Οι Γιανομάμι είναι η μεγαλύτερη φυλή αυτοχθόνων στη Βραζιλία και μια από τις τελευταίες εναπομείνασες των Ινδιάνων της Νότιας Αμερικής.

Ζουν εδώ και αιώνες στα βάθη του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, στα σύνορα μεταξύ Βραζιλίας και Βενεζουέλας.

Κυνηγούν ζώα με βέλη, ψαρεύουν με διάφορες τεχνικές, διατηρούν μικρές καλλιέργειες -ιδίως σε βαμβάκι και καπνό- τρώνε καρπούς του δάσους, συλλέγουν άγριο μέλι.

Στο πέρασμα των χρόνων, κυρίως μετά τη δεκαετία του ‘70, έχουν υποστεί συνεχείς διωγμούς και φυλετική βία από χρυσοθήρες, υλοτόμους και μεγαλογαιοκτήμονες που -υπό τα «στραβά μάτια» ή με τη διευκόλυνση και παρότρυνση των αρχών- λυμαίνονται την περιοχή του Αμαζονίου.

Μαζί με τις οδυνηρές συνέπειες για την ανθρωπότητα από τη συστηματική καταστροφή αυτού του «πνεύμονα της γης», οι Γιανομάμι ζουν τον δικό τους εφιάλτη.

Απειλούνται με αφανισμό από την καταπάτηση και καταστροφή του οικοσυστήματος όπου ζουν, τη δηλητηρίαση των υδάτων και της τροφικής αλυσίδας τους από τα τοξικά απόβλητα της χρυσοθηρίας.

Ενώ στις αρχές του 21ου αιώνα υπολογίζονταν σε περίπου 32.000 μέλη, νεότερες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για περίπου 26.000 εναπομείναντες Γιανομάμι.

Ο υποσιτισμός πλέον «θερίζει» μεγάλο μέρος της απομονωμένης φυλής. Το ίδιο και ασθένειες, είτε από κοινές ασθένειες που μετέδωσαν οι εισβολείς -όπως η φυματίωση- είτε από άλλες που αποτελούν απότοκο της δράσης τους. Μια από αυτές είναι η ελονοσία.

«Οι πληγές που άνοιξαν οι μεταλλωρύχοι στη γη συγκέντρωσαν νερό που προσέλκυσε κουνούπια, τα οποία έφεραν ασθένειες», αναφέρουν μέλη της κοινότητας στην Washington Post.

«Τα ποτάμια, στα οποία βασίζονται, άλλαξαν χρώμα από μπλε σε αυτό της Coca-Cola», επισημαίνεται στο ρεπορτάζ από τη Μπόα Βίστα: πρωτεύουσα της Ροράιμα, της βορειότερης πολιτείας της Βραζιλίας.

Η εξόρυξη έχει δηλητηριάσει με υδράργυρο το νερό και τα ψάρια και έχει σκοτώσει πολλά από τα ζώα που οι αυτόχθονες κυνηγούν για τροφή.

Η παράνομη αποψίλωση των δασών επιδεινώνει έτι περαιτέρω την κατάσταση.

Αργός θάνατος

Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια υποτιθέμενα προστατευόμενη περιοχή για τους Γιανομάνι στη Βραζιλία, έκτασης περίπου στο μέγεθος της Πορτογαλίας, στην οποία οι αυτόχθονες έχουν τυπικά συνταγματικό δικαίωμα αποκλειστικής χρήσης.

Οριοθετήθηκε το 1991 στις πολιτείες Ροράιμα και Αμαζόνας και κατοχυρώθηκε την επόμενη χρονιά, υπό το βάρος της διεθνούς κατακραυγής για μεθοδική γενοκτονία των αυτοχθόνων στα προγονικά εδάφη τους από τους χρυσοθήρες.

Πρακτικά, οι λεγόμενοι garimpeiros είχαν εποικίσει την περιοχή σε βάθος 20ετίας, με τις «ευλογίες» της στρατιωτικής δικτατορίας στη Βραζιλία (1964-1985).

Έφτασαν να ξεπερνούν κατά πολύ σε αριθμό τον πληθυσμό των Γιανομάμι.

Για την απομάκρυνση των παράνομων μεταλλωρύχων οργανώθηκε ολόκληρη επιχείρηση στις αρχές της δεκαετίας του ‘90.

Ωστόσο η δράση τους δεν τερματίστηκε στην πραγματικότητα ποτέ, απουσία σοβαρών εποπτικών μέτρων.

Αντιθέτως έγινε και πάλι ανεξέλεγκτη από το 2019, όταν την προεδρία της Βραζιλίας ανέλαβε ένας νοσταλγός της χούντας.

Κατά την τετραετή θητεία του ακροδεξιού Ζαΐρ Μπολσονάρο, η αποψίλωση του Αμαζονίου εντάθηκε και παράνομοι μεταλλωρύχοι κατέκλυσαν την περιοχή.

Μόνο την περίοδο 2019-2021, η έκταση των παράνομων εξορύξεων στη γη των Γιανομάμι αυξήθηκε κατά 1.963% συγκριτικά με την προηγούμενη δεκαετία, σύμφωνα με στοιχεία της οργάνωσης Hutukara Yanomami.

