Ω αεροπλανοφόρο «τραγουδάς και πλέχεις»

ΟΚιλιτσντάρογλου κάνει προεκλογική εκστρατεία με κρεμμύδια στο τραπέζι, μπροστά από ντουλάπια κουζίνας από φτηνή μελαμίνη. Από 5 λίρες πέρυσι, 30 φέτος, 100 του χρόνου. Χρησιμοποιώντας την τιμή του κρεμμυδιού, ο οικονομολόγος πολιτικός, αναλύει τον πληθωρισμό και την οικονομική κρίση που πλήττουν τη γειτονική χώρα. Ισχυρίζεται ότι με εκείνον στο τιμόνι θα έρθουν επενδύσεις, θα ανακτηθεί η αγοραστική δύναμη, θα καταφθάσει η αφθονία. Ο Ερντογάν (ασφαλώς, χωρίς να έχει διαβάσει, έστω τον παραφθαρμένο Εμπειρίκο του τίτλου μου), αντιτάσσει στα κρεμμύδια τη καθέλκυση του τουρκικού «αεροπλανοφόρου». Με γωνιακές διαφημιστικές λήψεις, δείχνει αληθινό και τεράστιο. Ο Ερντογάν ισχυρίζεται ότι η Τουρκία μπορεί να παρεμβαίνει, διεθνώς πλέον. Ενα καλοσχεδιασμένο δίλημμα για τους ψηφοφόρους. Φτώχεια ή μεγαλοσύνη; Αποκατάσταση εισοδημάτων ή εθνικό μεγαλείο; Διαλέξτε, τούρκοι πολίτες. Ποιο από τα δύο θα νικήσει; Και οι δύο προσεγγίσεις πάσχουν από μεγαλομανία και λαϊκιστική υπερβολή. Το έπος των κρεμμυδιών, η αναγωγή της ταπεινής «κουζινικής» καθημερινότητας σε κύριο εθνικό αφήγημα, είναι απολύτως συμμετρικά με την υπερδυναμική, πλανητική φαντασίωση του φτωχού.

Οι δημοσκοπικές διαφορές Κιλιτσντάρογλου – Ερντογάν είναι οριακές ή ανατρέψιμες. Στην υπερδυναμική αφήγηση Ερντογάν, ο Κιλιτσντάρογλου αντιπαραθέτει λαϊκά προϊόντα, εγγύτητα, την ευγλωττία της καθημερινότητας. Ο Ερντογάν θέλει να πάρει τον πολίτη και να τον απογειώσει στο υπερπέραν, ο Κιλιτσντάρογλου το αντίθετο, να τον βιδώσει στην ίδια τη λασπερή πραγματικότητά του. Τι είναι ισχυρότερο; Το πιάτο στο τραπέζι ή η αίσθηση ισχύος;

Αμερικανοί πολίτες που έμεναν σε τροχόσπιτα ήθελαν την παραδειγματική τιμωρία του Σαντάμ για να καταλάβει ο κόσμος «ποιος είναι το αφεντικό». Ούτε που ήξεραν πού είναι το Ιράκ, αλλά ταυτίζονταν με τον στρατηγό  Πάουελ και τον Μπους. Ομως πέρα από τους πολίτες της τρώγλης, υπάρχουν οι νοικοκυραίοι. Αυτοί που έχουν κάποιες αποταμιεύσεις, που ροκανίζεται το κομπόδεμά τους από τον πληθωρισμό, που νιώθουν αφόρητη την κατάπτωση, ακόμα και λησμονώντας ποιος συνέβαλε στη δημιουργία αυτού του πλούτου. Ομως ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο, όλοι θέλουν να δραπετεύσουν προς μια φαντασιακή κατασκευή. Τους πάμπτωχους τους συγκινεί το έπος και συγχρόνως η τσέπη.

Για τον φτωχό και τα δύο είναι επικές μάχες. Η μάχη της ασημαντότητας, της μικρο-οικονομίας και η μάχη για την πολεμική μοίρα του έθνους. Σημαντικοί τούρκοι σκηνοθέτες έχουν πραγματευτεί το διπλό πρόβλημα. Ο ήρωας του Μουσταφά Καρά στο «Κρύο της Τραπεζούντας» σκάβει μέσα στην αθλιότητα να βρει φλέβα ασημιού. Ο νέος συγγραφέας – ήρωας στην τρίωρη «Αγρια αχλαδιά» του Νουρί Τσεϊλάν ψάχνει να βρει λύση ανάμεσα στον ακαμάτη πατέρα και στην έκδοση του πρώτου βιβλίου του (ήτοι στην απελευθερωτική εγκατάστασή του στη δύσκολη επαρχιώτικη πραγματικότητα). Και ο νεοδιορισμένος εισαγγελέας στις «Μέρες Ξηρασίας» του Εμίν Αλμπέρ προσπαθεί να ισορροπήσει στη διεφθαρμένη πραγματικότητα της τουρκικής επαρχιακής πόλης και στην ερωτική του αυτοπραγμάτωση. Φαίνεται ότι οι δημιουργοί, συχνά ημι-απαγορευμένοι από το υπουργείο Πολιτισμού και τον διαδικτυακό και θεσμικό πουριτανισμό της γείτονος, θέτουν με πολύ μεγαλύτερη ευθυβολία το κεντρικό πρόβλημα της διχοτομημένης τουρκικής κοινωνίας.

Ο νεοτουρκικός εθνικισμός εκφράζεται ανυποχώρητα, όχι μόνο από τον Ερντογάν και τον υπερεθνικιστή σύμμαχό του Μπαχτσελί, αλλά διακονείται και στη λεγόμενη «άλλη πλευρά», του αλεβίτη Κιλιτσντάρογλου, από τη Μεράλ Ακσενέρ. Οσο επιβεβαιώνεται από τους εξοπλισμούς, τόσο διαψεύδεται από την ένδεια. Το ιδεολογικό κέντρο είναι ενιαίο και στις δύο επικοινωνιακές στρατηγικές. Και του Κιλιτσντάρογλου και του Ερντογάν. Τα λίγα σχετικώς εισιτήρια που κάνουν οι σημαντικές ταινίες δείχνουν το μακρύ άνυδρο τοπίο που πρέπει να διανύσουμε στις διακρατικές και πολιτικές σχέσεις μας.

Ο Δημήτρης Σεβαστάκης είναι ζωγράφος, καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