Οι τρεις αιτίες για τις θρησκευτικές υπερπαραγωγές των fifties: Χρήμα, πολιτική και… σεξ

Λίγο μετά τον Β’ ΠΠ, εκατομμύρια Αμερικανοί ήρθαν αντιμέτωποι με την καλλονή Hedy Lamarr, με μια αρχαία αμφίεση, που αποκάλυπτε σημεία του κορμιού της, αφημένη στην αγκαλιά του Βίκτορ Ματσούρ. Ήταν η διαφημιστική αφίσα της ταινίας «Σαμσόν και Δαλιδά» του 1949, ενός φίλμ με θρησκευτικό περιεχόμενο και… όμορφα κορμιά.

Πρόκειται για την ταινία που άνοιξε τον δρόμο του Χόλυγουντ σε ταινίες υπερπαραγωγές με θρησκευτική ή βιβλική υπόθεση, οι οποίες παίζονται ακόμα και σήμερα και στις ελληνικές τηλεοράσεις.

Μετά από εκείνη την εισπρακτική επιτυχία του 1949, ακολούθησαν δύο από τις πετυχημένες ταινίες της εποχής, το «Quo Vadis» και το «Δαβυίδ και Βησθαβέε«.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 έκαναν πάταγο οι «Δέκα Εντολές» και «Μπεν Χουρ» με τον Τσάρλτον Ίστον.

Γιατί όμως επικράτησε εκείνος ο «πυρετός» με τις βιβλικές ταινίες τη δεκαετία του 1950, αλλά και του 1960; Οι λόγοι είναι πολλοί.

Όμορφα κορμιά στην υπηρεσία της θρησκείας

Σύμφωνα με την όμοτιμη καθηγήτρια πολιτισμικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Τζορτζτάουν Νταϊάν Απόστολος-Καπαντόνα, την εποχή εκείνη «η πιο αποδεκτή κινηματογραφική διαδρομή για τις ταινίες για να ενσωματώσουν το σεξ και τη βία ήταν το βιβλικό έπος». Όπως ο ανδρικός πληθυσμός «αγκάλιασε» το playboy, έτσι και το αμερικανικό κοινό μπορούσε να δει εντυπωσιακές εμφανίσεις στη μεγάλη οθόνη δίχως καμία ενοχή, μιας και πρόκειται για θρησκευτική ταινία.

Ενταγμένη στο συντηρητικό και εν πολλοίς υπερσυντηρητικό πνεύμα των μεταπολεμικών ΗΠΑ, μια ταινία που ήταν βασισμένη στη Βίβλο, της επέτρεπε γίνει κοινωνικά αποδεκτή, και παράλληλα να είναι πιο τολμηρή, τόσο στη βία όσο και σε σκηνές ερωτισμού. Βιβλικές φιγούρες όπως η Εύα και η Δαλιδά προσφέρονταν για να παρουσιαστούν ως όμορφες και καλλίγραμμες σαγηνευτικές γυναίκες που αποπλανούν.

Σε ιστορίες όπως τα «Σόδομα και Γόμορρα» και ο «Σαμψών και Δαλιδά», οι εξωτικές αμαρτίες θα μπορούσαν να απεικονιστούν αφειδώς στην οθόνη και ταυτόχρονα να μπορούν να διατηρούν τη σημαία του χριστιανικού καθωσπρεπισμού. Οι τολμηρές εμφανίσεις των γυναικών, καθώς «έτσι έπρεπε να ντύνονται στην αρχαιότητα» οι γυναίκες, ήταν πολύ συχνό φαινόμενο, όπως καταδεικνύουν οι αφίσες της εποχής που πάντα οι γυναίκες έπρεπε να αφήνουν το μισό κορμί εκτεθειμένο.