Η πείνα, η βία και η μόλυνση από υδράργυρο επί προεδρίας Μπολσονάρο εκτοξεύτηκαν στα ύψη.

Η εγκληματική αμέλεια της κυβέρνησής του συνεχίστηκε ακόμη και μετά τις καταγγελίες, το 2021, στο Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Βραζιλίας και στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC) για τον κίνδυνο γενοκτονίας και την παράνομη εξόρυξη στην περιοχή του Αμαζονίου.

Πρόσφατη έρευνα του υπουργείου Υγείας της Βραζιλίας -που έγινε μετά την επίσημη ανάληψη καθηκόντων του νέου προέδρου της χώρας, Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα- κατέδειξε ότι μέσα στην τελευταία τετραετία πέθαναν 570 παιδιά Γιανομάμι, κάτω των 5 ετών, από υποσιτισμό και από ασθένειες που θα μπορούσαν να είχαν θεραπευθεί.

Ώρα για Δικαιοσύνη

Μια από τις πρώτες ενέργειες του Λούλα ως νέου προέδρου ήταν να επισκεφθεί τη Ροράιμα για να δει από κοντά την κατάσταση των αυτοχθόνων.

«Περισσότερο από μια ανθρωπιστική κρίση, αυτό που είδα ήταν γενοκτονία», έγραψε τότε στο Twitter.

«Ένα προμελετημένο έγκλημα κατά των Γιανομάμι, που διαπράχθηκε από μια κυβέρνηση χωρίς ευαισθησία για τα δεινά του βραζιλιάνικου λαού».

Έκτοτε, η περιοχή έχει κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία.

Λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των αυτοχθόνων και για την πάταξη της παράνομης δράσης μεταλλωρύχων, με τη συνδρομή και του υπουργείου Άμυνας.

«Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις για το έγκλημα της γενοκτονίας», τόνισε από την πλευρά του ο νέος υπουργός Δικαιοσύνης, Φλάβιο Ντίνο, ζητώντας από την ομοσπονδιακή αστυνομία της Βραζιλίας να διενεργήσει έρευνα για τα πεπραγμένα της κυβέρνησης Μπολσονάρο.

Υπέρ του αιτήματος τάχθηκε και ο δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Λουίς Ρομπέρτο ​​Μπαρόζο.

Σε μια δήλωση στην WP, ο ακροδεξιός πρώην πρόεδρος της Βραζιλίας υποστήριξε ότι επί των ημερών του είχαν αυξηθεί οι ομοσπονδιακές δαπάνες για την προστασία των Γιανομάμι και για την εποπτεία των περιοχών τους.

Χαρακτήρισε «λυπηρό» ότι υπάρχουν θάνατοι αυτοχθόνων από υποσιτισμό. Ισχυρίστηκε ωστόσο ότι η εξάπλωση ασθενειών είναι ένα σχέδιο της Βενεζουέλας για να αμαυρωθεί η εικόνα του…

Στο μεσοδιάστημα βρίσκονται σε εξέλιξη πλείστες όσες άλλες έρευνες σε βάρος του Μπολσονάρο, ο οποίος επέστρεψε μόλις στα τέλη Μαρτίου στη Βραζιλία από τη Φλόριντα, όπου διέμενε με τουριστική βίζα από τον περασμένο Δεκέμβριο, μετά την εκλογική του ήττα.

Τώρα έχει διαταχθεί από το Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας να καταθέσει μέχρι την επόμενη εβδομάδα για την εισβολή φανατικών υποστηρικτών του σε κυβερνητικά και κρατικά κτίρια στη Μπραζίλια, στις 8 του περασμένου Ιανουαρίου, ζητώντας ακύρωση της εκλογής του Λούλα.

Επίθεση που φάνταζε αντιγραφή της εισβολής υποστηρικτών του Αμερικανού πρώην προέδρου -και φίλου του- Ντόναλντ Τραμπ στο Καπιτώλιο τον Ιανουάριο του 2021.

Βεβαρημένο παρελθόν

Στη Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή Εγκλημάτων Γενοκτονίας -που τέθηκε σε ισχύ στον απόηχο του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, το 1951- ως γενοκτονία νοούνται πράξεις «που διαπράττονται με πρόθεση να καταστρέψουν, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα».

Ως τέτοιες ορίζονται η δολοφονία μελών της, η πρόκληση σοβαρής σωματικής ή ψυχικής βλάβης, η σκόπιμη επιβολή συνθηκών ζωής με στόχο τον φυσικό αφανισμό της -ολικό ή μερικό- η επιβολή μέτρων που αποσκοπούν στην αποτροπή γεννήσεων και η αναγκαστική μετακίνηση παιδιών σε άλλη ομάδα.

Αναγνωρίζονται ως διεθνές έγκλημα, ανεξάρτητα από το εάν διαπράχθηκαν σε καιρό πολέμου ή ειρήνης.

