Ποια χώρα μετατράπηκε σε κράτος «ρουφιάνων» και «σκοτώνει» τις γυναίκες

Όταν έμαθε το 2013, η 21χρονη Beatriz στο Ελ Σαλβαδόρ ότι ήταν έγκυος τριών μηνών ζήτησε να κάνει έκτρωση. Η ίδια έπασχε από λύκο, σοβαρή νεφρική βλάβη και αρθρίτιδα, ενώ το έμβρυο αναπτυσσόταν χωρίς εγκέφαλο. Ενώ το αίτημά της ήταν ζωής και θανάτου, όχι μόνο θα έπρεπε να φτάσει μέχρι το Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αλλά γείτονες, φίλοι, αστυνομία και γιατροί θα φρόντιζαν να περάσουν πολλές γυναίκες παρόμοια φρίκη, πριν καταλήξουν στη φυλακή ή στον… θάνατο.

Το Ελ Σαλβαδόρ είναι μία από τις τρεις χώρες της Κεντρικής Αμερικής και από τις 24 παγκοσμίως με πλήρη απαγόρευση των αμβλώσεων, υιοθετώντας από τον Απρίλιο του 1998 ένα αυστηρότατο και αστυνομοκορατούμενο νομικό πλαίσιο απαγόρευσης των αμβλώσεων. Είτε η εγκυμοσύνη προκύπτει από βιασμό, είτε από αιμομιξία ακόμα και αν θέτει σε θανάσιμο κίνδυνο τη ζωή της γυναίκας, πρέπει πάση θυσία να κρατήσει το παιδί.

Ο παραλογισμός του νόμου, δεν σταματάει εκεί, καθώς φυλακίζονται και γυναίκες που απλά υποφέρουν από αποβολές ή θνησιγένεια. Ο νόμος δηλαδή τιμωρεί ακόμα και γυναίκες που βιώνουν ακούσια την απώλεια μιας εγκυμοσύνης!

Από το 1998, περισσότερες από 50 γυναίκες έχουν φυλακιστεί επειδή παραβίασαν τον νόμο, ενώ σήμερα, τουλάχιστον 17 γυναίκες παραμένουν στη φυλακή μετά από αποβολή ή θνησιγένεια.

Ποινές φυλάκισης… δεκαετιών!

Σε ρεπορτάζ της για το Foreign Policy η δημοσιογράφος Anna-Catherine Brigida αναδεικνύει φρέσκια κοινή έρευνα του Fuller Project και του Foreign Policy που εξετάζει 25 υποθέσεις εγκύων γυναικών στο Ελ Σαλβαδόρ -από το 1999 έως το 2018- που κατηγορούνται για ανθρωποκτονία, απόπειρα ανθρωποκτονίας και άμβλωση.

Η έρευνα αποκαλύπτει πως η απαγόρευση των αμβλώσεων στη χώρα έκανε τους γείτονες, τους γιατρούς, την αστυνομία και τους δικαστές, τους ανθρώπους δηλαδή που θα έπρεπε να αγκαλιάσουν παθούσες γυναίκες, να στραφούν εναντίον των «άτιμων σκυλιών» που σκοτώνουν τα παιδιά τους.

Η Teodora Vasquez καταδικασμένη σε 30 χρόνια φυλάκιση για έκτρωση, αγκαλιάζει τη μητέρα της καθώς βγαίνει από τη φυλακή, στο Σαν Σαλβαδόρ, στις 15 Φεβρουαρίου 2018. Η Vasquez αποφυλακίστηκε, μετά από 10 χρόνια, ύστερα από τη μετατροπή της ποινής από το Ανώτατο Δικαστήριο και το Υπουργείο Δικαιοσύνης. (EPA/Rodrigo Sura)

Για του λόγου το αληθές, το 2009, η νεαρή Άλμπα Λορένα Σάντος, αν και θύμα βιασμού, καταδικάστηκε σε 30 χρόνια φυλάκιση, επειδή έκανε έκτρωση «σκοτώνοντας» το αγέννητο παιδί της. Η μαρτυρία του γείτονά της στις αρχές ήταν αρκετή για να στηθεί το κατηγορητήριο ενώ όταν την έβαλαν στο περιπολικό, ένας αστυνομικός τη ρώτησε: «Γιατί το σκότωσες; Ούτε τα σκυλιά δεν το κάνουν αυτό».