Για τον «Χορό της Σαλώμης» (1953) με τη Ρίτα Χέιγουορθ το περιοδικό Harrison’s Reports σημείωνε ότι «είναι μια αρκετά θεαματική παραγωγή, έχει ωραία φωτογραφία και σημαντική έκθεση σε σκηνές σεξ, αλλά η ιστορία δεν αγγίζει την καρδιά κάποιου». Όταν ο κωμικός Γκράουτσο Μαρξ είδε την ταινία «Σαμσόν και Δαλιδά» το 1949 δήλωσε πονηρά: «Λοιπόν, υπάρχει μόνο ένα πρόβλημα. Κανένα φίλμ δεν μπορεί να μου κρατήσει το ενδιαφέρον, όπου τα βυζιά του άνδρα είναι μεγαλύτερα από αυτά της κυρίας».

Είναι χαρακτηριστικό ότι στην αυτοβιογραφία του, ο σκηνοθέτης Σέσιλ Ντε Μιλ ο πατέρας των βιβλικών παραγωγών του Χόλυγουντ, που δέχτηκε έντονη κριτική για την εμμονή του με τέτοιες παραγωγές, έγραψε: «Μερικές φορές κατηγορούμαι ότι δημιουργώ τη Βίβλο με μεγάλες και πολυτελείς εφαψίες σεξ και βίας. Αναρωτιέμαι όμως αν αυτοί που με κατηγορούν έχουν διαβάσει ποτέ ορισμένα μέρη της Βίβλου».

Το βασικό είναι ότι τέτοιες ταινίες είχαν πέραση και έφερναν λεφτά στα ταμεία. Το «Σαμσόν και Δαλιδά» κόστισε περίπου 3 εκατομμύρια δολάρια και έκανε 25,6 εκατομμύρια εισπράξεις παγκοσμίως. Οι «Δέκα Εντολές» έκανε πραγματικό πάταγο τα επόμενα χρόνια φέρνοντας 650 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως.

Για το έργο του, ο Σέσιλ Ντε Μιλ έλαβε περισσότερα από δώδεκα βραβεία από χριστιανικές και εβραϊκές θρησκευτικές και πολιτιστικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένου του B’nai B’rith.

Σαμψών και Δαλιδά, 1949

Ισραήλ και προπαγάνδα

Σε αυτό το σημείο οι υπάρχει η άμεση διασύνδεση του εβραϊκού κράτους και της βιβλικής φρενίτιδας του Χόλυγουντ. Σύμφωνα με την αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας Μαρτ Μισέλ, τη δεκαετία του 1950, οι ΗΠΑ γνώρισαν μια εγχώρια θρησκευτική αναβίωση που πρόσφερε στους Αμερικανούς ένα πλαίσιο για να ερμηνεύσουν τον κόσμο και τα διεθνή προβλήματα. Επιπλέον, το θρησκευτικό μήνυμα του Ψυχρού Πολέμου που είδε τη θεοσεβούμενη Δύση ενάντια στους άθεους κομμουνιστές ενθάρρυνε έναν οικουμενισμό χωρίς προηγούμενο στην αμερικανική ιστορία.

Οι Εβραίοι, όπως αναφέρει η Μισέλ, αν και παλαιότερα περιφρονούνταν στις ΗΠΑ, παρασύρθηκαν στο οικουμενικό κύμα των «ιουδαιοχριστιανικών» αξιών και ταυτότητας και, ουσιαστικά, «εκχριστιανίστηκαν» στη λαϊκή και πολιτική κουλτούρα. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτές οι πολιτιστικές τάσεις επηρέασαν τις εικόνες του νέου κράτους του Ισραήλ.

«Στη λαϊκή και πολιτική φαντασία, το Ισραήλ σχηματίστηκε από τους «Εκλεκτούς Λαούς» και κατοικήθηκε από προφήτες, πολεμιστές και απλούς ανθρώπους, όπως αυτοί στις Βιβλικές ιστορίες. Η λαϊκή γιορτή του Ισραήλ ρομαντικοποίησε επίσης τον λαό του σε βάρος των Αράβων (κυρίως μουσουλμάνων) γειτόνων τους. Πολεμώντας με εχθρούς έξω από την ιουδαιοχριστιανική οικογένεια, οι Ισραηλινοί έμοιαζαν σαν Αμερικανοί.

