Ανάλυση: Θα οδηγήσουν σε πόλεμο οι εντάσεις Ιράν – Αζερμπαϊτζάν;

Οι εντάσεις μεταξύ του Ιράν και του Αζερμπαϊτζάν αυξάνονται σταθερά τους τελευταίους μήνες και τα διχαστικά επεισόδια έχουν γίνει σχεδόν εβδομαδιαία [φωτογραφία του Iranian Army/WANA (West Asia News Agency) via Reuters, επάνω, από ιρανικές στρατιωτικές ασκήσεις στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν].

«Προκλητικές ενέργειες»

Το ιρανικό υπουργείο Εξωτερικών προανήγγειλε την περασμένη Παρασκευή «αμοιβαία διπλωματική δράση», μετά την απέλαση τεσσάρων ιρανών διπλωματών από το Αζερμπαϊτζάν για «προκλητικές ενέργειες» που δεν κατονόμασε, σημειώνει σε ανάλυσή του το Al Jazeera.

Το Αζερμπαϊτζάν συνέλαβε έξι υπηκόους του λίγες ώρες νωρίτερα, οι οποίοι κατηγορήθηκαν ότι συνδέονται με ιρανικές μυστικές υπηρεσίες και σχεδίαζαν πραξικόπημα στο έθνος της Κασπίας.

Ηταν η τελευταία μιας σειράς συλλήψεων τους τελευταίους μήνες, με το Μπακού να συνδέει όλους τους υπόπτους με την Τεχεράνη.

Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ, στενός σύμμαχος της ιστορικά αντίπαλης του Ιράν Τουρκίας, κατηγόρησε την Τεχεράνη όταν άνδρας εισέβαλε στην πρεσβεία του Αζερμπαϊτζάν στην ιρανική πρωτεύουσα, στα τέλη Ιανουαρίου, σκοτώνοντας τον επικεφαλής της ασφάλειας και τραυματίζοντας άλλους.

Τουρκία, Ιράν, Αζερμπαϊτζάν, Αρμενία και η επαρχία Σιουνίκ (εικόνα από eurasianet.org)

Το Ιράν ανακοίνωσε ότι οι διπλωματικές σχέσεις δεν θα έπρεπε να επηρεαστούν καθώς το περιστατικό ήταν έργο ενός μοναχικού ένοπλου με προσωπικά κίνητρα, αλλά ο Αλίεφ έκλεισε την πρεσβεία καθώς κατήγγειλε την «τρομοκρατική» επίθεση.

Το Αζερμπαϊτζάν επέκρινε επίσης το Ιράν ότι φέρεται να υποστηρίζει την Αρμενία στη σύγκρουση πολλών δεκαετιών για την αποσχισθείσα περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Το Ιράν, από την άλλη πλευρά, το οποίο φιλοξενεί εκατομμύρια τουρκόφωνους Αζέρους, έχει κατηγορήσει εδώ και καιρό το Αζερμπαϊτζάν ότι υποκινεί το αυτονομιστικό αίσθημα στα βορειοδυτικά σύνορά του.

Ο παράγοντας Ισραήλ

Αλλά ακόμη και με όλα τα σημεία των διαφωνιών στις διμερείς σχέσεις, ίσως μια ταχέως αναπτυσσόμενη σχέση μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ισραήλ είναι αυτό που έχει ενοχλήσει πιο πολύ το Ιράν.

Η Τεχεράνη προειδοποιεί ολοένα και περισσότερο το Μπακού να μην προχωρήσει στην αναθέρμασνη των σχέσεών του με το Τελ Αβίβ, αλλά η εμπρηστική ρητορική της έφτασε σε νέα ύψη τον περασμένο μήνα, οπότε οι κορυφαίοι διπλωμάτες του Ισραήλ και του Αζερμπαϊτζάν συζήτησαν σε συνέντευξη Τύπου τη «συγκρότηση ενός ενιαίου μετώπου» κατά του Ιράν.

Ο υπουργός Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν Τζεϊχούν Μπαϊράμοφ βρέθηκε στο Τελ Αβίβ για να εγκαινιάσει την πρεσβεία της χώρας του αφού το Μπακού διόρισε τον πρώτο του πρεσβευτή στο Ισραήλ.

Αυτή η νέα προσέγγιση, προειδοποίησε το υπουργείο Εξωτερικών του Ιράν, θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για την εθνική ασφάλειά του, η οποία δεν μπορεί ν’ αγνοηθεί.

Η πλειοψηφία των πολιτικών στο κοινοβούλιο του Ιράν κατήγγειλε επίσης την κίνηση του Αζερμπαϊτζάν, επισημαίνοντας σε δήλωσή τους ότι «οι μουσουλμάνοι του κόσμου θα τους θεωρήσουν συνένοχους του σιωνιστικού καθεστώτος στις δολοφονίες και τα εγκλήματα κατά των καταπιεσμένων Παλαιστινίων».

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι και στόχοι πίσω από τους αυξανόμενους δεσμούς μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ισραήλ, οι οποίοι δεν συνδέονται άμεσα με το Ιράν, σύμφωνα με τον Vali Kaleji, αναλυτή Καυκάσου και Κεντρικής Ασίας, με έδρα την Τεχεράνη.

Το εβραϊκό λόμπι

Είπε στο Al Jazeera ότι, πολιτικά, το Αζερμπαϊτζάν χρειάζεται το εβραϊκό λόμπι για ν’ αντιμετωπίσει την αρμενική επιρροή στη Δύση, ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ οικονομικά είναι σημαντικός προμηθευτής πετρελαίου στο Ισραήλ.

