Ουκρανία, ένα… κυριολεκτικά ναρκοθετημένο κράτος

Το 30% των εδαφών της Ουκρανίας είναι σήμερα πια διάσπαρτα με νάρκες και βόμβες που δεν έχουν εκραγεί.

Πρόκειται για συνολικά περίπου 174.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης, σύμφωνα με τα στοιχεία του Κιέβου: μια έκταση τετραπλάσια αυτής της Ελβετίας.

Κάπως έτσι λοιπόν η εμπόλεμη χώρα της Ευρώπης καθίσταται ως η πιο ναρκοθετημένη παγκοσμίως, μπροστά ακόμη και από τη Συρία και το Αφγανιστάν.

Απειλούν τη ζωή αμάχων, το έργο ανθρωπιστικών οργανώσεων και, μακροπρόθεσμα, τις προσπάθειες ανοικοδόμησης μετά τη ρωσική εισβολή.

Από την έναρξη του πολέμου, πριν από 14 μήνες, οι αρχές της Ουκρανίας έχουν αναφέρει τουλάχιστον 724 εκρήξεις ναρκών με θύματα αμάχους. Εξ αυτών, οι 226 σκοτώθηκαν επί τόπου.

Τα περισσότερα περιστατικά έχουν καταγραφεί στο Χάρκοβο, στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας, στα βορειοανατολικά.

Είχε περάσει στον ρωσικό έλεγχο από πέρυσι τον Μάιο. Απελευθερώθηκε από τις ουκρανικές δυνάμεις τον περασμένο Σεπτέμβριο.

Έκτοτε, μόνο σε αυτή την περιοχή έχουν σκοτωθεί 29 άμαχοι και άλλοι 121 έχουν τραυματιστεί από εκρήξεις ναρκών, σύμφωνα με την ουκρανική Υπηρεσία Έκτακτης Ανάγκης (SES).

Πρόκειται κυρίως για μια «κληρονομιά θανάτου» από τους Ρώσους εισβολείς, που έσπειραν με νάρκες την περιοχή κατά την οπισθοχώρησή τους.

Φαίνεται πάντως ότι δεν ήταν οι μόνοι…

Από τον περασμένο Ιανουάριο το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HRW) έχει κατηγορήσει και τις δυνάμεις του Κιέβου ότι χρησιμοποίησε παράνομες νάρκες κατά προσωπικού στο Χάρκοβο, κυρίως στην περιοχή του Ιζιούμ.

Αν και η Ουκρανία είναι συμβαλλόμενο μέρος στη Συνθήκη για την Απαγόρευση των Ναρκών, επισημαίνει η διεθνής οργάνωση, «καταγράψαμε πολυάριθμες ρίψεις ρουκετών που έφεραν νάρκες κατά προσωπικού PFM -γνωστές επίσης ως νάρκες “πέταλο” ή “πεταλούδα»- προς κατεχόμενες από τη Ρωσία περιοχές, κοντά σε ρωσικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις».

Η κυβέρνηση του Κιέβου δεσμεύτηκε ότι θα αναλύσει δεόντως τα ευρήματα, επικαλούμενη ταυτόχρονα το δικαίωμα στην αυτοάμυνα, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.

Μια απειλή διαρκείας

Περίπου 700.000 τετραγωνικά μέτρα γης στα απελευθερωμένα εδάφη της Ουκρανίας ελέγχονται σε καθημερινή βάση σήμερα για νάρκες και την ταχεία αντιμετώπιση κινδύνων, αναφέρουν οι αρμόδιες υπηρεσίες του Κιέβου.

Πρόκειται για κατοικημένες περιοχές, γεωργικές εκτάσεις, κρίσιμες υποδομές και εμπορικές εγκαταστάσεις.

Η επιχείρηση γίνεται με τη συμμετοχή μελών της Ειδικής Υπηρεσίας Κρατικών Μεταφορών -μια εξειδικευμένη στρατιωτική μονάδα που υπάγεται στο ουκρανικό υπουργείο Άμυνας- της Υπηρεσίας Έκτακτης Ανάγκης, της Εθνοφρουράς και της αστυνομίας.

Ωστόσο οι κρατικές υπηρεσίες αποναρκοθέτησης έχουν κατακλυστεί από αιτήματα, που ξεπερνούν το υφιστάμενο δυναμικό και τις δυνατότητές τους.

Το κενό αναπληρώνουν αυτή τη στιγμή εν μέρει και εθελοντικά περίπου 144 ομάδες μη κυβερνητικών οργανώσεων, με συνολικά περίπου 600 ειδικούς, που ασχολούνται με την ανθρωπιστική αποναρκοθέτηση.