Ο χορός της Σαλώμης είναι κλασική ταινία της Columbia Pictures παραγωγής 1953 σκηνοθεσίας, στην οποία πρωταγωνιστεί η Ρίτα Χέιγουορθ και ο Στιούαρτ Γκρέιντζερ. Η ταινία περιγράφει τη ζωή της Εβραίας πριγκίπισσας Σαλώμης από την εξορία της από τη Ρώμη μέχρι και τον χορό των επτά πέπλων.

«Οι Αμερικανοί αντιμετώπισαν τα πολιτικά προβλήματα της Μέσης Ανατολής διαφορετικά από εκείνα σε άλλα μέρη του κόσμου λόγω της θρησκευτικής σημασίας των «Αγίων Τόπων».  Έτσι ο Ιουδαϊσμός, μέρος του «ιουδαιο-χριστιανικού πολιτισμού», επωφελήθηκε από αυτή τη θρησκευτική συνείδηση, ενώ το Ισλάμ παρέμεινε θρησκεία και πολιτισμός χωριστά. Η αμερικανική εικόνα των Εβραίων, των Ισραηλινών και της πολιτικής της Μέσης Ανατολής αναδιατυπώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 για να αντικατοπτρίζει τις δημοφιλείς ιδέες της θρησκευτικής ταυτότητας». Έτσι, όπως αναφέρει η Μαρτ Μσιέλ, αυτές οι εικόνες βρέθηκαν στη μυθοπλασία, τον τύπο και τις ομιλίες και τα γραπτά κοινωνικών κριτικών και πολιτικών.

Παράλληλα, το Ισραήλ, σύμφωνα με με τον συγγραφέα Σαούλ Αούστερλιτζ, «έγινε ένας ελκυστικός προορισμός για παραγωγές, ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1950, όταν η άνοδος της τηλεόρασης οδήγησε σε μια σύντομη έκρηξη στις βιβλικές υπερβολές. Ακόμη και σε εκείνη την πρώτη φάση της μετατροπής του σε υπερκαπιταλιστικό νεοσύστατο έθνος, το Ισραήλ είχε πάρα πολλέ κολώνες [της ΔΕΗ] και τηλεφωνικά καλώδια για να περάσει άνετα για τη χώρα της Βίβλου». Το ισραηλινό κράτος χρησιμοποίησε το Χόλυγουντ, μέσω και αυτών των υπερπαραγωγών, για να προωθήσει την καλή εικόνα του και την θρησκευτική του προπαγάνδα. Η υπερπαραγωγή «Ο χορός της Σαλώμης» του 1953 γυρίστηκε στο Ισραήλ στην αραβική πόλη Ναζαρέτ. Η παραγωγή, μάλιστα, επωφελήθηκε από την νυχτερινή απαγόρευση κυκλοφορίας που επιβλήθηκε στην αραβική πόλη, την οποία οι ισραηλινές αρχές είχαν φροντίσει να καθαρίσουν για τα γυρίσματα.

Οι στενές σχέσεις Ισραήλ και Χόλυγουντ σήμαινε ότι άνθρωποι από τον συγγραφέα Leon Uris, μέχρι τον Κερκ Ντάγκλας (που συνεργάστηκε στενά μεισραηλινούς αξιωματούχους για να πείσει τα διεθνή ΜΜΕ γιατί ήταν απαραίτητη η εισβολή του Ισραήλ στον Λίβανο το 1982) και την Ελίζαμπεθ Τέιλορ, έτειναν να υποστηρίξουν τον σιωνισμό στη δουλειά τους ή να χρησιμοποιήσουν τη φήμη τους προς όφελος του Ισραήλ, υποστηρίζει ο Αούστερλιτζ.