Ωστόσο, η Abigail Cortez, δικηγόρος της Ομάδας Πολιτών για την Αποποινικοποίηση των Αμβλώσεων στο Ελ Σαλβαδόρ, είπε ότι η Σάντος αντιμετώπιζε μια επείγουσα μαιευτική κατάσταση, όχι μια άμβλωση, και χρειαζόταν ιατρική βοήθεια.

«Η μαρτυρία του γείτονα ήταν ένα βασικό μέρος της αφήγησης της εισαγγελίας ότι το μωρό είχε σκοτωθεί, αντί να πεθάνει ως αποτέλεσμα επείγουσας ιατρικής ανάγκη».

Η Σάντος εξήγησε πως μπορεί η «εγκυμοσύνη της να ήταν αποτέλεσμα βιασμού» αλλά «παρόλα αυτά, πάντα έλεγα ότι αν ήθελα να κάνω έκτρωση, θα το έκανα τις πρώτες εβδομάδες». Το δικαστήριο δεν πείστηκε και έτσι θα περνούσαν χρόνια μέχρι να ξαναδεί τις δύο κόρες της.

«Η οικογένειά μου με εγκατέλειψε», είπε η Σάντος. «Τα αδέρφια μου, μου είπαν ότι ήμουν perra [σκύλος]. Ένας μου είπε ότι ήμουν δολοφόνος». «Το σύστημα δεν αναζητά την αλήθεια. Επιδιώκει να κατηγορήσει αυτές τις γυναίκες», είπε ο Κορτέζ.

Το 2019, η ίδια η Κορτέζ μήνυσε το Ελ Σαλβαδόρ στο Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για λογαριασμό της Manuela, μιας άλλης γυναίκας που είχε φτάσει στο νοσοκομείο με επιλόχεια προεκλαμψία, αρνήθηκε να κάνει έκτρωση και πέθανε αμέσως μετά από καρκίνο ενώ βρισκόταν στη φυλακή.

Γιατροί που γίνονται δικαστές – Μεταξύ σφύρας και άκμονος

Το πλαίσιο είναι τόσο ασφυκτικό που ακόμα και οι γιατροί, που βλέπουν ότι μια γυναίκα πρέπει οπωσδήποτε να κάνει έκτρωση ή κάποιου είδους επέμβαση, κινδυνεύουν να βρεθούν στο εδώλιο. Σύμφωνα με τον Χουάν Χοσέ Γκουσμάν πρόεδρο της Ένωσης Γυναικολόγων και Μαιευτήρων του Σαλβαδόρ και αστυνομικές πηγές που επικαλείται η Anna-Catherine Brigida, η επαφή που υπάρχει μεταξύ της εισαγγελίας και των νοσοκομείων, για περιπτώσεις βίας λόγω φύλου, αξιοποιείται για να ρουφιανεύουν οι γιατροί τις περιπτώσεις πιθανών αμβλώσεων.

«Είμαστε μεταξύ σφύρας και άκμονος» λέει ο Χουάν Χοσέ Γκουσμάν. «Ο γιατρός σχεδόν μετατρέπεται σε δικαστή». Υπενθύμισε ότι, γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 2000, οι γιατροί στα δημόσια νοσοκομεία στο Ελ Σαλβαδόρ είπαν ότι έπρεπε να αναφέρουν τυχόν ύποπτες αμβλώσεις στις αρχές. Εάν δεν το πράξουν, κινδυνεύουν να διωχθούν οι ίδιοι.

