Γιατί αργοπεθαίνει η ελληνική επαρχία;

Όλο και πιο… απωθητική φαίνεται να γίνεται τα τελευταία χρόνια η ελληνική επαρχία στους ίδιους τους κατοίκους της, με τα ευρύματα της κοινής έρευνας της Kapa Research και του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ να δείχνουν έναν στους δύο Έλληνες να σκέφτονται ή να σχεδιάζουν να φύγουν τα παιδιά τους από τον τόπο τους.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2022 σε ένα και ενισχυμένο δείγμα 1.639 ατόμων από τέσσερις περιφέρειες ενδιαφέροντος, Αττική, Κεντρική Μακεδονία, Ιωάννινα και Κρήτη.

Υπενθυμίζεται ότι, ήδη, μετά την απογραφή πληθυσμού που διενεργήθηκε από την ΕΛΣΤΑΤ το 2021 είχε εντοπιστεί το χάσμα πόλης και υπαίθρου στην ελληνική επικράτεια της τάξης του 3,5%, ενώ σε ορισμένες περιφέρειες όπως αυτή της Δυτικής Μακεδονίας η μείωση αγγίζει το 10%.

Ωστόσο, το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ προσπάθησε να αποτυπώσει και να αποκωδικοποιήσει το φαινόμενο, την ένταση αλλά και τον αντίκτυπο που έχει στην καθημερινότητα των ανθρώπων καθώς και το επίπεδο διακυβέρνησης (ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό, τοπικό) το οποίο θα κληθεί να δώσει λύσεις στην πρόκληση αυτή.

Υποφέρουν οι αγροτικές περιοχές

Με εξαίρεση μόνο το Νότιο Αιγαίο που σημείωσε αύξηση πληθυσμού (15.527 άτομα) σε σχέση με το 2011, όλες οι άλλες 12 περιφέρειες βλέπουν τον πληθυσμό τους να μειώνεται ή έστω να είναι σταθερός. Ειδικά στη Δυτική Μακεδονία, η μείωση είναι δραματική, όπου καταγράφεται σε επίπεδο περιφέρειας καταγράφει μείωση 10%, από 283.689 κατοίκους το 2011, στους 255.056 κατοίκους το 2021.

Ακολουθεί η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης με μείωση 7,6% (πληθυσμός 562.069 άτομα από 608.182 άτομα το 2011). Όπως επίσης αιμοραγεί η Θεσσαλία  (-6,2%), η Κεντρική Μακεδονία με μείωση 4,8%, και η Δυτική Ελλάδα με μείωση 5,4%.

Οι λόγοι που εγκαταλείπουν την επαρχία

Τα προβλήματα που απασχολούν κατά προτεραιότητα τη συντριπτική πλειοψηφία των ερωτώμενων είναι ζητήματα οικονομικής φύσης: ακρίβεια, οικονομικές δυσκολίες, ανεργία και φτώχεια.

Στην ερώτηση «Ο τόπος που κατοικείτε σήμερα θα λέγατε ότι είναι ένας τόπος που αν κάποιος θέλει μπορεί να έχει μια αξιοπρεπή ζωή;», το 29% των συμμετεχόντων απαντά Μάλλον όχι/Σίγουρα όχι. Οι πιο δυσαρεστημένες ηλικίες φαίνεται να είναι αυτές των 17-34 και 35-44, ενώ αρκετοί από τους συμμετέχοντες που έδωσαν την παραπάνω απάντηση ζουν στην Κεντρική Μακεδονία.

Στην ερώτηση «Κατά τη γνώμη σας ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία της περιοχής σας σήμερα;» η ακρίβεια η πρώτη αιτία για όλες τις ηλικίες. Ακολουθούν οι οικονομικές δυσκολίες και με μικρή απόσταση μεταξύ τους η ανεργία, οι υποδομές (δρόμοι, νοσοκομεία, σχολεία, γήπεδα, ύδρευση/αποχέτευση κ.λπ.), με το δημογραφικό να κλείνει την πρώτη πεντάδα.

Ειδικά στην Ήπειρο, η ακρίβεια και οι οικονομικές δυσκολίες αποτελούν μείζον πρόβλημα για τους κατοίκους, με διαφορά από τα υπόλοιπα ζητήματα.

Ελάχιστες οι προοπτικές στην επαρχία

6 στους 10 εμφανίζονται βέβαιοι ή σχεδόν βέβαιοι, ότι οι νέοι αναγκάζονται να φύγουν από την περιοχή στην οποία ζουν καθώς βλέπουν τις προοπτικές τους να είναι περιορισμένες στον τόπο τους. Το 54% θεωρεί την ανεργία το πιο έντονο πρόβλημα στην περιοχή που ζει. Αυτό πάντως που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες, ανεξαρτήτως του τόπου που μένουν, θεωρούν ότι είναι πιο αδικημένοι σε σχέση με τους ανθρώπους που ζουν στην υπόλοιπη χώρα.

Το 52% απάντησε «Σίγουρα Ναι / Μάλλον Ναι» στο ερώτημα «Οι υποδομές στην περιοχή σας υστερούν σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα» και το 50% απαντά «Σίγουρα Ναι / Μάλλον Ναι» στην άποψη ότι «Οι κάτοικοι της περιοχής δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες να εξελιχθούν κοινωνικά και επαγγελματικά σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα». Το αίσθημα της… αδικίας είναι ιδιαίτερα έντονο σε περιοχές όπως η Ήπειρος, η Κεντρική Μακεδονία και η υπόλοιπη Ελλάδα (πλην Αττικής, Κεντρικής Μακεδονίας, Ηπείρου, Κρήτης). Στις αντίστοιχες περιοχές εντοπίζονται υψηλά ποσοστά και όσον αφορά τις σκέψεις για το κύμα της μεγάλης φυγής και την ανεργία..

Επίσης, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό, της τάξης του 22%, σκέφτεται ή σχεδιάζει να μετακομίσει από τον τόπο κατοικίας του, ενώ το ποσοστό αυτό αυξάνεται σε 50% όταν η ίδια ερώτηση αφορά τα παιδιά του.

Για ένα σημαντικό ποσοστό αυτών που σχεδιάζουν να μετακομίσουν (46%) ο λόγος είναι η υποβάθμιση του τόπου διαμονής. Επομένως, διαφαίνεται να καλλιεργείται ένα σημαντικό κύμα φυγής, το οποίο θα απασχολήσει μελλοντικά τη χώρα.

Αποτυχία τοπικής αυτοδιοίκησης και κυβερνήσεων

Τέλος, αναδεικνύεται μια σύμπνοια στις απαντήσεις αναφορικά με το επίπεδο διοίκησης που καλείται να λύσει τα προβλήματα, καθώς η πλειοψηφία των ερωτώμενων αναφέρει ότι η κεντρική κυβέρνηση όπως και η τοπική αυτοδιοίκηση έχουν την ευθύνη τόσο για τη δημιουργία των προβλημάτων όσο και για την επίλυσή τους.

Οι τοπικοί φορείς εξουσίας θεωρείται ότι μπορούν να έχουν ουσιαστική συμβολή στην ανάπτυξη και την προοπτική μιας περιοχής, οπότε και αποτελούν βασικούς πυλώνες στο σχεδιασμό της στρατηγικής για την αντιστροφή της δημογραφικής συρρίκνωσης.