Στο βίντεο, κάτω, κοινές ασκήσεις Τουρκίας – Αζερμπαϊτζάν στα σύνορα με το Ιράν

«Από στρατιωτική άποψη, η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν, υπό την επιρροή της αρμενικής κοινότητας της διασποράς, δεν είναι σε θέση να προωθήσει την ειρήνη και ν’ αποκτήσει προηγμένο στρατιωτικό και αμυντικό εξοπλισμό από τις ευρωπαϊκές χώρες και την Αμερική», δήλωσε ο Kaleji.

«Σε μια τέτοια κατάσταση, η Τουρκία, το Ισραήλ και το Πακιστάν έχουν γίνει οι τρεις κύριες πηγές άμυνας και κάλυψης των στρατιωτικών αναγκών της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν», πρόσθεσε, επισημαίνοντας ότι αυτό αποτελεί βασικό λόγο ανησυχίας για το Ιράν.

Θα γίνει πόλεμος;

Οι εντάσεις μεταξύ Μπακού και Τεχεράνης εκδηλώνονται όλο και περισσότερο με στρατιωτική μορφή, με τις δύο πλευρές να επιδεικνύουν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους σε ασκήσεις που έχουν ως σκοπό τις άμεσες προειδοποιήσεις.

Τόσο το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) όσο και ο στρατός στο Ιράν έχουν πραγματοποιήσει αρκετούς γύρους ασκήσεων υψηλού επιπέδου στις βορειοδυτικές περιοχές της χώρας και κοντά στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν από τότε που έληξε ο πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020, παρουσιάζοντας τις επίγειες και αεροπορικές ικανότητές του.

Το πιο σοβαρό σημειώθηκε τον περασμένο Οκτώβριο, όταν το IRGC για πρώτη φορά κατασκεύασε πλωτή γέφυρα σε τμήμα του ποταμού Αράς που σηματοδοτεί τμήματα των μεγάλων συνόρων μεταξύ Ιράν και Αζερμπαϊτζάν.

Μέρες αργότερα, ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Χοσεΐν Αμιραμπντολαχιάν βρισκόταν στη νοτιότερη αρμενική επαρχία Σιουνίκ (χάρτης, επάνω) για να στείλει ένα άλλο άμεσο μήνυμα στο Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία εγκαινιάζοντας προξενείο και δηλώνοντας ότι η ασφάλεια της Αρμενίας ισοδυναμεί με την ασφάλεια του Ιράν.

Ο διάδρομος Ζανγκεζούρ

Η κίνηση απαντούσε στον «διάδρομο Ζανγκεζούρ (χάρτης, κάτω)» που επιθυμούν να δημιουργήσουν το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία μεταξύ του θύλακα του Ναχτσιβάν και του υπόλοιπου κεντρικού τμήματος του Αζερμπαϊτζάν, ο οποίος ουσιαστικά θα διακόψει μια σημαντική ιρανική διαμετακομιστική σύνδεση με τον Νότιο Καύκασο και πέρα από αυτόν.

Ο Kaleji σημείωσε ότι – παρόμοια με την άμπωτη και την πλημμυρίδα των εντάσεων μεταξύ Τεχεράνης και Μπακού τις τελευταίες τρεις δεκαετίες – η τρέχουσα κλιμάκωση θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει σ’ έναν κύκλο αποκλιμάκωσης.

Ο διάδρομος Ζανγκεζούρ και το Ναχτσιβάν (εικόνα από Zeyd Abdullah Alshagouri/TRTWorld)

«Αν και οι πρόσφατες εντάσεις είναι πολύ σοβαρές, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που εμποδίζουν τη στρατιωτική σύγκρουση, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής και εμπορικής αλληλεξάρτησης, των διαδρομών διέλευσης μεταξύ Ιράν, Αζερμπαϊτζάν και Ρωσίας, καθώς και την εξάρτηση του Αζερμπαϊτζάν από τον διάδρομο επικοινωνίας του Ιράν για να φτάσει στο Ναχτσιβάν», υπογράμμισε.

Επισήμανε επίσης ότι οι διπλωματικοί δίαυλοι παραμένουν ανοιχτοί μέσω του προξενείου του Αζερμπαϊτζάν στην Ταμπρίζ, εκτός από την πρεσβεία του Ιράν στο Μπακού και το προξενείο στο Ναχτσιβάν, παρά το κλείσιμο της πρεσβείας στην Τεχεράνη.

Το πρώτο βήμα

Η Τουρκία και η Ρωσία – η οποία πλησιάζει όλο και περισσότερο το Ιράν μετά τον πόλεμο της Ουκρανίας – μπορούν να λειτουργήσουν ως μεσολαβητές, ρόλο παρόμοιο μ’ αυτόν που διαδραματίζει σήμερα η Κίνα στην αποκατάσταση των δεσμών μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, σύμφωνα με τον Kaleji.

«Ωστόσο, το γεγονός είναι ότι η Αγκυρα και η Μόσχα, σ’ αντίθεση με την Τεχεράνη, δεν έχουν μια απειλητική αντίληψη για τον ρόλο του Ισραήλ στη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν, τον διάδρομο Ζανγκεζούρ και τα κοινά σύνορα μεταξύ Ιράν και Αρμενίας», ανέφερε, προσθέτοντας ότι το πρώτο βήμα θα ήταν η κατανόηση αυτών των ανησυχιών και η πιθανή συνέχεια με κοινές περιφερειακές συνομιλίες.