Βίλχελμ Νταίρπφελντ: Η Ελλάδα, η Λευκάδα, η ομηρική Ιθάκη

Στις 25 Απριλίου 1940, Μεγάλη Πέμπτη, απεβίωσε στη Λευκάδα —τη δεύτερη πατρίδα του—, πλήρης ημερών και ύστερα από σύντομη ασθένεια, ο μέγας φιλέλληνας Βίλχελμ Νταίρπφελντ (Ντέρπφελντ), γερμανός αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος.

Η κηδεία του Βίλχελμ Νταίρπφελντ (Wilhelm Dörpfeld) έγινε στο εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής, που βρίσκεται στο ομώνυμο ακρωτήρι κοντά στο διάσημο Νυδρί, ο δε ενταφιασμός του στο λόφο των Νυμφών, δίπλα στο εκκλησάκι, σε έναν τόπο που ο ίδιος είχε υποδείξει χρόνια πριν.

Στην κηδεία του τον συνόδευσε όχι μόνο η ανυπόκριτη αναγνώριση των ελλήνων και γερμανών επισήμων και της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και ο κόσμος της Λευκάδας, οι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι που τον αγαπούσαν.

Ποιος ήταν ο Βίλχελμ Νταίρπφελντ – Το επιστημονικό έργο του

Ο Νταίρπφελντ γεννήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1853 στην πρωσική πόλη Μπάρμεν, πλησίον του Βούπερταλ. Σπούδασε αρχιτέκτονας στην Τεχνική Ακαδημία (μετέπειτα Πολυτεχνείο) του Βερολίνου, ενώ η πρώτη επαφή του με την αρχαιολογία έγινε όταν ήταν τελειόφοιτος φοιτητής.

Το 1877 προσελήφθη βοηθός στις γερμανικές ανασκαφές που πραγματοποιούνταν στον αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας και έκτοτε αφοσιώθηκε στην επιστήμη της αρχαιολογίας, στη μελέτη του αρχαίου κόσμου. Κατά τα έτη 1878-1881 ορίστηκε τεχνικός διευθυντής των εν λόγω ανασκαφών.

Η συμβολή του στο ανασκαφικό έργο που πραγματοποιήθηκε στην Ολυμπία ήταν σημαντικότατη, γεγονός που του εξασφάλισε θέση στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών και θέση υψηλού επόπτη των ανασκαφών τής εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.

Η ευφυΐα, η μεθοδικότητα και η εργατικότητα, οι πρωτοπόρες ιδέες του Νταίρπφελντ εντυπωσίαζαν τους πάντες, ακόμα και τον Ερρίκο Σλήμαν (Heinrich Schliemann), με τον οποίον έμελλε να γνωριστεί στην Ολυμπία.

Το 1883 ο Νταίρπφελντ νυμφεύτηκε την Άννα Άντλερ, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά.

Ο Νταίρπφελντ διετέλεσε διευθυντής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών επί μία εικοσιπενταετία, από το 1887 έως το 1912.

Έχοντας ως ορμητήριο την Αθήνα, πραγματοποίησε σπουδαίο ανασκαφικό έργο στην Τροία (αρχής γενομένης από το 1881) και στην Τίρυνθα (1884-1885), ενώ έλαβε μέρος στις μεγάλης κλίμακας ανασκαφές της Ακρόπολης από το 1882 έως το 1886, συνεργασθείς με την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία και τον Παναγή Καββαδία.

Επιπροσθέτως, ανέπτυξε δραστηριότητα στην Ελευσίνα και στον Ορχομενό, ενώ επανήλθε στην Τροία το 1893-1894, μετά το θάνατο του Σλήμαν.

