστηκε να τον αποχωριστεί επειδή «ο μικρός σου οργανισμός δεν θα μπορούσε να αντέξει τις συνθήκες διαβίωσης στο περιφραγμένο γκέτο της Βουδαπέστης».

Ο Ματέ με τον πρίγκιπα Χάρι

Τραύμα, όπως πληγή

Ο Ματέ λέει ότι το τραύμα, από το ελληνικό «πληγή», «δεν είναι αυτό που σου συμβαίνει- είναι αυτό που συμβαίνει μέσα σου ως αποτέλεσμα αυτού που σου συμβαίνει… Δεν είναι το χτύπημα στο κεφάλι, αλλά η διάσειση που παθαίνω». Αυτά, λέει, είναι τα καλά νέα. «Αν το τραύμα μου ήταν ότι η μητέρα μου με έδωσε σε έναν άγνωστο… αυτό δεν θα γιατρευόταν ποτέ. Αλλά αν το τραύμα ήταν ότι αποφάσισα ως αποτέλεσμα του ότι η μητέρα μου με έδωσε σε έναν άγνωστο ότι δεν άξιζα ως άνθρωπος… αυτό είναι μια πληγή που μπορεί να επουλωθεί ανά πάσα στιγμή».

Μπορεί να υπάρχουν δύο τύποι πληγών, λέει. «Υπάρχουν τα τραυματικά γεγονότα με κεφαλαίο-Τα», στα οποία περιλαμβάνονται πράγματα όπως η κακοποίηση ως παιδί και η απώλεια ενός γονέα. Στη συνέχεια, υπάρχουν τα «τραύματα μικρού Τα».

«Μπορείς να τραυματίσεις ένα παιδί όχι μόνο κάνοντάς του κακά πράγματα, αλλά και μη ικανοποιώντας τις ανάγκες του» λέει. Ακόμη και οι στοργικοί γονείς μπορούν εύκολα, χωρίς να το γνωρίζουν, να προκαλέσουν τραύματα μικρών Τ στα παιδιά τους. Ο ίδιος θα το ήξερε, γιατί, όπως παραδέχεται, τα προκάλεσε στα δικά του παιδιά.

Όλα τα τραύματα πρέπει να αντιμετωπίζονται με συμπόνια, αλλά ο ίδιος είναι ανένδοτος ότι δεν αποτελούν δικαιολογία για τη μη ανάληψη προσωπικής ευθύνης. Όπως γράφει για το περιστατικό στο αεροδρόμιο, έρχεται ένα σημείο όπου «το «ο Χίτλερ με ανάγκασε να το κάνω» δεν θα ισχύει».

Το τραύμα υπάρχει σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και στη συλλογική σφαίρα

Αναφέρει τη δίωξη των ιθαγενών του Καναδά και τον επακόλουθο εθισμό, την ασθένεια και τις αυτοκτονίες, καθώς και την κληρονομιά του ρατσισμού και της δουλείας στις ΗΠΑ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, γράφει, το τραύμα είναι διαγενεακό: «Μεταβιβάζουμε στους απογόνους μας αυτό που δεν έχουμε λύσει μέσα μας». Αν αφεθεί ανεπούλωτο, το τραύμα «έχει αντίκτυπο στη ζωή σας … στο πώς αισθάνεστε για τον εαυτό σας, πώς βλέπετε τον κόσμο, πώς ενεργοποιείστε, τι πιστεύετε για τον εαυτό σας, το είδος των σχέσεων που συνάπτετε. Και εμφανίζεται με τη μορφή χρόνιας ασθένειας».

Ακόμη και τώρα, στα 79 της χρόνια, ο Ματέ εξακολουθεί να ανακαλύπτει τρόπους με τους οποίους τα αποτυπώματα του τραύματος μπορούν να αναβλύσουν. Πάρτε παράδειγμα τις τελευταίες εβδομάδες.

