Σουδάν: Πώς τα λεφτά της Δύσης απέτυχαν να το εκδημοκρατίσουν – «Αν θες να σε βοηθήσω, θα κάνουμε σεξ»

Μετά την ανατροπή του Αλ Μπασίντ στο Σουδάν το 2019, ένας Αμερικανός δημοσιογράφος βρισκόταν κάπου στη χώρα για να κάνει ρεπορτάζ. Τότε τον πλησίασαν Σουδανές, αποκαλύπτοντας του πως για να λάβουν ανθρωπιστική βοήθεια του ΟΗΕ έπρεπε να… «κάτσουν» σε δημόσιους λειτουργούς της μεταβατικής κυβέρνησης. Ένας συνδυασμός εγχώριας διαφθοράς, δυτικής υποκρισίας και ανικανότητας εξηγούν πως τα δισεκατομμύρια που συγκέντρωσε η Δύση, για να βοηθήσει στον εκδημοκρατισμό της πολύπαθης αφρικανικής χώρας απέτυχαν.

Όταν ανατράπηκε ο Ομάρ Αλ Μπασίρ, για την διεθνή κοινότητα θεωρήθηκε ως μια ιστορική ευκαιρία για τη μετάβαση μιας δικτατορίας σε μια δημοκρατία. Υπενθυμίζεται ότι το έργο της μετάβασης ανέλαβε ένα ειδικό Συμβούλιο πολιτικών και στρατιωτικών του οποίου προήδρευε ο στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ Αλ Μπουρχάν, που σήμερα βρίσκεται στα «μαχαίρια» με τον αρχηγό των παραστρατιωτικών στρατηγό Νταγκάλο.

Ο πρωθυπουργός της μεταβατικής κυβέρνησης Αμπντάλα Χάμντοκ που τελικά… εκτοπίστηκε το 2021 με πραξικόπημα.

Οι ΗΠΑ λοιπόν, υποσχέθηκαν τότε να στηρίξουν τη μετάβαση με ένα ποσό εφάπαξ 700 εκατ. δολ, ενώ κάθε χρόνο θα προσέφεραν 600 εκατ.δολ.. Συνολικά, τα χρήματα που θα έδιναν κάθε χρόνο οι Δυτικοί –κυρίως οι ΗΠΑ- στο Σουδάν για να βοηθήσουν (αντιμετώπιση φτώχειας, βίας κτλ) ξεπερνούσαν το 1 δισ. δολάρια.

Τα χρήματα θα διοχετεύονταν μέσω ΟΗΕ, ΜΚΟ και εργολάβων που θα διαχειρίζονταν ένα σωρό προγράμματα, όπως για παράδειγμα, την παρακολούθηση της βίας στο Σουδάν, την αγορά σουδανικού σιταριού και τη πληρωμή των μισθών του προσωπικού του πρωθυπουργού Αμπντάλα Χάμντοκ, ενός αρκετά υποσχόμενου τεχνοκράτη, που είχε δουλέψει στην Deloitte, αλλά με όρεξη να βάλει σε μια τάξη στο μετα-δικτατορικό χάλι.

Έρευνα κόλαφος για την διαχείριση από Δυτικούς

Ωστόσο, τα προγράμματα είχαν μικρή επιτυχία, καθώς, σύμφωνα με τον Αμερικανό δημοσιογράφο Justin Lynch που συμμετείχε στην εντυπωσιακή έρευνα με συνεργάτες του, «Η ανολοκλήρωτη δημοκρατία του Σουδάν. Η υπόσχεση και η προδοσία μιας λαϊκής επανάστασης», οι λύσεις των δυτικών δεν αντιμετώπισαν τις θεμελιώδεις βασικές αιτίες της βίας και της διαφθοράς, με το κλίμα να φαίνεται να στραβώνει από την αρχή.

Ο δημοσιογράφος έμεινε από το 2019 στο Σουδάν, για να ζήσει από κοντά το μετεπαναστατικό κύμα, δουλεύοντας στον ΟΗΕ και σε ΜΚΟ, διεξάγοντας συνεντεύξεις με ακτιβιστές, στρατιωτικούς, αλλά και τον ίδιο τον πρωθυπουργό.

