«Πόλεις των 15 λεπτών»: Δυστοπία, ουτοπία, ή ευτοπία;

Μια φορά κι έναν καιρό, οι πόλεις δεν ήταν τα «μεγαθήρια» που είναι σήμερα, η αστικοποίηση δεν είχε χτυπήσει «ταβάνι», οι δρόμοι στα αστικά κέντρα δεν κατακλύζονταν από αυτοκίνητα και οι αποστάσεις δεν ήταν τόσο χαώδεις.

Στο πέρασμα των χρόνων έχουν πολλά αλλάξει. Η δε πανδημία της COVID-19 και η τηλεργασία αποτελέσαν για πολλούς ειδικούς και ιθύνοντες έναυσμα επανεξέτασης του τρόπου με τον οποίο θα πρέπει να λειτουργούν οι πόλεις του 21ου αιώνα.

Κάπως έτσι γνωρίζει τώρα «άνθιση» μια ιδέα που στην πραγματικότητα δεν είναι και τόσο καινούργια: το μοντέλο της «πόλης των 15 λεπτών».

Στο επίκεντρο είναι ένας ανθρωποκεντρικός χωροταξικός ανασχεδιασμός των πόλεων ανά τμήματα, για αστική ανάπτυξη μικτής χρήσης.

Ζητούμενο: οι βασικές υποδομές και υπηρεσίες -δουλειά, σχολεία, υγειονομική περίθαλψη, καταστήματα, πάρκα κλπ.- να είναι προσβάσιμες μέσα σε περίπου ένα τέταρτο από το σπίτι. Με τα πόδια, με το ποδήλατο, με τα μέσα μαζικής μεταφοράς.

Στόχος δεν είναι να κατεδαφιστούν και να ξαναχτιστούν τα πάντα, αλλά να επανασχεδιαστεί ο υπάρχων δημόσιος χώρος.

Αυτό πρακτικά σημαίνει λιγότερα αυτοκίνητα, περισσότεροι ποδηλατόδρομοι και πεζόδρομοι, μεγαλύτεροι χώροι πρασίνου, αλλά και εξ αποστάσεως εργασία όπου είναι εφικτό.

Με «ρίζες» στο παρελθόν, η ιδέα αναπτύχθηκε το 2010 από τον Κάρλος Μορένο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Έκτοτε, έχει όλο και περισσότερους οπαδούς.

Τώρα δε ακόμη πιο πολλούς, και δη στις τάξεις των υπευθύνων χάραξης πολιτικής, δεδομένων των στόχων επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.

Τον Ιούλιο του 2020, εν μέσω πανδημίας, η C40 Cities Climate Leadership Group -ένα δίκτυο σχεδόν 100 δημάρχων από όλο τον κόσμο- δημοσίευσε μια ατζέντα για την οικοδόμηση πιο δίκαιων και βιώσιμων πόλεων.

Από το Παρίσι ως τη Σεούλ και από το Σιάτλ μέχρι τη Μελβούρνη, πολλές πόλεις σε όλο τον κόσμο έχουν θέσει επί τάπητος ή σε ορισμένες περιπτώσεις θέτουν ήδη σε εφαρμογή αυτή ή παραπλήσιες ιδέες.

Όμως η προοπτική των «πόλεων των 15 λεπτών» πυροδοτεί πλέον έντονες αντιδράσεις και πολλές θεωρίες συνωμοσίας…

Από τη θεωρία, στη… συνωμοσία

Οι υποστηρικτές της ιδέας κάνουν λόγο για ένα βιώσιμο μοντέλο αστικής ανάπτυξης, που δημιουργεί συνεκτικές μικρές κοινότητες, ενισχύει τις τοπικές επιχειρήσεις και ενθαρρύνει τους ανθρώπους να περπατούν και να ασκούνται περισσότερο, εγκαταλείποντας στην καθημερινότητά τους τα ρυπογόνα ΙΧ τους.

Οι πολέμιοι αυτών των σχεδίων αντίθετα θεωρούν τη μεταπανδημική ώθηση των σχεδίων για «πόλεις των 15 λεπτών» ως άλλη μια ύπουλη επίθεση στις ατομικές ελευθερίες.

Την εντάσσουν στο πλαίσιο ενός σχεδίου της παγκόσμιας οικονομικής ελίτ για τη διαβόητη «Μεγάλη Επανεκκίνηση» της κοινωνίας.

Καταγγέλλουν ότι σύντομα η οδήγηση θα στιγματίζεται και θα τιμωρείται και οι μετακινήσεις των ανθρώπων θα περιορίζονται και θα παρακολουθούνται.

Προβλέπουν «lockdown της κλιματικής αλλαγής».

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατακλύζονται πλέον από βίντεο, που φέρονται να καταγράφουν αυτό το υπό διαμόρφωση δυστοπικό τοπίο, σε διάφορα μέρη του κόσμου.

