Βάζοντας φρένο στον σχολικό τραμπουκισμό

Η ανάρτηση ενός πατέρα στο Twitter ήταν η πιο δημοφιλής τον Ιανουάριο στη Βρετανία. Σε αυτήν περιέγραψε πως μια μέρα ο γιος του γύρισε από το σχολείο έχοντας γραμμές από στιλό στο χέρι του. Τι είναι αυτό; ρώτησε το παιδί του ο Μάθιου Μπιρντ. Κι εκείνο του αποκάλυψε πως ήταν οι φορές που είχε δεχθεί bullying στο σχολείο μέσα στην ημέρα. Οι γραμμές που είχε στο χέρι του ήταν 21.

Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει διεθνώς, ο εκφοβισμός είναι ευρέως διαδεδομένος: το 30% των εφήβων τραμπουκίζεται και μάλιστα μπροστά στα μάτια συνομηλίκων τους. Μια κατάσταση που μπορεί να καταστρέψει τα θύματα και να οδηγήσει σε κατάθλιψη, άγχος ή αυτοτραυματισμό. Μάλιστα στις ΗΠΑ η Εθνική Ακαδημία Επιστημών και Ιατρικής χαρακτήρισε τον εκφοβισμό ως «σοβαρό θέμα δημόσιας υγείας».

Μπορεί το φαινόμενο στην Ελλάδα να παρατηρείται σχετικά πρόσφατα σε τέτοια ένταση, όμως στο εξωτερικό εντοπίζεται εδώ και δεκαετίες. Ολα αυτά τα χρόνια η επιστημονική και η εκπαιδευτική κοινότητα προσπαθούν να βρουν τρόπους για την αντιμετώπισή τους – μέχρι τώρα οι περισσότερες προσπάθειες έπεσαν στο κενό και τα περιστατικά bullying συνεχίζουν να αυξάνονται.

Πρόσφατα όμως επιστήμονες από δύο διαφορετικά μέρη του κόσμου – από τη Νότια Κορέα και τη Φινλανδία, τείνουν να καταλήξουν σε έναν τρόπο αντιμετώπισης του εκφοβισμού που δείχνει να έχει πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.

Στη Φινλανδία το πρόγραμμα ονομάζεται KiVa – συντομογραφία του «kiusaamista vastaan», που σημαίνει «κατά του εκφοβισμού». Η φινλανδική κυβέρνηση βοήθησε στη χρηματοδότηση της ανάπτυξής του και τώρα χρησιμοποιείται σε σχολεία σε όλη τη χώρα. Αναπτύχθηκε πριν 4 χρόνια από εκπαιδευτικούς και ερευνητές του Πανεπιστημίου του Τούρκου και πολλές μελέτες δείχνουν ότι περιορίζει αποτελεσματικά τον εκφοβισμό, καθώς επικεντρώνεται σε τάξεις στο σύνολό τους, αντί να απευθύνεται σε μεμονωμένους μαθητές που ασκούν βία σε άλλους και τα θύματά τους.

«Η ιδέα είναι ότι τα παιδιά εκφοβίζουν για να αποκτήσουν κύρος και δύναμη», λέει η Τζούλι Χάμπαρντ, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ντέλαγουερ, η οποία μελετά την αποτελεσματικότητα του KiVa σε αμερικανούς μαθητές. Το πρόγραμμα σπουδών του KiVa χρησιμοποιεί μαθήματα και ηλεκτρονικά παιχνίδια για να αλλάξει αυτή τη δυναμική, εστιάζοντας στα παιδιά και τους νέους που γίνονται μάρτυρες εκφοβισμού. «Αν καταφέρεις να κάνεις τους παρευρισκομένους να επικεντρωθούν στο θύμα και όχι στον θύτη, τότε έχει κερδηθεί το παιχνίδι», προσθέτει. Η ελπίδα είναι ότι αυτό θα καλλιεργήσει μια κουλτούρα όπου ο εκφοβισμός θα είναι κοινωνικά απαράδεκτος.

Πόσο αποτελεσματικό αποδείχθηκε, λοιπόν; Μελέτη του 2020 που διεξήχθη από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες εξέτασε περισσότερους από 7.000 μαθητές από την 4η έως την 6η τάξη σε 80 φινλανδικά δημοτικά σχολεία. Περίπου τα μισά σχολεία έλαβαν παρέμβαση KiVa, ενώ τα υπόλοιπα όχι. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το πρόγραμμα βοηθάει σημαντικά τα θύματα του εκφοβισμού και τα δεδομένα έδειξαν ότι μπορεί ακόμα και να μειώσει την κατάθλιψη στα θύματα καθώς και να αυξήσει την αυτοεκτίμησή τους.

Ενα άλλο επιτυχημένο πείραμα ολοκληρώθηκε πιο πρόσφατα στη Νότια Κορέα, με τους ερευνητές έπειτα από πολύμηνες έρευνες να υποστηρίζουν ότι βρήκαν τρόπο να σταματήσουν το bullying. Σε μελέτη τους που δημοσιεύτηκε στο τελευταίο τεύχος του επιστημονικού περιοδικού «American Psychology», οι επιστήμονες – όλοι ψυχολόγοι με ειδίκευση στα παιδιά – τονίζουν ότι όταν οι εκπαιδευτικοί βοηθήθηκαν να δημιουργήσουν ένα κλίμα «αντι-bullying» στις τάξεις, τότε τα παιδιά ενώθηκαν και υπερασπίστηκαν τα θύματα, χωρίς χρήση βίας.

