Ο κίνδυνος να απαγορεύσεις ένα κόμμα μονοκοντυλιά – Τι συνέβη σε ΗΠΑ, Βέλγιο, Γερμανία και Τουρκία

Το μπλόκο στον Κόμμα Κασιδιάρη τουλάχιστον σε νομοθετικό επίπεδο πέρασε τελικά με τις ψήφους της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ, και τώρα η σκυτάλη περνά στους δικαστές. Κύριο επιχείρημα για την ψήφιση του νόμου ήταν ότι αποτελεί όπλο κατά του νεοναζισμού και της ακροδεξιάς, θέση, ωστόσο, που αμφισβητήθηκε με σοβαρά επιχειρήματα, τα οποία μάλλον ενισχύονται από την εμπειρία σε άλλες χώρες που εφάρμοσαν ίδιες πρακτικές.

Τι συνέβη όταν ξένες κυβερνήσεις εφάρμοσαν συνταγές καταπολέμησης «επικίνδυνων κομμάτων»;

Δίχως να εκπλήσσει, συνήθης πρακτική της Τουρκίας ήταν και είναι η απαγόρευση αντίπαλων κομμάτων, γι’ αυτό και ο αριθμός των κομματικών φορέων που έχει μπλοκαριστεί από το 1980 φτάνει τα 20! Ότι έκαναν οι Κεμαλιστές πριν 25 χρόνια, το κάνει σήμερα και Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης: Πριν ανέλθει ο Ερντογάν στην εξουσία, οι κοσμικές τουρκικές κυβερνήσεις –σημερινή αντιπολίτευση- απαγόρευε τα ισλαμιστικά κόμματα, συμπεριλαμβανομένων και των κομματικών προγόνων του Ερντογάν. Η  σημερινή ισλαμιστική κυβέρνηση χρησιμοποιεί τις ίδιες διατάξεις με στόχο να καταστείλει τους κουρδικούς πολιτικούς σχηματισμούς.

Βασικός στόχος του Ερντογάν είναι να τσακίσει το Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών, ένα αριστερό κόμμα που υποστηρίζει την άμεση δημοκρατία, τα δικαιώματα των εργαζομένων και τα δικαιώματα των Κούρδων. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν το έθεσε εκτός νόμου, στέλνοντας στη φυλακή τους ηγέτες του, με την κατηγορία ότι διατηρεί δεσμούς με το PKK το οποίο στην Τουρκία βαπτίζεται τρομοκρατική οργάνωση.

Το αποτέλεσμα ήταν, παρά τις απαγορευτικές διαδικασίες, το συγκεκριμένο κόμμα να γίνει το τρίτο μεγαλύτερο στο τουρκικό κοινοβούλιο. Επίσης, παρά τις απαγορεύσεις των Κεμαλιστών στα ισλαμιστικά κόμματα, τελικά, το ισλαμιστικό κόμμα του Ερντογάν κατάφερε να κυβερνήσεις για πάνω από δύο δεκαετίες. Θα πει κανείς ότι έτσι εξισώνεται το κόμμα που δημιούργησε ο Ηλίας Κασιδιάρης με ένα αριστερό κόμμα. Ωστόσο, καταδεικνύεται η επικίνδυνη δυνατότητα που έχει μια κυβέρνηση να αξιολογεί τον κίνδυνο από έναν οργανισμό, και υπάρχει και συνέχεια.

Ακόμα και στη φιλελεύθερη Γερμανία

Όταν λοιπόν το 2021 ο Ερντογάν ξεκίνησε τον διωγμό του Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών, η Γερμανία όρθωσε ανάστημα καταγγέλοντάς τον. Η Γερμανία υποστήριξε ότι η απαγόρευση των κομμάτων είναι η… έσχατη λύση. Αλλά, όπως σημείωνε η δρ. Mika Hackner του Πανεπιστήμιου του Brandeis (ΗΠΑ), «οι τουρκικές διατάξεις που απαγορεύουν πολιτικά κόμμα είναι παρόμοιες με αυτές της… φιλελεύθερης γερμανικής δημοκρατίας» δηλαδή «κάθε κόμμα που αντίκειται στην «αδιαίρετη ακεραιότητα» του κράτους και τις δημοκρατικές και κοσμικές αρχές του μπορεί να απαγορευτεί».