Όπως κατέξειξε η έρευνα τους, μέρος της οποίας ο Lynch μετέφερε και στο περιοδικό Foreign Policy το 2022, ο πρωθυπουργός Αμπντάλα Χάμντοκ δεν είχε πραγματική πολιτική εξουσία βάσει του «μεταβατικού» Συντάγματος, κάτι το οποίο κατέστησε τη διεθνή κοινότητα επιφυλακτική εάν υπήρχε όντως μετάβαση στη δημοκρατία. Ο Χάμντοκ, και άλλοι τεχνοκράτες στην κυβέρνηση δεν είχαν τις πολιτικές δεξιότητες για να χρησιμοποιήσουν τη μικρή επιρροή που είχαν, σε αντίθεση με τον πανίσχυρο Στρατό.

Το πρώτο βήμα για να δωθεί μια ώθηση στην ανοικοδόμηση και να βελτιώσει τη μίζερη ζωή των Σουδανών, ήταν να άρει η Ουάσιγκτον τον χαρακτηρισμό του Σουδάν ως κρατικό χορηγό της τρομοκρατίας. Ήταν «το κλειδί για οτιδήποτε μπορούμε να κάνουμε σε αυτή τη χώρα», εξηγούσε ήδη από το 2019 ο Χάμντοκ στο Associated Press, ενώ η οικονομία της χώρας του και μετά το χτύπημα της πανδημίας  συρρικνώθηκε κατά 3,6% το 2020.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ μιλά για συμφωνία σχετικά με το Σουδάν στο Οβάλ Γραφείο στον Λευκό Οίκο στην Ουάσιγκτον, ΗΠΑ, 23 Οκτωβρίου 2020. REUTERS/Carlos Barria/File Photo

Η δικαιολογία Αμερικανών αξιωματούχων, που μίλησαν στον Justin Lynch, ήταν πως δεν ήθελαν τα χρήματα να καταλήξουν στα χέρια του στρατού, καθώς δεν ήταν πεπεισμένοι αν η μετάβαση του Σουδάν ήταν «πραγματική». Όταν ξαφνικά τον Οκτώβριο του 2020 πήραν την απόφαση, ζήτησαν… αντάλλαγμα. Η ενδεχόμενη οικονομική βοήθεια συνδέθηκε με την αναγνώριση του Ισραήλ από το Σουδάν σύμφωνα με τις Συμφωνίες του Αβραάμ. «Παρά την αμερικανική ρητορική για υποστήριξη της μετάβασης του Σουδάν στη δημοκρατία, στην πράξη οι ΗΠΑ σταματούσαν» αναφέρει ο Lynch.

Μα ακόμα και όταν ήρθαν χρήματα, πολλά από τα προγράμματα υποστήριζαν ατομικά συμφέροντα σε βάρος αυτού που χρειαζόταν ο Χάμντοκ. «Ήταν ένας πανάκριβος λευκοπλάστης για μια ανοιχτή πληγή που αιμορραγούσε συνεχώς» λέει ο Lynch. «Καθώς η μετάβαση προχωρούσε, η εύρεση τρόπων για να ξοδευτούν τα χρήματα έγινε στην πραγματικότητα πολύ δύσκολη. Οι υπάλληλοι σε πρεσβείες στο Χαρτούμ μου παραδέχτηκαν ότι δεν ήξεραν πώς να ξοδέψουν τα χρήματα που τους είχαν διατεθεί. Η προσφορά αυτής της βοήθειας ξεπέρασε τη ζήτηση, επομένως τα τεράστια ποσά για συμβούλους, προγράμματα και εκπαίδευση απλά δεν μπορούσαν να απορροφηθούν!».

Κανένας συντονισμός

Μέχρι τα τέλη του 2021, μεγάλο μέρος των 700 εκατ. δεν είχε καταβληθεί από τις ΗΠΑ, ενώ την ίδια στιγμή διπλωμάτες από άλλες πρεσβείες παραδέχονταν ότι έδωσαν χρήματα σε υπηρεσίες του ΟΗΕ στο Σουδάν, παρόλο που ήξεραν ότι θα ήταν αναποτελεσματικό, μόνο και μόνο επειδή δεν ήξεραν πώς να τα αξιοποιήσουν οι ίδιοι στη διάρκεια του κύκλου του προϋπολογισμού τους!