Εργάζονται σε όλες τις περιοχές εκτός από τις ζώνες μάχης και τα εδάφη που βρίσκονται κοντά στην πρώτη γραμμή του πολέμου.

Οι επιχειρήσεις αυτές συντονίζονται από ειδικό κέντρο της ουκρανικής Υπηρεσίας Έκτακτης Ανάγκης.

Εκτιμάται ωστόσο ότι σύντομα θα μπορούσαν να κάνουν την εμφάνισή τους εταιρείες αποναρκοθέτησης.

Η Ουκρανία διαθέτει τρία κέντρα σχετικής εκπαίδευσης.

Το δε εκτιμώμενο κόστος εξοπλισμού για μια 10μελή ομάδα πιστοποιημένων ναρκαλιευτών υπολογίζεται σε 100-150 χιλιάδες δολάρια.

Σε κάθε περίπτωση, η εξουδετέρωση και καταστροφή ναρκών και βομβών που δεν έχουν εκραγεί αναμένεται να εξελιχθεί -παράλληλα με την ανοικοδόμηση- σε μια από τις σοβαρότερες μεταπολεμικές προκλήσεις για την Ουκρανία και για τη διεθνή κοινότητα.

Ως μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις αποναρκοθέτησης «μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», τη σκιαγράφησε ο Μάικλ Τίρε, υπεύθυνος του προγράμματος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την απομάκρυνση και τον περιορισμό των όπλων.

Η διαδικασία, τονίζουν ειδικοί, μπορεί να κρατήσει δεκαετίες…

Βαρύ κόστος

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η αποναρκοθέτηση της Ουκρανίας θα κοστίσει τουλάχιστον 37,4 δισεκατομμύρια δολάρια.

Μόνο για το τρέχον έτος, διευκρίνισε ο Ουκρανός πρωθυπουργός, Ντενίς Σμιχάλ, απαιτούνται περισσότερα από 397 εκατομμύρια δολάρια.

«Καλούμε τους εταίρους μας να συνεργαστούν ενεργά», τόνισε τις προάλλες.

«Άλλωστε, η ανθρωπιστική αποναρκοθέτηση θα βοηθήσει στην επιστροφή της ζωής στα απελευθερωμένα εδάφη. Θα επιτρέψει επίσης την υλοποίηση κι άλλων έργων ανασυγκρότησης, συμπεριλαμβανομένων των υποδομών ζωτικής σημασίας και των μεταφορών».

Μέχρι στιγμής, έχει αποδεσμευτεί διεθνής τεχνική βοήθεια 16 εκατομμυρίων δολαρίων για την εκκαθάριση ναρκοπεδίων, κυρίως από τις ΗΠΑ και την ΕΕ.

Σύμφωνα με το Κίεβο, υπάρχουν προκαταρκτικές συμφωνίες για τη διάθεση επιπλέον 73 εκατομμυρίων δολαρίων από τη διεθνή κοινότητα μόνο για αυτό το σκοπό.

Πρόκειται για ένα μικρό κλάσμα από το εκτιμώμενο συνολικό κόστος της ανοικοδόμησης της εμπόλεμης χώρας.

Το Κίεβο έκανε τον περασμένο Οκτώβριο λόγο για 750 δισεκατομμύρια δολάρια.

Νεότερες εκτιμήσεις ανεβάζουν τώρα το ποσό -κι ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται- ακόμη και σε πάνω από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια, προκειμένου να ξανασταθεί στα πόδια της μια από τις φτωχότερες και πλέον από τις πιο χρεωμένες χώρες της Ευρώπης.

Χωρίς εξωτερική βοήθεια θα ήταν αδύνατο για την Ουκρανία να κλείσει το δημοσιονομικό έλλειμμα-ρεκόρ των 38 δισεκατομμυρίων δολαρίων για το 2023.

Πολλώ μάλλον όταν οι στρατιωτικές δαπάνες της αυξήθηκαν το 2022 κατά 640%, φτάνοντας τα 44 δισεκατομμύρια δολάρια μέσα σε ένα έτος.

Ήτοι στο 34% του ΑΕΠ το 2022, από 3,2% το 2021.

Πρόκειται για την «υψηλότερη αύξηση στρατιωτικών δαπανών μιας χώρας σε ένα έτος», όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται στη νέα έκθεση του Διεθνούς Ινστιτούτου Ερευνας της Στοκχόλμης για την Ειρήνη (SIPRI).

Και αυτό, χωρίς να συνυπολογίζονται οι δωρεές όπλων αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Κίεβο από το εξωτερικό.