Γιατί δημοκρατικές χώρες στον κόσμο δεν υποστηρίζουν την Ουκρανία στον πόλεμο;

Μειωμένος είναι ο αριθμός των κρατών που καταδικάζουν τη Ρωσία ή υποστηρίζουν την Ουκρανία, με αρκετές χώρες, που αρχικά υποστήριξαν το Κίεβο να έχουν μεταβάλει τη στάση τους υπέρ της Ρωσίας ή κρατώντας ουδετερότητα.

Αυτό αναφέρει στην ανάλυσή του ο οικονομολόγος στο Παγκόσμιο Κέντρο Ανταγωνιστικότητας Jose Caballero, στον ιστότοπο The Conversation, υποστηρίζοντας πως οι προσπάθειες για την οικοδόμηση μιας παγκόσμιας συναίνεσης κατά της Ρωσίας φαίνεται να έχουν σταματήσει, με πολλές χώρες να επιλέγουν την ουδετερότητα.

Ο αριθμός των χωρών που καταδικάζουν τη Ρωσία έχει μειωθεί, σύμφωνα με ορισμένες πηγές. Η Μποτσουάνα στράφηκε προς τη Ρωσία από την αρχική της υπέρ της Ουκρανίας στάση, η Νότια Αφρική κινείται από την ουδέτερη προς τη Ρωσία και η Κολομβία από την καταδίκη της Ρωσίας σε μια ουδέτερη στάση. Την ίδια στιγμή, ένας μεγάλος αριθμός χωρών ήταν απρόθυμοι να υποστηρίξουν την Ουκρανία.

Αφρική, Λατινική Αμερική και Ασία «ψηφίζουν» ουδετερότητα

Στην Αφρική, παρά την έκκληση της Αφρικανικής Ένωσης προς τη Μόσχα για «άμεση κατάπαυση του πυρός», οι περισσότερες χώρες παραμένουν ουδέτερες. Ορισμένοι παρατηρητές υποστηρίζουν ότι αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας παράδοσης καθεστώτων με αριστερό προσανατολισμό που χρονολογείται από την περίοδο του ψυχρού πολέμου. Άλλοι, υποδεικνύουν ότι η σημερινή απροθυμία των αφρικανικών χωρών πηγάζει από την ιστορία της δυτικής επέμβασης στις εσωτερικές τους υποθέσεις.

Στη Λατινική Αμερική, τον Φεβρουάριο του 2023, οι περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής υποστήριξαν ένα ψήφισμα του ΟΗΕ που ζητούσε άμεση και άνευ όρων αποχώρηση της Ρωσίας.

Ωστόσο, παρά την υποστήριξη της Βραζιλίας σε πολλά ψηφίσματα του ΟΗΕ υπέρ της Ουκρανίας, δεν έχει καταδικάσει τη Ρωσία κατηγορηματικά. Η δε στάση της Βολιβίας, της Κούβας, του Ελ Σαλβαδόρ και της Βενεζουέλας επέτρεψε στη Ρωσία να αποφύγει τις δυτικές κυρώσεις. Επιπλέον, η Βραζιλία, η Αργεντινή και η Χιλή απέρριψαν εκκλήσεις για αποστολή στρατιωτικού υλικού στην Ουκρανία και το Μεξικό αμφισβήτησε την απόφαση της Γερμανίας να στείλει άρματα μάχης στην Ουκρανία.

Στην Ασία, μπορεί η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα κατείγγειλαν ανοιχτά τη Ρωσία, ωστόσο, η Ένωση Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας δεν το έχει κάνει συλλογικά. Η Κίνα προσεγγίζει τη σύγκρουση διατηρώντας εταιρικές σχέσεις με τη Μόσχα, ενώ η Ινδία, κατά όταν ήταν μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, απείχε από τις ψηφοφορίες που σχετίζονται με τη σύγκρουση.

Βραζιλία: Επιπεδα ρεκόρ στις ρωσικές εξαγωγές ντίζελ

Από την αρχή του πολέμου, η Βραζιλία έχει διατηρήσει μια ρεαλιστική αλλά αμφίθυμη στάση, λόγω των αγροτικών και ενεργειακών αναγκών της. Ως ένας από τους κορυφαίους παραγωγούς και εξαγωγείς γεωργικών προϊόντων στον κόσμο, η Βραζιλία απαιτεί υψηλό ποσοστό χρήσης λιπασμάτων. Το 2021, η αξία των εισαγωγών από τη Ρωσία ήταν 5,58 δις. δολ. ΗΠΑ εκ των οποίων το 64% ήταν από λιπάσματα.

Οι εισαγωγές λιπασμάτων από τη Ρωσία είναι το 23% των συνολικών 40 εκατ. τόνων που εισάγονται. Τον Φεβρουάριο του 2023, ανακοινώθηκε ότι η Gazprom θα επενδύσει στον ενεργειακό τομέα της Βραζιλίας ως μέρος των διευρυνόμενων ενεργειακών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε στενή συνεργασία στην παραγωγή και επεξεργασία πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και στην ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας.

Μια τέτοια συνεργασία μπορεί να ωφελήσει τον πετρελαϊκό τομέα της Βραζιλίας, που αναμένεται να είναι μεταξύ των κορυφαίων εξαγωγέων στον κόσμο. Μέχρι τον Μάρτιο του 2023, οι ρωσικές εξαγωγές ντίζελ στη Βραζιλία έφτασαν σε επίπεδα ρεκόρ, ταυτόχρονα με το συνολικό εμπάργκο της ΕΕ στα ρωσικά πετρελαϊκά προϊόντα. Το υψηλότερο επίπεδο προμηθειών ντίζελ μπορεί να μετριάσει τυχόν ελλείψεις που μπορεί να επηρεάσουν τον αγροτικό τομέα της Βραζιλίας, εκτιμά ο Jose Caballero.

