Γιώργος Θεοτοκάς: Το πυκνό σκοτάδι της δικτατορίας, η πορεία του έθνους προς το άγνωστο

Η δικτατορία, καθώς όλοι ξέρουμε, είναι μια πολύ δύσκολη, πολύ περίπλοκη επέμβαση, γεμάτη απρόοπτα και παγίδες, επικίνδυνη στο έπακρο τόσο για τον οργανισμό που τη δέχεται όσο και για κείνους που την αποφασίζουν και την εκτελούν. Η δικτατορία σημαίνει την κατάργηση της συνταγματικής νομιμότητας και την επικράτηση της αυθαιρεσίας. Δηλαδή, υπό το καθεστώς της, όλοι μας, μικροί και μεγάλοι, άρχοντες και αρχόμενοι, βρισκόμαστε εκτός νόμου. Καταργούνται οι ελευθερίες μας και, μαζί, η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, των δικαστών, των καθηγητών του Πανεπιστημίου. Καταργούνται όλα μας τα πολιτικά δικαιώματα και η προσωπική μας ασφάλεια ακόμα. Ο Γκοτζαμάνης και ο Πιτσώκος έχουν την εξουσία να μπούνε νύχτα στο σπίτι σας, να σας σηκώσουν από το κρεβάτι, να σας ρίξουν σ’ ένα αυτοκίνητο και να σας πάρουν σε άδηλη κατεύθυνση. Και μην τολμήσετε να διαμαρτυρηθείτε και να πείτε:

– Πώς με μεταχειρίζεσθε έτσι; Ξέρετε ποιος είμαι εγώ; Είμαι ακαδημαϊκός. Είμαι στρατηγός με εθνικούς τίτλους. Είμαι πρώην πρωθυπουργός.

Γιατί ο Γκοτζαμάνης και ο Πιτσώκος δεν το έχουν σε τίποτα να σας αρχίσουν στα χαστούκια. Το μόνο που σας μένει είναι να σωπάσετε, να κάμετε το σταυρό σας και να αφεθείτε στο έλεος του Θεού.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 20.2.1966, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η δικτατορία σημαίνει ακόμα ότι ορισμένα πρόσωπα, που κανείς δεν τα ψήφισε, διαχειρίζονται τον εθνικό πλούτο, κατά την ελεύθερη κρίση τους, χωρίς να μπορεί κανείς να τα ελέγξει. Για τούτο μια γενική καχυποψία περιβάλλει τις υπηρεσίες, τα ιδρύματα, τους οργανισμούς. Καχυποψία και βουβαμάρα. Σημαίνει επίσης ότι το έθνος πορεύεται σε πυκνό σκοτάδι προς το άγνωστο. Με ποιο τρόπο αντιμετωπίζονται τα εθνικά μας ζητήματα κανείς δεν ξέρει, κανείς δε ρωτά. Πού πάμε; Τι μας περιμένει; Τι συμβάσεις και συνθήκες υπογράφονται; Τι δεσμεύσεις αναλαμβάνονται; Τι μέλλον προετοιμάζεται για τον τόπο, για τα παιδιά μας; Μη μιλάτε, δε σας πέφτει λόγος. Εσείς θα δουλεύετε, θα πληρώνετε φόρους και θα πιστεύετε ό,τι σας λέει το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας.

Για όλες αυτές τις αιτίες, εκείνοι που ξεκινούν να κάμουν μια δικτατορία, γνωρίζοντας τι διακινδυνεύουν, προσπαθούν πάντα να καλυφθούν εκ των προτέρων με ορισμένες δικαιολογίες. Προετοιμάζουν τα ελαφρυντικά τους για την ενδεχόμενη περίπτωση που θα βρισκόντανε ίσως στην ανάγκη να παρουσιάσουν κάποια μέρα μιαν απολογία. Μας απειλεί, λένε, μεγάλος εθνικός κίνδυνος, πρέπει να σώσουμε την πατρίδα με κάθε θυσία. Ή γίνεται επανάσταση και έχουμε το δικαίωμα να αμυνθούμε. Ή, ακόμα, καταρρέει η οικονομία, παραλύει η ζωή μας, έρχεται λιμός. Ή, τέλος, το Κράτος έχει περιπέσει σε ανίατη ακυβερνησία και πάει να διαλυθεί. Ας ατονήσουν λοιπόν οι νόμοι προσωρινά. Salus populi suprema lex esto.