Έτσι οι δημοκρατικοί Γερμανοί έκαναν ακριβώς το ίδιο. Το 2013, η Άνω Βουλή του γερμανικού κοινοβουλίου προσπάθησε να απαγορεύσει το ακροδεξιό Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα (NPD). Ωστόσο, απέτυχε! Το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο, το οποίο αποφασίζει για τις απαγορεύσεις κομμάτων, έκρινε ότι αν και το NPD ήταν σίγουρα αντισυνταγματικό στους στόχους και τις συμπεριφορές του, δεν μπορούσε να επιτύχει εύλογα τους στόχους του. Το συμπέρασμα ήταν ότι ο λαός μπορούσε να απαγορεύσει μόνο κόμματα που αποτελούσαν απτή απειλή για τη δημοκρατική τάξη.

Το ίδιο πήγε να επαναλάβει η Γερμανία και με το άλλο ακροδεξιό κόμμα την «Εναλλακτική για την Γερμανία», βάζοντας μάλιστα μπροστά διαδικασίες και παρακολούθησής του. Ατυχώς για την γερμανική κυβέρνηση, στις 25 Μαρτίου του 2021, η γερμανική δικαιοσύνη δεν επέτρεψε να γίνουν παρακολουθήσεις. Κατ’ αυτόν τον τρόπο όμως, «δεδομένων των προσπαθειών της Γερμανίας να επιτηρήσει το δικό της κόμμα της αντιπολίτευσης, ο Ερντογάν θα μπορούσε να κατηγορήσει τη Γερμανία για υποκρισία επειδή επέπληξε την προτεινόμενη απαγόρευση της Τουρκίας» υποστηρίζει η Hackner.

Βέλγιο: Το come back των ακροδεξιών με άλλο περιτύλιγμα

 Στο Βέλγιο, το κοινοβούλιο ψήφισε νόμο το 1981 που ποινικοποιεί την υποκίνηση διακρίσεων ή ρατσισμού. Ενίσχυσαν αυτόν τον νόμο το 1999 με μια σειρά πράξεων που επέτρεψαν τη δίωξη των πολιτικών κομμάτων και της ηγεσίας των κομμάτων, καθώς και μια συνταγματική τροποποίηση που παρείχε στους δικαστές την εξουσία να αποκλείουν κόμματα και πολιτικούς για παραβίαση αυτών των νόμων. Έτσι το Βέλγιο έθεσε εκτός νόμου το ακραίο Vlaams Blok, πιστεύοντας ότι έλυσε το πρόβλημα. Απλά έριξε λάθι στη φωτιά, καθώς άλλεξε όνομα σε Vlaams Belang, το οποίο έχει εκτοξεύσει τα ποσοστά δημοφιλίας όπως φαίνεται και από τα νούμερα. Από μία έδρα που είχε το 1981 κατέληξε να έχει στις εκλογές του 2019, 18 έδρες στις 150.

Τόσο στη Γερμανία όσο και στο Βέλγιο οι ηγεσίες αντιμετώπισαν παρόμοια διλήμματα όταν επέλεξαν να ξεκινήσουν απαγορεύσεις κατά των NPD και Vlaams Blok, με τη δικαιολογία ότι έτσι προστάτευαν τους δημοκρατικούς θεσμούς και τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Τόσο στο Βέλγιο όσο και στη Γερμανία, «οι απαγορεύσεις των κομμάτων αντιμετωπίστηκαν με όλο και πιο τολμηρή, ριζοσπαστική γλώσσα από την ηγεσία των ακραίων κομμάτων και απέτυχαν να εξαλείψουν αποτελεσματικά τα αντιδημοκρατικά κόμματα». Με άλλα λόγια Γερμανοί και Βέλγοι τα έκαναν χειρότερα.

ΗΠΑ: Ήπια τακτική

Στις ΗΠΑ, τη δεκαετία του 1960, είχε ισχυροποιηεί σημαντικά η Birch Society, μια ακραία, ρατσιστική αντικομμουνιστική οργάνωση. Τότε όμως, δεν υπήρχε καμία τύπου πολιτική απαγόρευση, αλλά υιοθετήθηκε μια πιο αποτελεσματική μέθοδος, εκείνη της Anti-Defamation League, μιας οργάνωσης που ασχολείται με ανθρώπινα δικαιώματα. Η οργάνωση φρόντιζε να συλλέγει πληροφορίες και να κάνει ολοκληρωμένες αξιολογήσεις για την Birch Society, δίνοντας μια λεπτομερή εικόνα των Birchers ως «πράκτορες μίσους». Έτσι τροφοδοτούσε τον Τύπο με υλικό, αμέτρητα βιβλία, δελτία τύπου και φυλλάδια για να επηρεαστεί η κοινή γνώμη.

