Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΘ’)

Όπως έχουμε προαναφέρει, η Ελένη αποτελεί ένα από τα έξι σωζόμενα έργα του Ευριπίδη για τα οποία διαθέτουμε αξιόπιστες πληροφορίες από χρονολογικής απόψεως. Η εν λόγω τραγωδία παρουσιάστηκε το 412 π.Χ. (μαζί με την Ανδρομέδα), και είναι αξιοσημείωτο ότι η ασφαλής αυτή τοποθέτηση μάς επιτρέπει να προσδιορίσουμε χρονικά μια ολόκληρη ομάδα ευριπίδειων δραμάτων που προσομοιάζουν της Ελένης τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη μορφή.

Από τον Στησίχορο πληροφορούμαστε ότι στην Τροία είχε πάει απλώς το είδωλο της Ελένης, ενώ ο Ηρόδοτος μάς γνωστοποιεί την παραμονή της στην Αίγυπτο. Εκεί λοιπόν, στην Αίγυπτο, βρίσκεται η Ελένη και στο ομώνυμα δράμα του Ευριπίδη. Τη μετέφερε εκεί ο Μενέλαος, που στο γυρισμό του από την Τροία είχε ναυαγήσει στις ακτές της Αιγύπτου.

Η Ελένη έχει καταφύγει στον τάφο του αλλοτινού προστάτη της, του ηλικιωμένου αιγύπτιου βασιλιά Πρωτέα, καθώς ο Θεοκλύμενος, ο γιος του, θέλει να την κάνει γυναίκα του διά της βίας. Ο ψυχικός πόνος της Ελένης γίνεται ακόμα μεγαλύτερος από την είδηση που της κομίζει ο σαλαμίνιος Τεύκρος οδεύοντας προς την Κύπρο κατόπιν προσταγής του Απόλλωνος, ότι ο Μενέλαος σκοτώθηκε.

Αφού θρηνεί μαζί με τις γυναίκες του χορού για τις συμφορές που την έχουν βρει, η Ελένη πηγαίνει συνοδεία του χορού στο παλάτι, για να μάθει από την προικισμένη με προφητικά χαρίσματα Θεονόη, την αδελφή του Θεοκλύμενου, ποια είναι εντέλει η τύχη του άνδρα της.

Στην άδεια σκηνή εμφανίζεται τότε ο Μενέλαος, ο οποίος εκθέτει στους θεατές τη δική του κατάσταση. Ακολούθως, μετά την επανεμφάνιση της Ελένης και του χορού, εξελίσσεται σταδιακά η αναγνώρισις, χάρη στην οποία παραμερίζονται τελικά τα εμπόδια της δυσπιστίας και της αμφιβολίας των συζύγων.

Όμως, η επανένωση των πρωταγωνιστών του δράματος πραγματοποιείται μέσα σε ένα περιβάλλον που εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους. Ο Θεοκλύμενος απειλεί με θανάτωση όλους τους ξένους, γι’ αυτό και η σωτηρία του Μενελάου και της Ελένης μόνο εύκολη υπόθεση δεν είναι. Καθοριστικός αποδεικνύεται εν προκειμένω ο ρόλος της μάντισσας Θεονόης, που μεταπείθεται από τους συζύγους και διευκολύνει με τη σιωπή της την εκτέλεση του πονηρού σχεδίου διαφυγής που έχει καταστρώσει η Ελένη.

Σύμφωνα με αυτό, ο Μενέλαος παρουσιάζεται στον Θεοκλύμενο ως αγγελιαφόρος του δικού του θανάτου, η δε Ελένη ζητά από τον αιγύπτιο βασιλιά την άδεια να τελέσει θυσία για το νεκρό άνδρα της μέσα στη θάλασσα. Η άδεια όντως δίδεται, κι έτσι οι σύζυγοι έχουν πλέον την ευκαιρία να αποδράσουν με το καράβι και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, τη Σπάρτη.

Ο Θεοκλύμενος, συνειδητοποιώντας ότι η ελληνική εξυπνάδα έχει νικήσει τη βαρβαρική αφέλεια, εξαγριώνεται και ετοιμάζεται να εκδικηθεί τη Θεονόη. Όμως, τότε παρεμβαίνουν από το θεολογείο οι Διόσκουροι, οι αδελφοί της Ελένης, οι οποίοι του εξηγούν ότι όσα προηγήθηκαν ήταν το πεπρωμένο, η θέληση της μοίρας: το ζευγάρι πόνεσε και χάρηκε, σχεδίασε και ριψοκινδύνεψε, πάλεψε και κέρδισε. Έτσι, ο αιγύπτιος βασιλιάς μένει στο τέλος ικανοποιημένος από αυτά που έγιναν, και η Ελένη καταλαμβάνει μια ξεχωριστή θέση στο όλο έργο του Ευριπίδη με τον –τρόπον τινά– παραμυθένιο, μελοδραματικό τόνο της.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η Άννα Συνοδινού (Ελένη) στην «Ελένη» του Ευριπίδη, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου τον Ιούλιο του 1977 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr).

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Α’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Β’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Γ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Δ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ε’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΣΤ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ζ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Η’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Θ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ι’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΑ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΒ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΓ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΔ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΕ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΣΤ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΖ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΗ’)