Επιτάφιος Θρήνος: Νεκρόν άπνουν ορώσα σε, τη ρομφαία της λύπης σπαράττομαι δεινώς

Μη εποδύρου μου, Μήτερ, καθορώσα εν τάφω ον εν γαστρί άνευ σποράς συνέλαβες Υιόν· αναστήσομαι γαρ και δοξασθήσομαι, και υψώσω εν δόξη απαύστως ως Θεός τούς εν πίστει και πόθω σε μεγαλύνοντας.

Επί τω ξένω σου τόκω, τας οδύνας φυγούσα υπερφυώς, εμακαρίσθην, άναρχε Υιέ· νυν, Θεέ μου, νεκρόν άπνουν ορώσα σε, τη ρομφαία της λύπης σπαράττομαι δεινώς· αλλ᾿ ανάστηθι, όπως μεγαλυνθήσωμαι.

Γη με καλύπτει εκόντα· αλλά φρίττουσιν Άδου οι πυλωροί, ημφιεσμένον βλέποντες εμέ ημαγμένην στολήν της εκδικήσεως· τους εχθρούς εν σταυρώ γαρ πατάξας ως Θεός, αναστήσομαι, Μήτερ, και μεγαλύνω σε.

Μην κλαις για μένα, Μητέρα, βλέποντας στον τάφο νεκρόν αυτόν που συνέλαβες στη μήτρα σου χωρίς σπορά ανδρική· γιατί θ’ αναστηθώ και θα δοξαστώ και, ως Θεός, θ’ ανυψώσω σε άπαυστη δόξα όλους εκείνους που με πίστη και πόθο σε δοξάζουν.

Όταν, άναρχε Υιέ, γεννώντας σε κατά τρόπο που υπερβαίνει τα κοινά μέτρα της φύσεως, απέφυγα τις ωδίνες της γέννας, μακαρίστηκα. Τώρα όμως, Θεέ μου, βλέποντάς σε νεκρό χωρίς πνοή, κατακόπτεται η καρδιά μου σκληρά από το μαχαίρι της λύπης. Όμως ανάστα εκ των νεκρών, για να πάρω κι εγώ τη δόξα μου.

Το χώμα της γης με σκεπάζει όχι παρά τη θέλησή μου· αλλά φρίττουν από τρόμο οι φύλακες του Άδη, βλέποντάς με να είμαι ντυμένος τη στολή της εκδικήσεως, βουτηγμένη στο μαρτυρικό αίμα μου· διότι, αφού, ως Θεός, επάταξα τους εχθρούς μου στο σταυρό, θ’ αναστηθώ, Μητέρα, και θα σε δοξάσω.

(Ακολουθία Μεγάλου Σαββάτου – Εγκώμια Επιταφίου Θρήνου, Κανών Μεγάλου Σαββάτου, Ωδή θ’)

Η ανωτέρω εικόνα του Επιταφίου Θρήνου (37,5 x 33 εκ.) ανήκει στη συλλογή βυζαντινών εικόνων της φημισμένης αγιορείτικης μονής Βατοπαιδίου (Βατοπεδίου).

Διαθέτει έξεργο τοξωτό πλαίσιο, που φανερώνει την προέλευσή της από επιστύλιο τέμπλου με σκηνές του Δωδεκαόρτου.

Στο κέντρο της συνθέσεως και σε πρώτο επίπεδο βρίσκεται σαρκοφάγος, εντός της οποίας εικονίζεται η Θεοτόκος, τη στιγμή που αγκαλιάζει και ασπάζεται με οδύνη το νεκρό Χριστό.

Πίσω από την Παναγία βρίσκεται ο Ιωάννης, που σκύβει για να ασπαστεί το χέρι του δασκάλου του, ενώ στη δεξιά στενή πλευρά της σαρκοφάγου ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας αγγίζει τα πόδια του Κυρίου.

Ακριβώς πίσω στέκεται όρθιος ο Νικόδημος με τη σκάλα της Αποκαθηλώσεως. Στα αριστερά της παραστάσεως εικονίζεται όμιλος πέντε μυροφόρων γυναικών, εκ των οποίων η Μαγδαληνή ανασηκώνει τα χέρια της οδυρόμενη, ενώ οι υπόλοιπες θρηνούν, φέρνοντας τα καλυμμένα με το ιμάτιο χέρια τους στο πρόσωπο.

Στο κέντρο της σκηνής ορθώνεται ο σταυρός του μαρτυρίου, στην οριζόντια κεραία του οποίου βρίσκεται η επιγραφή «Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΔΟΞΗΣ», και εκατέρωθεν της καθέτου η επιγραφή ταυτίσεως της σκηνής «Ο ΕΠΙ/ΤΑΦΙΟΣ ΘΡΙ/ΝΟΣ».

Το βάθος της συνθέσεως οριοθετείται από δύο ψηλούς βραχώδεις λόφους με βαθμιδωτές κορυφές.

Τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των μορφών, με τα μακρόστενα και μαλακά πλασμένα πρόσωπα, τις τριγωνικές σκιές κάτω από τα μάτια, τα λεπτά άσαρκα σώματα και τις σκληρές πτυχές των ενδυμάτων, συνδέουν την εικόνα με τα εργαστήρια της Καστοριάς των τελευταίων δεκαετιών του 14ου αιώνα.