Η εξτρεμιστική ομάδα έχασε την απήχησή της από μόνη της. Όπως προέβλεψαν το 1974 οι Los Angeles Times η οργάνση αυτή ήταν «τόσο περιορισμένη ιδεολογικά και απαιτούσε τόσο ακριβή πίστη» που «η απόκτηση μαζικής λαϊκής υποστήριξης» θα ήταν σχεδόν αδύνατη. Χρόνια θεσμικής απώθησης αποδυνάμωσαν την ομάδα και η οργάνωση παρήκμασε.

Οι κυβερνώντες καθορίζουν τι είναι ακραίο;

Μετά από όλα αυτά, τίθεται το ερώτημα τι θεωρείται ακραίο, πότε και από ποιόν. Σε ένα διαδικτυακό debate που είχε οργανωθεί το 2012 με θέμα εάν «Θα έπρεπε να απαγορευτούν τα εξτρεμιστικά κόμμα στην Ευρώπη» ένας σχολιαστής είπε «Ωραία, απαγορεύστε τα εξτρεμιστικά κόμματα.. Υποθέτω ότι ξέρετε πώς να ορίσετε αντικειμενικό τον εξτρεμισμό, σωστά; Είναι ο κομμουνισμός ακραίος; Χριστιανισμός ή ο Ιουδαϊσμός; Η ομοφυλοφιλία; Είμαι σίγουρος ότι μπορούμε να βρούμε κάποιους που απαντούν ναι -τουλάχιστον- σε ένα από τα παραπάνω. Ορίστε λοιπόν, ας τους απαγορεύσουμε όλους. Ας απαγορεύσουμε και τη δημοκρατία, άλλωστε, οι πρώτοι δημοκράτες στη Γαλλία ήταν «δολοφόνοι» και «πλιατσικολόγοι». Αρκετά ακραίο, ακόμα και για την εποχή τους».

Πως ξέρουμε αν μαζί με τα ξερά δεν καούν και τα χλωρά. Στη μεταπολεμική Γερμανία –της οποίας ο κρατικός μηχανισμός απαρτιζόταν σε μεγάλο βαθμό από πρώην ναζί- το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο απαγόρευσε το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Ράιχ το 1952, αλλά έβαλε λουκέτο και στο Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (KPD) το 1956. Αν και στην αρχή οι δικαστές δεν διέβλεπαν άμεση απειλήμαπό το Κομμουνιστικό Κόμμα, τελικά μετά από ασφυκτικές πολιτικές πιέσεις από τις φιλελεύθερες γερμανικές κυβερνήσεις το έθεσαν εκτός νόμου.

Από πλευράς τακτικής, εξετάζοντας τις συνέπειες μιας απαγορευτικής πολιτικής παρόμοιας με αυτή της ΝΔ, η Javin Cooke Dana από Πανεπιστήμιο του Brandeis (ΗΠΑ) κατέληξε ότι η απαγόρευση ενισχύει τη φήμη του απαγορευμένου κόμματος. Στη Γερμανία, αμέσως μετά την ανακοίνωση της απαγόρευσης του NPD το 2003 εμφανίστηκαν αναρίθμητα δημοσιεύματα των ΜΜΕ για το NPD. «Η ευαισθητοποίηση για το NPD αναμφίβολα αυξήθηκε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οδηγώντας σε ραγδαίες βελτιώσεις στα εκλογικά αποτελέσματα του NPD στις κοινοβουλευτικές εκλογές μετά την απαγόρευση» αναφέρει η Javin Cooke Dana προσθέτοντας ότι αυτή η αυξημένη κάλυψη νομιμοποίησε το NPD ως ένα δεξιό κόμμα που έπεσε «θύμα» από τον κυβερνητικό δημοκρατικό συνασπισμό». Πράγματι, στις ΗΠΑ συνέβη κάτι παρόμοιο, αν και σε μικρότερο βαθμό. Η ενασχόληση των ΜΜΕ, αν και επικριτική, είχε αποτέλεσμα να καταστήσει τα μέλη της Birch Society «μάρτυρες που διώκονται».