Στις αρχές Μαρτίου, συμμετείχε σε μια ζωντανή συζήτηση με τον πρίγκιπα Χάρι για την απώλεια, το τραύμα και τη θεραπεία. Ο Ματέ χλευάστηκε από τον Τύπο ως «αποκαλούμενος «ειδικός σε θέματα τραύματος»» – οι τίτλοι τον παρουσίασαν ως «επιζώντα του Ολοκαυτώματος που χαιρετίζει τη Χαμάς ως «ήρωα»» και υπήρξε κριτική για τη διάγνωσή του ότι ο Χάρι έχει ΔΕΠΥ. Επίσης, το – κομψό, πρέπει να πούμε – πουκάμισό του χωρίς γιακά υποτιμήθηκε.

Η δική του αντίδραση τον εξέπληξε: «Νόμιζα ότι σε αυτή την ηλικία είχα ξεπεράσει αυτά τα πράγματα». Αλλά η συνάντηση με τον Τύπο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τον άφησε «να ταράζεται μέσα του από αναστάτωση και ακόμη και από κάποιο βαθμό ντροπής». Απευθύνθηκε σε έναν φίλο του ψυχίατρο, ο οποίος τον ρώτησε: «Τι είναι αυτό που σε αναστάτωσε τόσο πολύ σε όλο αυτό το θέμα;».

«Αυτή είναι η σκανδάλη μου. Αν κάποιος διαφωνεί μαζί μου, αυτό είναι υπέροχο, δεν με νοιάζει. Αλλά αφήστε τους να με δουν και αφήστε τους να διαφωνήσουν με αυτά που πραγματικά λέω και με το ποιος πραγματικά είμαι και όχι με τη δική τους διαστρέβλωση» απάντησε.

Ο φίλος του έκανε μια σύνδεση σχετικά με το πώς το να μην αισθάνεται ότι τον βλέπουν σαν παιδί που χωρίστηκε από τη μητέρα του. «Μόλις το είπε αυτό, απλά απελευθερώθηκα μέσα μου. Το κατάλαβα», λέει.

Όσον αφορά τη διάγνωση του Χάρι με ΔΕΠΥ -κάτι με το οποίο ο Ματέ διαγνώστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’50- είπε: «Είχε μια φυσιολογική αντίδραση σε μη φυσιολογικές συνθήκες. Διότι αν ένα παιδί είναι στρεσαρισμένο, όπως ήταν εκείνος, ή όπως ήμουν εγώ, τι κάνεις με αυτό το άγχος; Δεν μπορείς να ξεφύγεις από αυτό, οπότε τι κάνεις; Ο εγκέφαλος συντονίζεται… Αλλά αυτό συμβαίνει όταν ο εγκέφαλος αναπτύσσεται και αυτό επηρεάζει τα κυκλώματά του». Αν και πολλοί επιστήμονες θα διαφωνούσαν, ο Ματέ πιστεύει ότι πρόκειται για μια «αναστρέψιμη αντίδραση».

View this post on Instagram

A post shared by Jeff Krasno (@jeffkrasno)

Συμπόνια για τα πάντα

Ο Ματέ έχει ένα αυξημένο επίπεδο συμπόνιας. Ίσως εν μέρει να οφείλεται στο γεγονός ότι, γι’ αυτόν, ο πραγματικός κακός είναι ο πολιτισμός μας. Στο The Myth of Normal, δίνει την αναλογία μιας τοξικής κουλτούρας σε ένα εργαστήριο, δηλαδή μιας κουλτούρας που είναι «ακατάλληλη για τα πλάσματα που προορίζεται να υποστηρίξει. Ή ακόμα χειρότερα: επικίνδυνη για την ύπαρξή τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τις ανθρώπινες κοινωνίες». Καταγράφει τις τοξικότητες ως εξής: «Ασθένειες που γεννιούνται από το άγχος, την άγνοια, την ανισότητα, την περιβαλλοντική υποβάθμιση, την κλιματική αλλαγή, τη φτώχεια και την κοινωνική απομόνωση».