Ινδία: Όπλα και πετρέλαιο από Μόσχα

Οι παρατηρητές επισημαίνουν ότι στη μεταψυχροπολεμική εποχή, η Ρωσία και η Ινδία συνεχίζουν να μοιράζονται παρόμοιες στρατηγικές και πολιτικές απόψεις. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, στο πλαίσιο της στρατηγικής τους εταιρικής σχέσης, ο σκοπός της Ρωσίας ήταν να οικοδομήσει ένα πολυπολικό παγκόσμιο σύστημα που βρήκε απήχηση στην επιφυλακτικότητα της Ινδίας έναντι των ΗΠΑ.

Η Ρωσία παρείχε επίσης υποστήριξη στην Ινδία για το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων της και τις προσπάθειές της να γίνει μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Η Ρωσία εξακολουθεί να είναι βασικός προμηθευτής όπλων της Ινδίας, προμηθεύοντας το 65% των εισαγωγών όπλων της Ινδίας μεταξύ 1992 και 2021. Επίσης, από την αρχή του πολέμου έχει γίνει σημαντικός προμηθευτής πετρελαίου σε τιμές έκπτωσης. Αυτό σήμαινε αύξηση των αγορών από περίπου 50.000 βαρέλια την ημέρα το 2021 σε περίπου 1 εκατ. βαρέλια την ημέρα έως τον Ιούνιο του 2022.

Νότια Αφρική: Σιτηρά, πυρηνικά και στρατιωτικές ασκήσεις με Ρωσία

Μέσα στο 2023, η Νότια Αφρική πραγματοποίησε κοινές ναυτικές ασκήσεις με τη Ρωσία και την Κίνα. Για τη Νότια Αφρική, τα οφέλη από την άσκηση σχετίζονται με την ασφάλεια μέσω της ανάπτυξης ικανοτήτων για το υποχρηματοδοτούμενο ναυτικό της. Γενικότερα, υπάρχουν εμπορικά κίνητρα για την ουδέτερη στάση της Νότιας Αφρικής. Η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας όπλων στην αφρικανική ήπειρο. Προμηθεύει επίσης πυρηνική ενέργεια και, κυρίως, το 30% των προμηθειών σιτηρών της ηπείρου, όπως το σιτάρι, με το 70% των συνολικών εξαγωγών της Ρωσίας στην ήπειρο να συγκεντρώνεται σε τέσσερις χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Νότιας Αφρικής.

Τον Ιανουάριο του 2023, η Ρωσία ήταν ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές αζωτούχων λιπασμάτων στη Νότια Αφρική, που είναι κρίσιμο για τα βοσκοτόπια και τις καλλιέργειες. Επιπλέον, μεταξύ των κυριότερων εισαγωγών από τη Ρωσία είναι οι μπρικέτες άνθρακα που χρησιμοποιούνται για καύσιμα σε διάφορες βιομηχανίες, συμπεριλαμβανομένης της επεξεργασίας τροφίμων. Λαμβάνοντας υπόψη το επίπεδο επισιτιστικής ανασφάλειας στη χώρα και οι δύο εισαγωγές είναι θεμελιώδεις για την κοινωνικοπολιτική και οικονομική της σταθερότητα.

Η πολιτική της ουδετερότητας

Όπως σημειώνει ο Jose Caballero, αυτή η συγκρατημένη στάση έχει επηρεαστεί από το Κίνημα των Αδεσμεύτων του Ψυχρού Πολέμου, που ήταν ένας τρόπος για τις αναπτυσσόμενες χώρες να διαχειριστούν τη αμερικανοσοβιετική σύγκρουση αποκτώντας έναν βαθμό αυτονομίας εξωτερικής πολιτικής. Μελέτες για τις κυρώσεις της ΕΕ υποστήριξαν ότι η απροθυμία άλλων χωρών να υποστηρίξουν την ΕΕ μπορεί να σχετίζεται τόσο με την επιθυμία για ανεξαρτησία στην εξωτερική πολιτική όσο και με την απροθυμία να ανταγωνιστούν έναν γείτονα.

«Η μη ευθυγράμμιση επιτρέπει στις χώρες να αποφύγουν να εμπλακούν στις αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας» τονίζει ο Caballero. «Ίσως γι’ αυτόν τον λόγο πολλές δημοκρατικές χώρες διατηρούν στάση ουδετερότητας, προτιμώντας».

Όπως όμως επισημαίνει ο οικονομολόγος υπάρχουν ιδιαίτερα οικονομικά και πολιτικά κίνητρα πίσω από την απόφαση πολλών κρατών να μην καταδικάσουν τη Ρωσία.

Η ουδετερότητα παραμένει μια δημοφιλής επιλογή για μεγάλες χώρες, όπως η Ινδία και η Βραζιλία για την οποία ο μη παρεμβατισμός παραμένει θεμελιώδες στοιχείο της πολιτικής της παράδοσης. Ωστόσο, η ουδετερότητα είναι πιθανό να γίνει μια «δύσκολη πράξη εξισορρόπησης» καθώς τα συγκρουόμενα συμφέροντα γίνονται πιο οξυμένα, εκτιμά ο οικονομολόγος από το Παγκόσμιο Κέντρο Ανταγωνιστικότητας.