Μπορεί να μη συμφωνούν όλοι οι ψηφοφόροι με όλες τις θέσεις των ακραίων κομμάτων, αλλά έως και αν ταυτιστούν με κάποιες μπορεί να τα ψηφίσουν, μετά τον ντόρο που προκύπτει. Το κόμμα του Κασιδιάρη έχει εξάλλου υιοθετήσει πιο «κλασικές» ακραίες θέσεις που συναντώνται σε πολλά ακραία κόμματα στην Ευρώπη τα οποία μάλιστα εκπροσωπούνται κοινοβουλευτικά.

«Μια ατελής απάντηση»

Οι Γερμανοί θέλανε να υιοθετήσουν μια επιθετική στρατηγική στραγγαλισμού εξτρεμιστικών κομμάτων ήδη όταν θα είναι στα γενοφάσκια τους. Ήταν μια τακτική, της «μαχητικής δημοκρατίας», που ανέπτυξε ο πολιτικός επιστήμονας Karl Loewenstein, τη δεκαετία του 1930 ως απάντηση στον φασισμό.

Ωστόσο, ««η μαχητική δημοκρατία» μπορεί όχι μόνο να είναι μια ατελής απάντηση στα προβλήματα στο εσωτερικό -τα απαγορευμένα κόμματα μπορούν να επανεμφανιστούν με νέα ονόματα και πλατφόρμες- αλλά μπορεί επίσης να προκαλέσει προβλήματα στο εξωτερικό. Όταν τα ανελεύθερα καθεστώτα υποστηρίζουν ότι απλώς λαμβάνουν μαχητικά δημοκρατικά μέτρα, όπως η απαγόρευση ενός «τρομοκρατικού» κόμματος, οι ειλικρινείς μαχητικές δημοκρατίες έχουν λιγότερη αξιοπιστία στην κριτική των πράξεών τους. Με άλλα λόγια, οι δημοκρατίες που απαγορεύουν ανεπιθύμητα κόμματα μπορεί να δώσουν σε ανελεύθερα ή μη δημοκρατικά καθεστώτα μια γλώσσα για να δικαιολογήσουν και να υπερασπιστούν τη δική τους καταστολή των κομμάτων της αντιπολίτευσης» συμπεραίνει η Hackner.

Εύστοχα προσθέτει η Mika Hackner ότι μια τέτοια κατάσταση «Πώς μπορεί η Γερμανία να υποστηρίξει την απαγόρευση των κομμάτων στο εσωτερικό ενώ επικρίνει την ίδια τακτική στην Τουρκία;»

Τακτική για ψήφους

Μια κυβέρνηση μπορεί να αξιοποιεί τέτοιου είδους μέτρα προκειμένου να της βγούν τα κουκιά στις εκλογές. Ο διευθύνων σύμβουλος της MRB, Δημήτρης Μαύρος, μιλώντας στο Πρώτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ, ανέφερε ότι το «Εθνικό Κόμμα-Έλληνες» αγγίζει και το 4,5%. Συνεπώς όχι μόνο μπαίνει στην βουλή, αλλά ταυτόχρονα φθίρει τις δυνατόητες αυτοδυναμίας της ΝΔ, γεγονός που είναι καλό κίνητρο για να τεθούν διαδικασίες απαγόρευσης. Το γεγονός ότι αυτοί οι πολίτες αντιπροσωπεύονται από έναν τέτοιο κομματικό φορέα ακυρώνεται από τις απαγορευτικές πρακτικές.

Στη Γερμανία οι πρακτικές των γερμανικών πολιτικών έφεραν τα αντίθετα αποτελέσματα. Το νομικό πλαίσιο έγινε ακόμα πιο δύσκολο για ξεκινήσουν μηχανισμοί απαγόρευσης ενός κόμματος. Στην Ελλάδα όμως, τα εκατοντάδες σχόλια, στο ογκώδες υλικό που αναρτάται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι επιβεβαιωτικά των παραπάνω, καθώς «το μόνο που καταφέρνουν είναι να μας ΠΕΙΣΜΩΝΟΥΝ και να μας ενώνουν!! Εθνικό κόμμα Έλληνες!» λέει ένας θυμωμένος ακροδεξιός σχολιαστής, με έναν άλλον να ενθαρρύνει στις «4-5 Μαΐου ξέρετε που πρέπει να είμαστε όλοι. ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΕΙΟ ΠΑΓΟ».