Αντί να ανησυχούν για τη φροντίδα των ασθενών, οι γιατροί ανησυχούσαν για τις νομικές επιπτώσεις των πράξεών τους, είπε. Οι επιστήμονες μπήκαν στη διαδικασία να αναρωτιούνται άραγε «Πρέπει να ειδοποιήσω την εισαγγελία;», «να καλέσω την αστυνομία;», «να εξετάσω τον ασθενή ή αυτό θα ήταν παραβίαση του “τόπου το εγκλήματος”;»,  «να περιμένω τον ιατροδικαστή, παρόλο που μπορεί να πάρει ώρες;». Σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, δεν υπάρχει χρόνος για καθυστέρηση. Κάθε δευτερόλεπτο μετράει. «Αυτές οι καταστάσεις είναι τόσο δύσκολες», είπε ο Γκουσμάν.

Αμφιλεγόμενες τεχνικές

Σύμφωνα με τον διευθυντή της ιατροδικαστικής υπηρεσίας του Ελ Σαλβαδόρ, Fortín Magaña οι 17 φυλακισμένες γυναίκες τιμωρούνται για βρεφοκτονία και όχι για άμβλωση, καθώς τα μωρά τους πέθαναν εφόσον γεννήθηκαν ζωντανά, όπως αποδεικνύει το υδροστατικό τεστ που χρησιμοποιούν στο Ελ Σαλβαδόρ γι’ αυτές τις αυτοψίες.

Σύμφωνα με αυτό, τα μωρά είχαν αέρα στους πνεύμονές τους και επομένως ήταν ζωντανά έξω από τη μήτρα της μητέρας τους, κάποια στιγμή πριν πεθάνουν. Έτσι το αδίκημα της άμβλωσης μετατρέπεται σε κάτι βαρύτερο, σε ανθρωποκτονία!

Ωστόσο, είναι μια τεχνική που δεν δέχονται οι δικηγόροι των γυναικών. Σύμφωνα με τον καθηγητή παθολογίας και εργαστηριακής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Κεντάκι Γκρέγκορι Ντέιβις, το τεστ είναι «άκυρο σε γεννήσεις χωρίς επίβλεψη» τονίζοντας ότι επίσης αναξιόπιστο για περισσότερα από 100 χρόνια. Στην έρευνα του Fuller Project και του Foreign Policy φάνηκε ότι το τεστ χρησιμοποιήθηκε σε τουλάχιστον 10 περιπτώσεις.

Αμέσως στον τόπο του εγκλήματος – αστυνομικό δαιμόνιο

Το καθεστώς είναι τόσο αστυνομοκρατούμενο που σε ύποπτες υποθέσεις άμβλωσης, η αστυνομία μεταβαίνει εξαιρετικά γρήγορα για ανακρίσεις. «Όσο περισσότερο περιμένεις, τόσο περισσότερο χάνεται η αλήθεια», είπε αστυνομικός στην Anna-Catherine Brigida.

«Ο στόχος σας [της γυναίκας] ήταν να κάνεις άμβλωση και ότι όλα πήγαν καλά και δεν χρειάστηκε να πας στο νοσοκομείο», είπε ο αστυνομικός, εξηγώντας πώς προσεγγίζει αυτές τις περιπτώσεις. «Αλλά επειδή η έκτρωση ήταν ατελής, έχεις ένα μέρος [του μωρού] στο σώμα σου που μπορεί να προκαλέσει το θάνατό σου. Φτάνεις στο νοσοκομείο και [αρχίζεις] να προετοιμάζεις την ιστορία σου». Ο ίδιος λέει χαρακτηριστικά ότι «πρέπει να πάω όσο αναπτύσσεις την ιστορία σου και βλέπεις ότι έχει τρύπες, οπότε αν αργήσω πολύ, γεμίζεις τις τρύπες».

Ωστόσο, σύμφωνα με τον δικηγόρο Ομάρ Φλόρες, η απαγόρευση έχει δημιουργήσει μια «στάση προσπάθειας για καταδίκη». Για να χαρακτηριστεί μια υπόθεση ως ανθρωποκτονία, πρέπει να υπάρχει κίνητρο. Σε περιπτώσεις ύποπτων αμβλώσεων, ο αστυνομικός είπε ότι αυτό μπορεί να είναι μια αποτυχημένη σχέση, βιασμός ή ακόμα και η νεαρή ηλικία της μητέρας ή η έλλειψη πόρων για τη φροντίδα του μωρού.