Ωστόσο στην πλειονότητά τους αποτελούν μέρος ακόμη μιας εκστρατείας παραπληροφόρησης, όπως -μεταξύ άλλων- καταγράφει ένα αρκετά διαφωτιστικό ρεπορτάζ της Deutsche Welle.

Παρ’ όλα αυτά οι θεωρίες συνωμοσίας εξαπλώνονται σαν τη φωτιά, παίρνοντας μεγάλες διαστάσεις.

Δεν είναι μόνο οι διαμαρτυρίες που οργανώνονται σε διάφορες περιοχές, όπως για παράδειγμα οι πρόσφατες στην Οξφόρδη, όπου δύο παράλληλα σχέδια των δημοτικών αρχών -αφενός για τη δημιουργία έξι συνοικιών των 15 λεπτών, αφετέρου για τον περιορισμό της χρήσης ΙΧ σε έξι μεγάλους δρόμους κατά τις ώρες αιχμής- παρερμηνεύτηκαν από πολλούς κατοίκους ως περιορισμός των μετακινήσεων στην πόλη.

Υπάρχουν πάντως πολύ πιο οξείες αντιδράσεις.

Για πρώτη φορά στη ζωή του, ο 63χρονος Μορένο λέει ότι πλέον δέχεται απειλές.

Προ ημερών είπε στους New York Times ότι λαμβάνει μηνύματα μίσους: από κατάρες για τον ίδιο και την οικογένειά του, μέχρι προειδοποιήσεις ότι «αργά ή γρήγορα θα έρθει η τιμωρία σου».

Ξαφνικά, ανέφερε, «έγινα ο υπ’ αριθμόν 1 Δημόσιος Εχθρός».

Ιδεατό vs εφικτού

Πέρα από τις θεωρίες συνωμοσίας, πολλοί ειδικοί εκφράζουν προβληματισμό για τους κινδύνους που μπορεί να ενέχει η εφαρμογή του σχεδίου των «πόλεων των 15 λεπτών» στην αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων.

Κατά τον οικονομολόγο Έντουαρντ Γκλέιζερ, καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και Διευθυντή του Ερευνητικού Προγράμματος Πόλεων στη Σχολή Οικονομικών του Λονδίνου (LSE), θα βρεθούν σε μειονεκτική θέση οι λιγότερο ευνοημένες κοινωνικο-οικονομικές ομάδες, σε πιο υποβαθμισμένες περιοχές, που δεν έχουν σήμερα τις ίδιες ανέσεις με άλλες, ακριβές.

Για να μην γίνουν «θύλακες-γκέτο», επισημαίνει, θα πρέπει να γίνουν σοβαρές και ουσιαστικές αλλαγές και παρεμβάσεις.

Επιπλέον οι λεγόμενες «πόλεις των 15 λεπτών» δεν είναι ούτως ή άλλως εφικτό να εφαρμοστούν σε όλες τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις.

Προς το παρόν, δεκαέξι πόλεις προχωρούν σε αυτόν ή παραπλήσιους σχεδιασμούς, είτε σε μεμονωμένες περιοχές, είτε στο σύνολό τους.

Στην πρώτη γραμμή βρίσκεται το Παρίσι, που θα «φιλοξενήσει» τους Ολυμπιακούς Αγώνες το 2024.

Υπό τη δημαρχία της σοσιαλίστριας Αν Ινταλγκό, οι ποδηλατόδρομοι επεκτείνονται, τα όρια ταχύτητας για τα αυτοκίνητα έχουν περιοριστεί στα 30 χιλιόμετρα την ώρα σε πολλούς δρόμους και η κυκλοφορία τους έχει απαγορευτεί κατά μήκος του Σηκουάνα μια Κυριακή κάθε μήνα.

Ως παραλλαγή εν τω μεταξύ έχουν εφαρμοστεί άλλου σχέδια για «γειτονιές των 20 λεπτών», όπως στο Πόρτλαντ των ΗΠΑ.

Παρά τις αντιδράσεις, βασικές αρχές των «πόλεων των 15 λεπτών» εντάσσονται σταδιακά στον ανασχεδιασμό διάφορων άλλων πόλεων, όπως η Μελβούρνη, η Βαρκελώνη, το Μπουένος Άιρες, η Σιγκαπούρη και η Σαγκάη.

Κόντρα σε ότι πιστεύουν οι επικριτές της ιδέας του και διάφοροι συνωμοσιολόγοι, ο Μορένο επιμένει ότι οι πόλεις που έχει οραματιστεί θα ενισχύσει, παρά θα περιορίσει την ελευθερία των μετακινήσεων, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής.

«Θα πηγαίνει κανείς όπου θέλει, επειδή το θέλει», παρατηρεί, «κι όχι επειδή πρέπει».