Υπάρχει, άραγε, κανένας τέτοιος λόγος που θα μπορούσε να δώσει μια ηθική δικαίωση σε μια δικτατορία στην Ελλάδα, σήμερα; Δικαίωση έστω και μονόπλευρη, έστω και εξεζητημένη;

[…]

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 20.2.1966, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μια δικτατορία, σήμερα, στην Ελλάδα, δε θα είχε καμιά αληθινή δικαίωση. Εκείνοι που θα κατέφευγαν σ’ ένα τέτοιο απονενοημένο διάβημα θα έπρεπε να ξέρουν ότι θα έμεναν ακάλυπτοι στη συνείδηση του τόπου, χωρίς ελαφρυντικά. Εξ άλλου όμως, οι προοπτικές μιας δικτατορίας, υπό τις σημερινές συνθήκες, θα ήταν πολύ πιο ανησυχητικές απ’ ό,τι σε παλαιότερες εποχές.

Σ’ ένα προηγούμενο άρθρο («Το Βήμα», 27 Ιανουαρίου 1966) μίλησα για τον κίνδυνο να μεταβληθεί η Ελλάδα σ’ ένα ευρωπαϊκό Βιετνάμ και δε θέλω να επιστρέψω σ’ αυτό το εφιαλτικό ενδεχόμενο. Υπάρχει όμως και μια άλλη πιθανότητα. Ο τόπος υποφέρει από προβλήματα άμεσα, ζωτικά, επείγοντα, καθώς είναι η ανεργία, η υποαπασχόληση, η εξαθλίωση ορισμένων κοινωνικών στρωμάτων, η έλλειψη συντονισμού και οργάνωσης, η μετανάστευση, η ελάττωση του πληθυσμού, η καθυστέρηση της παιδείας και γενικά ο αναχρονισμός μας. Από τα προβλήματα αυτά κινδυνεύει η εθνική μας υπόσταση και όχι από φανταστικές απειλές. Για να ζήσει το έθνος και να προκόψει πρέπει να βγει από την αποτελμάτωση και από τις φοβίες του υπερσυντηρητισμού που μας κατέχει, και να βρει τολμηρές λύσεις των προβλημάτων του. Αν λοιπόν μια δικτατορία καταργήσει τον ελεύθερο πολιτικό βίο και μας πείσει πως τίποτα δε γίνεται με τις ομαλές δημοκρατικές μεθόδους, τότε είναι πιθανότατο η αδήριτη ανάγκη της ιστορικής εξέλιξης να ζητήσει μια άλλη διέξοδο. Και να τη βρει στην ίδια τη δικτατορία, δηλαδή στα νεώτερα στελέχη της, που θα είναι πιο ευαίσθητα στο κάλεσμα των καιρών. Και τότε μπορεί να κοιμηθούμε ένα βράδυ σαν πειθήνιοι υπήκοοι μιας γεροντικής δικτατορίας Μεταξά και ν’ ακούσουμε το άλλο πρωί, από το ραδιόφωνο, ότι κάτι άλλαξε στην Ελλάδα, μες στη νύχτα, και ότι μας κυβερνούν νέοι άνθρωποι με καινούρια συνθήματα και άγνωστες κατευθύνσεις.

Ας τα συλλογιστούν καλά όλα αυτά οι κρατούντες. Ας τα συλλογιστούν και οι σύμμαχοί μας. Εμείς δε ζητούμε τίποτα άλλο παρά ελευθερία, νομιμότητα και φρόνηση.

*Αποσπάσματα από άρθρο του Γιώργου Θεοτοκά, που έφερε τον τίτλο «Η δικτατορία» και το χαρακτηριστικό υπέρτιτλο «Εκτροπής επακόλουθα», είχε δε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 20 Φεβρουαρίου 1966, έναν και πλέον χρόνο πριν από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967.

Οι αναφερόμενοι από τον Θεοτοκά Γκοτζαμάνης και Πιτσώκος υπήρξαν αυτουργοί εγκληματικών ενεργειών στην ταραχώδη εκείνη περίοδο, και πιο συγκεκριμένα στις 22 Μαΐου 1963 (ο Σπύρος Γκοτζαμάνης είχε συμμετοχή στη δολοφονία του συνεργαζόμενου με την ΕΔΑ βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη, ο δε Αντώνης Πιτσώκος στο βαρύτατο τραυματισμό του βουλευτή της ΕΔΑ Γιώργου Τσαρουχά).