Η Κορτέζ και οι συνάδελφοί της στην Ομάδα Πολιτών δήλωσαν ότι η αστυνομία παραβιάζει συστηματικά τα πρωτόκολλα που έχουν τεθεί για να διασφαλίσουν ότι ενεργούν με ευαισθησία απέναντι στις γυναίκες. Το Fuller Project και το Foreign Policy κατέγραψαν επτά υποθέσεις που σχετίζονται με αμβλώσεις που δείχνουν ότι η αστυνομία δεν τηρεί αυτούς τους κανόνες.

Η δικαστική απόφαση αρκεί να γίνει πράξη

Ενθαρρυντική είναι η περίπτωση της Manuela για την οποία το δικαστήριο διαπίστωσε ότι το κράτος είχε παραβιάσει τα δικαιώματα της στη ζωή και την υγεία, αποφασίζοντας πως το υγειονομικό προσωπικό δεν θα έπρεπε πλέον να αναφέρει ασθενείς στις αρχές για ύποπτες αμβλώσεις. Τον Νοέμβριο του 2022, μάλιστα, η κυβέρνηση του Ελ Σαλβαδόρ συμμορφώθηκε με την απόφαση και εξέδωσε ένα νέο πρωτόκολλο λέγοντας ότι οι γιατροί δεν πρέπει να αναφέρουν ασθενείς στις αρχές και δεν θα τιμωρούνται για την παράλειψη αναφοράς.

Ωστόσο, η απόφαση που υπάρχουν ελπίδες ότι μπορεί να αλλάξει την κατάσταση ριζικά είναι αυτή της Beatriz που έφτασε στο Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο καλείται για πρώτη φορά να αποφανθεί εάν η απόλυτη απαγόρευση της άμβλωσης παραβιάζει το δικαίωμα της γυναίκας στη ζωή και την υγεία. Η ετυμηγορία του δικαστηρίου θα μπορούσε να έχει σημαντικό αντίκτυπο σε όλα τα κράτη της Λατινικής Αμερικής που έχουν αποδεχθεί τη δικαιοδοσία του, επικυρώνοντας την Αμερικανική Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και να αποτελέσει σημαντικό προηγούμενο για μια περιοχή που είναι από τις πιο περιοριστικές στον κόσμο άμβλωση.

Ωστόσο, εκφράζονται προβληματισμοί, εάν αρκεί μια ευνοϊκή δικαστική απόφαση για να γίνει πολιτική πράξη, καθώς μπορεί να είναι τεχνικά νομικά δεσμευτική, αλλά η έλλειψη μηχανισμών επιβολής σημαίνει ότι οι χώρες δεν ακολουθούν πάντα την εφαρμογή των οδηγιών. Η απαγόρευση εξακολουθεί να είναι δημοφιλής, ειδικά όταν ευαγγελικές εκκλησίες κατά των αμβλώσεων έχουν ισχυρούς δεσμούς με τις ΗΠΑ που έχει αποκτήσει επιρροή στο Ελ Σαλβαδόρ.

«Το Ελ Σαλβαδόρ μας δείχνει τη σκληρότητα της συνολικής ποινικοποίησης της άμβλωσης», δήλωσε η Κριστίνα Ροζέρο, ανώτερη νομική σύμβουλος για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική για το Κέντρο για τα Αναπαραγωγικά Δικαιώματα. «Αυτοί που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα εμπόδια για να φτάσουν στο σύστημα υγείας είναι ακριβώς οι πιο διωκόμενοι για το έγκλημα».

Στη φυλακή, η Σάντος γνώρισε άλλες 16 γυναίκες που ήταν στην ίδια κατάσταση και μαζί δημιούργησαν την ομάδα γνωστή «Las 17» της οποίας οι δικηγόροι κατάφεραν να κινητοποιήσουν μια διεθνή εκστρατεία για την απελευθέρωσή τους. Το 2019, μετά από μια δεκαετία στη φυλακή, η Σάντος αφέθηκε τελικά ελεύθερη, αφού το Ανώτατο Δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα δικαιώματά της παραβιάστηκαν κατά τη διάρκεια της δίκης της.