Literature 24 Απριλίου 2023 | 09:08

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Κ’)

Η «Ιφιγένεια η εν Ταύροις» είναι το δράμα της σωτηρίας δύο ανθρώπων του ίδιου αίματος από έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η βαρβαρική ωμότητα

Ο πετυχημένος θεματικός πυρήνας που συναντήσαμε στην Ελένη επαναλαμβάνεται από τον Ευριπίδη σε ένα ακόμα έργο του, το οποίο οι μελετητές τοποθετούν στην ίδια δημιουργική περίοδο του μεγάλου τραγικού (η χρονική ακολουθία των δύο αυτών δραμάτων παραμένει ασαφής). Στην τραγωδία Ιφιγένεια η εν Ταύροις (Η Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων), περί ης ο λόγος, η δράση της πρωταγωνίστριας συμπίπτει όντως σε μεγάλο βαθμό με τη δράση της Ελένης, που περιγράψαμε στο αμέσως προηγούμενο άρθρο μας.

Κι εδώ κι εκεί δύο άνθρωποι που συνδέονται με στενότατους δεσμούς (αδέλφια στην Ιφιγένεια, σύζυγοι στην Ελένη) βρίσκονται σε μια μακρινή, εχθρική για τους ξένους χώρα, κι εδώ κι εκεί οι άνθρωποι αυτοί είναι αναγκασμένοι από τις περιστάσεις να επιχειρήσουν να σωθούν με πονηριά και θάρρος. Η Ιφιγένεια, ειδικότερα, είναι το δράμα της σωτηρίας δύο ανθρώπων του ίδιου αίματος από έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η βαρβαρική ωμότητα.

Στην αρχή του δράματος, στον πρόλογο, εμφανίζεται στη σκηνή η Ιφιγένεια, που βγαίνει από το ναό της Αρτέμιδος στη χώρα των Ταύρων. Είναι ιέρεια της θεάς –που τη γλίτωσε από τη θυσία στην Αυλίδα– κι εκείνη που οργανώνει τις θυσίες στο βωμό της, σύμφωνα με το βάρβαρο τοπικό έθιμο που απαιτεί να θυσιάζονται οι ξένοι στη θεά.

Στη χώρα των Ταύρων βρίσκεται και ο αδελφός της Ιφιγένειας, ο Ορέστης, τον οποίον έχει προστάξει με χρησμό ο Απόλλων να μεταφέρει από την Ταυρίδα στην Αττική το ξόανο της Αρτέμιδος, καθώς εξακολουθούν να τον καταδιώκουν Ερινύες ακόμα και μετά την αθωωτική απόφαση του Αρείου Πάγου. Μαζί του και σε αυτήν την επικίνδυνη αποστολή είναι ο Πυλάδης, ο ξάδελφός του και πιστός φίλος του.

Ένας βοσκός-αγγελιαφόρος, με τη λεγόμενη αγγελική ρήση του, πληροφορεί την Ιφιγένεια –και μαζί τους θεατές– πώς μια μανιακή κρίση του Ορέστη έχει προκαλέσει τη σύλληψη των δύο ανδρών. Επίκειται τώρα, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, η τέλεση της θυσίας των δύο ξένων στο βωμό της Αρτέμιδος. Εδώ, λίγο πριν ετοιμάσει η Ιφιγένεια, εν αγνοία της ασφαλώς, τη θυσία του αδελφού της, λαμβάνει χώρα η αναγνώρισις, πλασμένη από τον Ευριπίδη με απαράμιλλη τεχνική.

Η Ιφιγένεια θέλει να χαρίσει τη ζωή στον έναν από τους δύο φίλους, ώστε αυτός να μεταφέρει στην πατρίδα της ένα γράμμα της. Η σκέψη της αυτή, καρπός της νοσταλγίας της για το Άργος και τους δικούς της, γίνεται χάρη στην εκπληκτική ευριπίδεια μαεστρία το μέσο αναγνώρισης των αδελφών.

Τη μεγάλη χαρά τους διαδέχεται πολύ σύντομα η αγωνία για τη διαφυγή τους από τη χώρα των Ταύρων. Η Ιφιγένεια επιθυμεί τη σωτηρία του αδελφού της με κάθε τρόπο, ακόμα και αν αυτή δε συνοδευτεί από τη δική της. Όμως, ο Ορέστης αρνείται κάτι τέτοιο, καθώς έχει κατά νουν μόνο την κοινή σωτηρία ή τον κοινό θάνατο.

Το σχέδιο της σωτηρίας είναι όπως και στην Ελένη γέννημα της γυναικείας πονηριάς. Η Ιφιγένεια εξαπατά με επιδεξιότητα το βασιλιά των βαρβάρων, τον Θόαντα, λέγοντάς του ότι χρειάζεται να εξαγνίσει στην ακρογιαλιά το ξόανο της θεάς και τους δύο αιχμαλώτους. Εκεί, όπως μαθαίνουμε από ένα δεύτερο αγγελιαφόρο, γίνεται μια σκληρή μάχη μεταξύ των ελλήνων ναυτών και των δούλων του Θόαντος, και τελικά οι τρεις συνωμότες –μαζί με το απαχθέν ξύλινο άγαλμα– καταφέρνουν να επιβιβαστούν στο πλοίο που είχε φέρει στην Ταυρίδα τον Ορέστη και τον Πυλάδη.

Η Αθηνά, ως από μηχανής θεά, παρεμβαίνει όταν τα κύματα σπρώχνουν και πάλι προς τη στεριά το ελληνικό πλοίο που προσπαθεί να απομακρυνθεί από την ακτή, ώστε να μην επιτρέψει στον Θόαντα να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία. Ο Θόας αναγκάζεται να υπακούσει στην εντολή της θεάς και σταματά την καταδίωξη των Ελλήνων, επιτρέποντας μάλιστα και στις αιχμάλωτες Ελληνίδες του χορού να τους ακολουθήσουν.

Με όχημα τη θεία αυτήν παρέμβαση ο Ευριπίδης εντάσσει εντέλει την ποίησή του στο πλαίσιο προσφιλών στο κοινό του λατρειών – εν προκειμένω, η λατρεία της Ταυροπόλου Αρτέμιδος στις Αλές (Αλές Αραφηνίδες, νυν Αρτέμιδα ή Λούτσα) και στη Βραυρώνα Αττικής, που καθιερώθηκε από την Αθηνά.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η Αντιγόνη Βαλάκου (Ιφιγένεια) σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου τον Ιούλιο του 1976 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr).

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Α’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Β’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Γ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Δ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ε’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΣΤ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ζ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Η’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Θ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ι’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΑ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΒ’)