Τα χρήματα που δαπανήθηκαν για παραγωγικά προγράμματα σπάνια συντονίζονταν καθόλου. Για παράδειγμα, τμήμα επικοινωνίας του πρωθυπουργού χρηματοδοτήθηκε τρείς φορές από τρεις διαφορετικούς δωρητές οι οποίοι απλά δεν είχαν συνεννοηθεί πριν. Ενώ o Χάμντοκ χρειαζόταν ζεστό χρήμα γρήγορα για να κάνει το ηλεκτρικό ρεύμα και το ψωμί διαθέσιμα απέκτησε έναν «στρατό» δυτικών συμβούλων που δεν γνώριζαν πραγματικά τα πράγματα στο Σουδάν υλοποιώντας απλά πανάκριβα προγράμματα με σπάνια επιτυχία.

Υπό την κυβέρνηση του Μπασίρ, η Επιτροπή Ανθρωπιστικής Βοήθειας βρισκόταν υπό την ομπρέλα της υπηρεσίας πληροφοριών της χώρας. Οι υπηρεσίες πληροφοριών έκλεβαν αριστοτεχνικά ή μπλόκαραν την ξένη βοήθεια, την οποία μάλιστα χρησιμοποιούσαν ως εργαλείο πολιτικού εξαναγκασμού. Σύμφωνα με την έρευνα των συγγραφέων, αυτό το σύστημα καταναγκασμού παρέμεινε και υπό την μεταβατική κυβέρνηση, με τον Χάμντοκ να ομολογεί ότι δεν είχε τη δύναμη να αντιμετωπίσει τον στρατό και τις υπηρεσίες πληροφοριών που επωφελήθηκαν από τη διαφθορά.

Καμία προσπάθεια από δυτικούς διπλωμάτες

Η ιστορία της δυτικής βοήθειας βρίθει παραδειγμάτων υπεξαιρέσεων ή οριστικού μπλοκαρίσματος αποστολής χρημάτων. Φερ’ ειπείν, ο Στρατός εμπόδισε τα τεστ για τον κορονοϊό διότι τα έβλεπε σαν ενός τύπου ξένης βοήθειας που μπορεί να υπονόμευε το σύστημα καταναγκασμού του, απειλώντας μάλιστα αξιωματούχους του ΟΗΕ με απέλαση εάν δημοσιοποιούσαν το θέμα.

Επίσης, για να συμπεριληφθούν στους καταλόγους της ανθρωπιστικής βοήθειας, πολλές γυναίκες εξαναγκάζονταν να κάνουν σεξ με τοπικούς ηγέτες διορισμένους από την μεταβατική κυβέρνηση. «Αν το αποτέλεσμα των υπαλλήλων -που εργάζονται στα προγράμματα βοήθειας- να φέρνουν χρήματα στους ηγέτες τους, είναι να αγοράζουν γυναίκες, αυτό δεν είναι καλό», είπε μια γυναίκα στον Lynch. Παρ΄όλα αυτά, δεν έγινε καμία προσπάθεια από τους διπλωμάτες να σταματήσουν αυτή η φρίκη, παρά τα δισεκατομμύρια που μπαίνουν στο Σουδάν.

Αρμέγουν χρήματα άνθρωποι του ΟΗΕ

Μπορεί οι μηχανισμοί του ΟΗΕ να είχαν ως προτεραιότητα τη δημοκρατική μετάβαση του Σουδάν, αλλά τα αποτελέσματά του ήταν δύσκολο να φανούν. Το 2020, ο ΟΗΕ δημιούργησε την Αποστολή Ολοκληρωμένης Μεταβατικής Βοήθειας του ΟΗΕ στο Σουδάν (UNITAMS). Προς μεγάλη του έκπληξη ο Lynch είδε πως ανώτεροι αξιωματούχοι του ΟΗΕ υπονόμευσαν τη βοήθεια στο Σουδάν, επειδή έβλεπαν τη δημιουργία της UNITAMS ως ευκαιρία να πάρουν περισσότερα χρήματα για τις υπηρεσίες τους.