Οι υπεύθυνοι για γενοκτονία, συνέργεια σε γενοκτονία, απόπειρα, άμεση και δημόσια υποκίνηση, συνωμοσία ή συνέργεια στη διάπραξή της τιμωρούνται «είτε πρόκειται για συνταγματικά υπεύθυνους ηγέτες, είτε για δημόσιους αξιωματούχους, είτε για ιδιώτες».

Στη Βραζιλία δεν είναι καν η πρώτη φορά που διατυπώνονται αιτήματα για δίωξη του Μπολσονάρο με την κατηγορία της γενοκτονίας.

Το 2021 είχε γίνει έρευνα Εξεταστικής Επιτροπής του Κογκρέσου για την Πανδημία, με επίκεντρο τους καταστροφικούς χειρισμούς της κυβέρνησής του έναντι της COVID-19.

Ωστόσο η Γερουσία της Βραζιλίας επέλεξε στην τελική έκθεση να μην ζητήσει την απαγγελία κατηγοριών για γενοκτονία κατά του τότε προέδρου, εκφράζοντας «αμφιβολίες» για το είδος του εγκλήματος.

Ζήτησαν ωστόσο να κατηγορηθεί ο Μπολσονάρο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, διαπιστώνοντας ότι «διέταξε μια πολιτική κατά των αυτοχθόνων που εξέθεσε σκόπιμα τους γηγενείς πληθυσμούς σε παραμέληση, παρενόχληση, εισβολή και βία πριν καν την πανδημία».

Σύμφωνα δε με την έκθεση, αντιμετώπισε τον κοροναϊό -στον οποίο οι αυτόχθονες είναι πιο ευάλωτοι από τον γενικό πληθυσμό- ως «ευκαιρία» για να τους βλάψει.

Γίνεται λόγος για «δεδηλωμένη προθυμία του προέδρου να τους στοχοποιήσει», με «ρητορική μίσους και συνεχείς παρενοχλήσεις, που  αποκαλύπτουν τον εχθρικό ζήλο ενάντια στους αυτόχθονες πληθυσμούς και καθοδηγούνται από την απληστία και τη μισαλλοδοξία».

Έγκλημα εν γνώσει

Αναλυτές τονίζουν τώρα ότι η έρευνα για γενοκτονία από κυβερνητική αδράνεια επί προεδρίας Μπολσονάρο θα πρέπει να καταδείξει εγκληματική πρόθεση κατά των αυτοχθόνων.

Μια σειρά εγγράφων, στα οποία απέκτησε προ ημερών πρόσβαση κατόπιν προσφυγής το Agência Pública -​​ένα βραζιλιάνικο ερευνητικό και ανεξάρτητο δημοσιογραφικό πρακτορείο- δίνει πάντως μια αρκετά σαφή εικόνα.

Δείχνουν ότι η κυβέρνηση Μπολσονάρο όχι μόνο γνώριζε τη σοβαρή κατάσταση στην επικράτεια των Γιανομάμι -αναφέρει- αλλά δεν έκανε το παραμικρό για την αντιμετώπισή της.

Όπως προκύπτει, το θέμα εξετάστηκε την περασμένη τετραετία -όχι όμως όπως θα περίμενε κανείς- σε συνεδριάσεις του Εθνικού Συμβουλίου Νομικής Αμαζόνας (CNAL).

Ήτοι του αρμόδιου οργάνου για τη διατήρηση και τη βιώσιμη ανάπτυξη του Αμαζονίου, το οποίο απαρτίζουν το γραφείο του αντιπροέδρου της Βραζιλίας και 14 υπουργεία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.

Σε δέκα συνεδριάσεις μεταξύ 2020 και 2022, το ζήτημα των παράνομων μεταλλωρύχων αναφέρθηκε μόνο δύο φορές, με τον τότε αντιπρόεδρο και απόστρατο στρατηγό Χάμιλτον Μουράο να παραδέχεται «εισβολές στα εδάφη των Γιανομάμι».

Τον Νοέμβριο του 2021 ο (τότε) υπουργός Υγείας, Μαρσέλο Κεϊρόγκα, χαρακτήρισε «αφήγημα» με σκοπιμότητες τα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ και τις διαμαρτυρίες οργανώσεων για τη δραματική κατάσταση στις περιοχές των αυτοχθόνων.

Ανάλογη ήταν η στάση του αντιπροέδρου Μουράο το καλοκαίρι του 2022, δηλώνοντας δυσαρεστημένος με τη δημοσιογραφική κάλυψη της δολοφονίας του Βρετανού δημοσιογράφου Ντομ Φίλιπς και του Βραζιλιάνου Μπρούνο Περέιρα, ειδικού σε θέματα αυτοχθόνων, κατά τη διάρκεια έρευνας για τα εγκλήματα -περιβαλλοντικά και μη- στην Αμαζονία.

Ο Μουράο, ο οποίος εξελέγη πέρυσι γερουσιαστής, χαρακτήρισε «αναληθείς» τις πληροφορίες, χαρακτηρίζοντας τις αποκαλύψεις βάσει εγγράφων προϊόν «μεροληψίας, χαρακτηριστικής της χαμηλής ποιότητας δημοσιογραφίας»…

Headlines