Τι λένε ερευνητές

Μπορεί αυτή να είναι η λύση για το πρόβλημα που μαστίζει τις σχολικές τάξεις σε όλο τον κόσμο; «Ναι», λένε οι ερευνητές Σουνγκ Χιον-Τσεόν, Τζονμάρσαλ Ριβ, Χέρμπερτ Μαρς και Χι-Ριέν Ζάνγκ. Στη, διάρκειας 18 μηνών, μελέτη με τίτλο «Δοκιμή τυχαιοποιημένου ελέγχου σε ομάδες για τη μείωση της θυματοποίησης από συνομηλίκους: μια διδακτική παρέμβαση που υποστηρίζει την αυτονομία, αλλάζει το ήθος της τάξης για να υποστηρίξει την υπεράσπιση των παρευρισκομένων», συμμετείχαν 1.178 μαθητές σχολείων της Σεούλ, ηλικίας από 11 ως 18 ετών – όπου το φαινόμενο του bullying είναι πολύ έντονο – και τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά.

Οι καθηγητές ενθάρρυναν τους μαθητές και εκείνοι με τη σειρά τους ενθάρρυναν τους συμμαθητές τους να υιοθετήσουν τον ρόλο του υπερασπιστή των συνομηλίκων τους που πέφτουν θύματα bullying. «Οι εκπαιδευτικοί της πειραματικής ομάδας δημιούργησαν ένα σημαντικά πιο υποστηρικτικό κλίμα στην τάξη, οδηγώντας τους παρευρισκόμενους μαθητές να υιοθετήσουν τον ρόλο του υπερασπιστή», αναφέρουν οι ερευνητές και συνεχίζουν: «Αυτή η ανάδειξη των συμμαθητών – υπερασπιστών των θυμάτων οδήγησε σε απότομη μείωση της θυματοποίησης και του εκφοβισμού. Σε αντίθεση με τις, σε μεγάλο βαθμό, ανεπιτυχείς παρεμβάσεις του παρελθόντος που επικεντρώθηκαν κυρίως σε μεμονωμένους μαθητές – θύτες ή θύματα – η παρέμβασή μας με τυχαιοποιημένη δοκιμή ελέγχου μείωσε σημαντικά τον εκφοβισμό και τη θυματοποίηση».

Η ενημέρωση για τον εκφοβισμό και πως θα πρέπει όλα τα παιδιά από κοινού να λειτουργούν συλλογικά και να αποτελούν ασπίδες για τους συνομηλίκους τους που δέχονται bullying είναι η αιχμή του δόρατος. Με ύλη που μπαίνει στο πρόγραμμα των μαθημάτων, αλλά και προσομοιώσεις του τι μπορούν να κάνουν τα παιδιά όταν βρίσκονται σε τέτοιου είδους καταστάσεις, η προσέγγιση αυτή, τόσο στη Φινλανδία όσο και στη Νότια Κορέα, δείχνει να είναι η πιο αποτελεσματική από όσες έχουν δοκιμασθεί τις τελευταίες δεκαετίες.

Κι αυτό την ώρα που διάφορες χώρες εξετάζουν ακραία μέτρα για να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο του εκφοβισμού που εξαπλώνεται διαρκώς. Για παράδειγμα στη Σιγκαπούρη, το κυβερνών κόμμα σχεδιάζει να προωθήσει νομοθεσία που θα επισυνάπτει μόνιμα την κακή συμπεριφορά των μαθητών που ασκούν εκφοβισμό στα εκπαιδευτικά τους αρχεία, καθιστώντας όχι μόνο δυσκολότερη την είσοδό τους στο κολέγιο αλλά ακόμη και την εύρεση θέσης εργασίας όταν μεγαλώσουν.

Στην Ιαπωνία μεγάλη ασφαλιστική εταιρεία ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει να πωλεί από τον Οκτώβριο ασφαλιστήριο συμβόλαιο που θα καλύπτει έως και 200.000 γιεν ανά περίπτωση εάν ένα παιδί πέσει θύμα εκφοβισμού στο σχολείο ή στο Διαδίκτυο, καλύπτοντας τα έξοδα συμβουλευτικής και τα έξοδα που σχετίζονται με την αλλαγή σχολείου, όπως η αγορά νέων στολών και εκπαιδευτικού υλικού.

Τη σχολική περίοδο 2021 – 2022 αναφέρθηκαν στην Ιαπωνία μισό εκατομμύρια περιστατικά bullying – αριθμός οκταπλάσιος σε σύγκριση με το 2016. Ανάλογες, σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι οι αυξήσεις των περιστατικών εκφοβισμού στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Τώρα, οι νέες προσεγγίσεις σε Φινλανδία και Νότια Κορέα – που ουσιαστικά μοιάζουν, επιβεβαιώνοντας η μία την άλλη – αποτελούν τη μοναδική ελπίδα να αντιστραφεί το τεράστιο αυτό πρόβλημα, διεθνώς.