Έχουμε, λέει, «εγκλιματιστεί» τόσο πολύ που αυτό έχει γίνει φυσιολογικό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι υγιές.

Πολλά από τα δεινά της σύγχρονης κοινωνίας είναι, λέει, φυσικές αντιδράσεις σε μια ανθυγιεινή κουλτούρα. Πάρτε τον εθισμό, κάτι που δεν το συσχετίζει μόνο με το ποτό και τα ναρκωτικά, αλλά και με «το σεξ, τον τζόγο, την πορνογραφία, τα extreme sports, τα κινητά τηλέφωνα». Η άποψή του είναι ότι δεν υπάρχει «εθιστική προσωπικότητα». Ούτε ο εθισμός είναι ασθένεια. Το μότο του είναι: «Μην ρωτάτε γιατί είναι εθισμένος, ρωτήστε γιατί πονάει. Για να καταλάβεις τον πόνο των ανθρώπων, πρέπει να καταλάβεις τη ζωή τους. Με άλλα λόγια, ο εθισμός είναι μια φυσιολογική αντίδραση στο τραύμα».

Το άτιμο το άγχος

Αν ο μέσος άνθρωπος είναι, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, εγκλιματισμένος στην τοξικότητα του πολιτισμού μας, σαν αστακός σε κατσαρόλα, πώς κατάφερε ο Ματέ να είναι τόσο συνειδητοποιημένος; Ένας παράγοντας, λέει, είναι ότι μέσω της δουλειάς του ως οικογενειακός γιατρός «γνώριζε τους ανθρώπους πριν αρρωστήσουν» και μπορούσε να εντοπίσει τις ασθένειές τους στο ευρύτερο πλαίσιο της οικογένειάς τους, των κοινοτήτων τους και της ζωής τους.

Είναι δυσαρεστημένος με τον τρόπο που γίνεται η ιατρική διδασκαλία: «Οι γιατροί εκπαιδεύονται σε αυτή τη στενή βιολογική θεώρηση, αλλά, αν τα μάτια σου είναι ανοιχτά, δεν μπορείς να μην το παρατηρήσεις». Άρχισε να διαβάζει την «τεράστια βιβλιογραφία που έχει καταδείξει τους δεσμούς μεταξύ της συναισθηματικής δυναμικής και της σωματικής παθολογίας».

Επισημαίνει το άγχος ως ένα από τα πολλά παραδείγματα- έγραψε γι’ αυτό στο βιβλίο του το 2003, When the Body Says No: The Cost of Hidden Stress (Όταν το σώμα λέει όχι: Το κόστος του κρυμμένου άγχους): «Προκαλεί φλεγμονή, διαβρώνει την υγιή λειτουργία των χρωμοσωμάτων, ενεργοποιεί γονίδια που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο».

Αναφέρει μια μελέτη που έδειξε ότι «οι γυναίκες με σοβαρή διαταραχή μετατραυματικού στρες είχαν διπλάσιο κίνδυνο για καρκίνο των ωοθηκών. Παρά το γεγονός ότι η μελέτη αυτή βγήκε πριν από τέσσερα χρόνια, από το Χάρβαρντ, ο μέσος ογκολόγος δεν έχει ιδέα».

Ο Ματέ είναι παθιασμένος με τη σύνδεση μεταξύ νου και σώματος. «Το να λέμε ότι το μυαλό συνδέεται με το σώμα είναι λανθασμένο» λέει. «Το να λέμε ότι το νευρικό σύστημα συνδέεται με το ανοσοποιητικό σύστημα και το ανοσοποιητικό σύστημα συνδέεται με τη συναισθηματική νοημοσύνη, η οποία συνδέεται με το ορμονικό σύστημα, είναι λανθασμένο. Δεν συνδέονται, είναι το ίδιο σύστημα».

*Με στοιχεία από theguardian.com