Ως διευθυντής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου συνεργάστηκε με την Αρχαιολογική Εταιρεία σε πολλές ανασκαφές (Πειραιάς, Ελευσίνα, Επίδαυρος, Αμφιάρειο Ωρωπού, Μυκήνες). Για λογαριασμό του Γερμανικού Ινστιτούτου πραγματοποίησε έρευνες στο Σούνιο, στο ναό της Αθηνάς Αλέας στην Τεγέα και στον αρχαϊκό ναό του Απόλλωνος στην Κόρινθο, ενώ δραστηριοποιήθηκε και στο Καβείριο των Θηβών.

Εντός της πρωτεύουσας (η αθηναϊκή τοπογραφία υπήρξε ο ένας από τους δύο μεγάλους πόλους των ενδιαφερόντων του, ο άλλος ήταν ο κόσμος του Ομήρου) έδωσε το «παρών» ως ανασκαφέας ή ως επιβλέπων σύμβουλος σε αναρίθμητους χώρους.

Το 1906 επανήλθε στη διεύθυνση των ανασκαφών της Ολυμπίας, το 1907 πραγματοποίησε ανασκαφικό έργο στην Τριφυλία, ενώ από το 1900 έως το 1911 εργάστηκε ως διευθυντής ανασκαφών στη μικρασιατική Πέργαμο. Αξιοσημείωτη, εξάλλου, υπήρξε η δραστηριότητά του και στην Κέρκυρα (1911-1914, 1932-1933).

Πέραν όλων των προαναφερθέντων, ο Νταίρπφελντ, ως διευθυντής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, έδινε αδιαλείπτως διαλέξεις, ενώ οργάνωνε τακτικά ξεναγήσεις για το κοινό στην Αθήνα και μακρινές περιηγητικές διαδρομές για τους επιστήμονες και τους αρχαιοφίλους (τα περίφημα Dörpfeld Reisen).

Το 1912 συνταξιοδοτήθηκε μεν από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, αλλά δεν εγκατέλειψε την πολυσχιδή δράση του, εκπαιδευτική, ανασκαφική και συγγραφική.

Η σχέση του Νταίρπφελντ με τη Λευκάδα και την ομηρική Ιθάκη

Ο Νταίρπφελντ, επηρεασμένος από τη σχέση του με τον Σλήμαν και την επιστημονική μελέτη της Τροίας και της Τίρυνθας, έκανε σκοπό της ζωής του να ανακαλύψει την πατρίδα του Οδυσσέα, την ομηρική Ιθάκη.

Αφού επισκέφθηκε τη σύγχρονη Ιθάκη και πραγματοποίησε κάποιες δοκιμαστικές τομές που τον απογοήτευσαν (1898), μετέβη ακολούθως (πρώτη φορά το 1900) στη Λευκάδα.

Το εκεί ερευνητικό και ανασκαφικό έργο του, αξιόλογο πέραν πάσης αμφιβολίας, τον έπεισε ότι η Λευκάδα, που έμελλε να αποτελέσει τον αγαπημένο και κύριο τόπο διαμονής του από το 1908 έως το θάνατό του, υπήρξε στην πραγματικότητα η ομηρική Ιθάκη, η πατρίδα του Οδυσσέα.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο το όνομα του Νταίρπφελντ συνδέθηκε στενά με το αίνιγμα της ομηρικής Ιθάκης, ενώ ο ίδιος απέκτησε λόγω της προαναφερθείσης θεωρίας του σφοδρούς πολεμίους αλλά και ένθερμους υποστηρικτές.

Εν κατακλείδι

Μολονότι η επιστημονική έρευνα δεν ασπάστηκε τη θεωρία του Νταίρπφελντ για την ταύτιση της Λευκάδας με την ομηρική Ιθάκη, ο ίδιος τιμήθηκε ευλόγως ως ακάματος υπηρέτης της επιστημονικής έρευνας, ως υπόδειγμα ήθους και φιλοπονίας, ως λάτρης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού αλλά και της Ελλάδας των ημερών του, ως αγνός φιλέλληνας.

*Όλες οι φωτογραφίες του παρόντος άρθρου ανήκουν στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών.