Πολ Ποτ: 25 χρόνια μετά το θάνατο του «τέρατος της Καμπότζης»

Τα χρόνια της φρίκης

Το 1975 ονομάστηκε από το νέο καθεστώς «έτος μηδέν», ως μια νέα αρχή για την Καμπότζη.

Διακηρυγμένος στόχος ήταν να γίνει αυτάρκης χώρα ουτοπικού σοσιαλισμού, απαλλαγμένη από το αποικιοκρατικό της παρελθόν και άτρωτη απέναντι στους περιφερειακούς εχθρούς της.

Κατά τη θεώρηση του Πολ Ποτ, η κολεκτιβοποιημένη γεωργία ήταν το «κλειδί» για την οικοδόμηση ενός έθνους απαλλαγμένου από δυτικές επιρροές και για γρήγορη ανάπτυξη πάνω στις νέες βάσεις.

Όμως στην πράξη αποδείχθηκε ότι το σχέδιό του -ένα ιδιότυπο κράμα κομμουνισμού και εθνικισμού των Χμερ- απείχε παρασάγγας από την εγκαθίδρυση ενός σοσιαλιστικού μοντέλου ισότητας και αταξικής κοινωνίας.

Οι πόλεις εκκενώθηκαν. Ο πληθυσμός οδηγήθηκε στην ύπαιθρο για καταναγκαστική εργασία σε ορυζώνες.

Τα πάντα έκλεισαν: από σχολεία, νοσοκομεία και λοιπές δημόσιες υπηρεσίες, μέχρι ναοί και τράπεζες.

Οι πολιτικοί αντίπαλοι εκτελέστηκαν.

Οι αντιφρονούντες κατέληγαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης: τόπους βασανιστηρίων.

Οι μειονότητες μπήκαν στο στόχαστρο ως εχθρικές, ειδικά αυτή των Βιετναμέζων.

Στη χώρα επιβλήθηκαν εξωφρενικές απαγορεύσεις: από τη χρήση γυαλιών -ως δείγμα αστικής διανόησης- έως την κατοχή φωτογραφιών συγγενικών προσώπων, μέχρι και το γέλιο.

Μέσα στον πρώτο χρόνο, το καθεστώς αυτοανακηρύχθηκε γονέας όλων των παιδιών, που θα περνούσαν από «κατήχηση».

Στη λεγόμενη «Δημοκρατική Καμπουτσέα» δεν είχαν θέση η οικογένεια, η θρησκεία, τα χρήματα, η κοινωνική τάξη, οι διανοούμενοι, μέχρι και η κατ’ οίκον σίτιση.

Στους ορυζώνες, που μετατράπηκαν σε «Χωράφια του Θανάτου», η τροφή ήταν ελάχιστη και ούτε δείγμα οίκτου.

Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης, ο υποσιτισμός, οι ασθένειες και η απουσία υποτυπώδους περίθαλψης οδήγησαν σε εκατόμβες νεκρών.

Οι εκτελέσεις υπόπτων για προδοσία συνεχίστηκαν. Έφτασαν μέχρι τις τάξεις των ίδιων των Ερυθρών Χμερ και της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Μέσα στα σχεδόν τέσσερα χρόνια διακυβέρνησης υπό τον Πολ Ποτ (1975-1979), εκτιμάται ότι οι νεκροί έφτασαν τα 1,7 έως 2,2 εκατομμύρια από δολοφονίες, βασανιστήρια, πείνα, κακουχίες και αρρώστιες.

Ήταν το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Καμπότζης.

Η πτώση

Το 1978, λίγο πριν από την τέταρτη χρονιά του καθεστώτος του Πολ Ποτ -το οποίο αποκήρυττε τη Δύση και την ΕΣΣΔ και είχε ως βασικό διεθνή εταίρο την Κίνα του Μάο- οι δυνάμεις του ενιαίου πλέον Βιετνάμ εισέβαλαν στην Καμπότζη.

Οι σχέσεις με τον φιλοσοβιετικό γείτονα είχαν ήδη επιδεινωθεί -προς ψυχροπολεμική τέρψη των ΗΠΑ- με διασυνοριακές συγκρούσεις.

Τρία χρόνια, οκτώ μήνες και 20 ημέρες από την εγκαθίδρυση του καθεστώτος τους, οι Ερυθροί Χμερ ηττήθηκαν.

Οι επίγονοι του Χο Τσι Μινχ εγκατέστησαν κυβερνήσεις «μαριονέτα».

Ο Πολ Ποτ και οι Ερυθροί Χμερ κατέφυγαν στη ζούγκλα στα σύνορα Καμπότζης-Ταϊλάνδης, περνώντας και πάλι στο αντάρτικο, χωρίς όμως επιτυχία.

Το 1997, κατόπιν εσωτερικής διαμάχης για την ηγεσία των Ερυθρών Χμερ, ο Πολ Ποτ συνελήφθη από πρώην συντρόφους του, καταδικάστηκε για προδοσία και τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό στο Άνλονγκ Βενγκ, στα σύνορα με την Ταϊλάνδη.

«Ό,τι έκανα, το έκανα για την πατρίδα μου. Η συνείδησή μου είναι καθαρή», είπε τότε ο Πολ Ποτ στην τελευταία του συνέντευξη, που έδωσε -κατόπιν άδειας- στον Αμερικανό δημοσιογράφο Νέιτ Θάγιερ της «Οικονομικής Επιθεώρησης της Άπω Ανατολής».

Αν και μίλησε για κάποια οργανωτικά «λάθη», χαρακτήρισε «υπερβολή να λέει κανείς ότι πέθαναν εκατομμύρια».

Κατηγόρησε τους Βιετναμέζους που «φύτεψαν» ανθρώπινα κρανία και οστά στα διαβόητα «Χωράφια του Θανάτου» της Καμπότζης και απέδωσε τις ακρότητες των Ερυθρών Χμερ σε δράσεις εκτός του δικού του ελέγχου.

«Ξέρεις, για τους άλλους ανθρώπους, τα μωρά, τους νέους, δεν διέταξα να τους σκοτώσουν», υποστήριξε. «Με βλέπεις. Μοιάζω με κτήνος;»…

Έκτοτε είχαν κυκλοφορήσει διάφορες φήμες ότι ο Πολ Ποτ είναι νεκρός, μέχρι που αυτό τελικά συνέβη τον Απρίλιο του 1998.

Επισήμως, ο θάνατός του αποδόθηκε σε καρδιακή προσβολή στον ύπνο του, σε ηλικία 73 ετών.

Παραμένει ωστόσο μυστήριο, καθώς δεν έγινε νεκροψία.

Το τέλος

Ο Νέιτ Θάγιερ ισχυρίστηκε ότι ο Πολ Ποτ αυτοκτόνησε με θανατηφόρα δόση ηρεμιστικών και χλωροκίνης.

Εκείνη την ημέρα φέρεται ότι είχε πληροφορηθεί πως ο τότε διοικητής των Ερυθρών Χμερ, Τα Μοκ, ήθελε να τον εκδώσει στις ΗΠΑ.

Άλλοι εικάζουν ότι δηλητηριάστηκε ή ακόμη ότι δολοφονήθηκε

από πρώην συντρόφους του, για να αποτραπεί μια δίκη του και η αποκάλυψη ενοχοποιητικών σε βάρος τους στοιχείων.

Έπειτα από μια αποτυχημένη προσπάθεια ταρίχευσης με φορμαλδεΰδη, το σώμα του Πολ Ποτ διατηρήθηκε σε πάγο, μέχρι ο  θάνατός του να επαληθευτεί από δημοσιογράφους.

Αποτεφρώθηκε πάνω σε μια φλεγόμενη σωρό από κλαδιά, λάστιχα, το στρώμα του, μια καρέκλα και άλλα αντικείμενα που χρησιμοποιούσε.

«Απεβίωσε χωρίς προηγουμένως να λογοδοτήσει για τα εγκλήματά του στη διεθνή δικαιοσύνη», είχε σχολιάσει τότε ο Αμερικανός πρώην πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ.

Κατά τον Νέιτ Θάγιερ, πάντως, αυτό θα μπορούσε να έχει συμβεί.

Τρεις εβδομάδες πριν από το θάνατο του Πολ Ποτ, «στις 25 Μαρτίου, οι Ερυθροί Χμερ επικοινώνησαν με τους Αμερικανούς για να τον παραδώσουν, αλλά οι Αμερικανοί τους απέρριψαν», ανέφερε.

Πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν τότε ο Μπιλ Κλίντον.

Κατά τον Γιουκ Τσανγκ, διευθυντή του Κέντρου Τεκμηρίωσης της Καμπότζης -το οποίο διατηρεί αρχεία για τη γενοκτονία- μια δημόσια δίκη του Πολ Ποτ θα είχε βοηθήσει στη διαδικασία επούλωσης των ανοιχτών τραυμάτων της χώρας.

Η Δύση, ειδικά τα ΜΜΕ, τον χαρακτήρισαν ως «κακό και εντελώς σκοτεινό», κάτι που δεν είναι απολύτως αληθινό, δήλωσε στο πρακτορείο Anadolu.

«Δεν ήταν φιλόσοφος ή στοχαστής. Ήταν το δημιούργημα ενός πολέμου, που πάντα φέρνει δυστυχίες και καταστροφές».