Έκπληκτος ο δημοσιογράφος άκουγε κάποτε την επικεφαλής του Γραφείου του ΟΗΕ για τον Συντονισμό Ανθρωπιστικών Υποθέσεων (OCHA) στο Σουδάν, Πάολα Έμερσον, να υποστηρίζει ότι η UNITAMS δεν θα έπρεπε να έχει ειρηνευτικές δυνάμεις, γιατί χωρίς στρατεύματα θα υπήρχαν περισσότερα χρήματα για άλλες υπηρεσίες του ΟΗΕ όπως η δική της. «Δεν φτάνει που οι υπηρεσίες του ΟΗΕ τα έπαιρναν και μέσω άλλων μηχανισμών» σχολιάζει αγανακτισμένα ο Lynch αλλά η πρόταση της Έμερσον «αγνοεί τον νέο γύρο συγκρούσεων στο Νταρφούρ» με περισσότερους από 430.000 ανθρώπους εκτοπισμένους μεταξύ Ιανουαρίου και Οκτωβρίου 2021. Δηλαδή, μια τέτοια κατάσταση χρειαζόταν φυσικά και ασφάλεια.

Αυτή η στάση της Έμερσον, φαινόταν να «εκτιμά το άρμεγμα των χρημάτων με κάθε κόστος και την πολιτική σταδιοδρομία αντί να βοηθά πραγματικά τους Σουδανούς» ενώ η υπηρεσία της «εμπόδισαν τις προσπάθειες για λεπτομερή περιγραφή των εγκλημάτων στο Νταρφούρ που είχαν διαπραχθεί με τη βοήθεια της κυβέρνησης».

Άρπαζαν χρήματα άνθρωποι του ΟΗΕ

Όπως αναφέρει ο Αμερικανός δημοσιογράφος, κάθε φορά που ένας ανώτερος διπλωμάτης σχεδίαζε μια φωτογράφιση σε έναν καταυλισμό στην Αιθιοπία που είχαν καταφύγει πρόσφυγες, είχε προηγηθεί μέρες πριν επίσκεψη υπαλλήλων του ΟΗΕ για να στήσουν τα λογότυπα της υπηρεσίας τους σε δεξαμενές νερού, φορτηγά και άλλα αντικείμενα. Την ίδια ώρα όμως, το νερό, το φαγητό και τα ρούχα ήταν ελάχιστα!

«Συχνά ένιωθα ότι ο στόχος του ΟΗΕ και ορισμένων ΜΚΟ ήταν να αρπάξουν περισσότερα χρήματα αντί να βοηθήσουν πραγματικά τους ανθρώπους. Οι διπλωμάτες έφευγαν για τις φωτογραφήσεις τους με τις ομάδες τους να συγχαίρουν ο ένας τον άλλον για την επιτυχημένη επίσκεψη και εν τω μεταξύ, η ανθρωπιστική ανταπόκριση ήταν ασυντόνιστη αποτυγχάνοντας στα βασικά της καθήκοντα, όπως η πρόληψη της βίας με βάση το φύλο» καταγγέλει ο Lynch.

Σίγουρα, θα είχαν πεθάνει χιλιάδες, εάν δεν υπήρχε η ανθρωπιστική βοήθεια, όπως επισημαίνει ο ίδιος, αλλά αυτό «δεν ήταν δικαιολογία για το ότι η απάντηση» στην προσφυγική κρίση «στην Αιθιοπία ήταν μια φρικτή κακοδιαχείριση από τον ΟΗΕ παρά την πλήρη χρηματοδότηση».

Το Σουδάν να γίνει μάθημα

Βέβαια, ο Αμερικανός δημοσιογράφος τονίζει με έμφαση: «Μην κάνετε απατάσθε, ο στρατός και οι πολιτικοί του Σουδάν είναι υπεύθυνοι για την τύχη της χώρας τους. Κληρονομιές διαφθοράς και βίας παρέμειναν μετά την πτώση του Μπασίρ. Αυτό σήμαινε ότι η μετάβαση του Σουδάν θα ήταν πάντα ανώμαλη – αν λειτούργησε ποτέ».

Ωστόσο, προειδοποιεί πως «τα μαθήματα από τη βοήθεια της διεθνούς κοινότητας στο Σουδάν είναι σημαντικά, γιατί ο Μπασίρ δεν θα είναι ο τελευταίος δικτάτορας που θα ανατραπεί».