«Άκουγα ανθρώπους να ουρλιάζουν» – 10 χρόνια μετά το φονικότερο ατύχημα σε εργοστάσιο fast fashion

Οι ακτιβιστές λένε ότι η ασφάλεια έχει βελτιωθεί, αλλά τα brands πρέπει να κάνουν περισσότερα για τα δικαιώματα των εργαζομένων και τις αμοιβές τους, καθώς οι επιζώντες αφηγούνται την φονικότερη τραγωδία στην ιστορία της παραγωγής fast fashion.

Ήταν 24 Απριλίου 2013, όταν 1.134 άνθρωποι σκοτώθηκαν και τουλάχιστον άλλοι 2.000 τραυματίστηκαν από την κατάρρευση ενός εργοστασιακού κτηρίου στη Ντάκα του Μπαγκλαντές, όπου κατασκευάζονταν ρούχα για διεθνείς μάρκες, όπως η Primark, η Bonmarché και η καναδική Loblaw.

Ο ιδιοκτήτης του κτηρίου Rana Plaza παραμένει στη φυλακή, αλλά η δίκη για φόνο εναντίον του και άλλων, συμπεριλαμβανομένων ιδιοκτητών εργοστασίων και τοπικών αξιωματούχων, συνεχίζεται σχεδόν επτά χρόνια μετά την απαγγελία των κατηγοριών, χωρίς να έχει καταδικαστεί ακόμη κανείς.

Οι ακτιβιστές λένε ότι οι εργαζόμενοι στο Μπαγκλαντές, το οποίο είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας ενδυμάτων στον κόσμο μετά την Κίνα, εξακολουθούν να υποαμείβονται και να παρενοχλούνται επειδή είναι μέλη ενός συνδικάτου, ενώ οι ιδιοκτήτες εργοστασίων αντιμετωπίζουν αιχμηρές πρακτικές από τα brands, όπως καθυστέρηση πληρωμών, ακύρωση ή δραματική μείωση παραγγελιών χωρίς προειδοποίηση.

Δείτε το βίντεο

«Όλα συνέβησαν τόσο γρήγορα»

Ο Paul Nowak, γενικός γραμματέας του Συνδικαλιστικού Κογκρέσου στο Ηνωμένο Βασίλειο, δήλωσε: «Δέκα χρόνια μετά το θάνατο περισσότερων από χιλίων εργαζομένων στην κατάρρευση του εργοστασίου Rana Plaza, οι παραβιάσεις των εργασιακών δικαιωμάτων εξακολουθούν να είναι διαδεδομένες στο Μπαγκλαντές και πολλοί εξακολουθούν να εργάζονται σε μη ασφαλείς συνθήκες.

»Η αδιάκοπη εκστρατεία των συνδικάτων εξασφάλισε σημαντική προστασία ασφαλείας για τους εργάτες του εργοστασίου. Αλλά πολλοί εργαζόμενοι εκτός εργοστασίου δεν έχουν την ίδια προστασία».

Η Moushumi Begum, η οποία πέρασε τρεις ώρες παγιδευμένη κάτω από το οκταώροφο κτήριο Rama Plaza, δήλωσε: «Όλα συνέβησαν τόσο γρήγορα. Θυμάμαι έντονα κάθε λεπτομέρεια εκείνης της ημέρας, παρόλο που πέρασαν 10 χρόνια».

Μετά την κατάρρευση του κτηρίου, η Begum πέρασε τις επόμενες τρεις ώρες παλεύοντας για τη ζωή της. «Κάθε δευτερόλεπτο αυτών των ωρών, ήμουν ξαπλωμένη εκεί και προσευχόμουν στον Αλλάχ. Ήταν σκοτεινά όλα γύρω μου και δεν μπορούσα να καταλάβω αν ήμουν νεκρή ή ζωντανή» είπε ένα ηλιόλουστο απόγευμα στο Savar, στα περίχωρα της Ντάκα, ενώ κρατούσε το μωρό της.

«Άκουγα ανθρώπους να ουρλιάζουν και να φωνάζουν για βοήθεια. Αλλά είχα πάρει τόση σκόνη που κάθε φορά που προσπαθούσα να ανοίξω το στόμα μου, δεν έβγαινε κανένας ήχος» πρόσθεσε.

«Δεν ήξερα πόσο θα άλλαζε η ζωή μου εκείνη την ημέρα»

Η Husnara Akhtar, 30 ετών, θυμήθηκε ότι έπαιρνε πρωινό με τον σύζυγό της, Abu Sufyan, πριν πάνε στη δουλειά τους εκείνη την ημέρα. «Πάντα έβαζε τέσσερις κουταλιές ζάχαρη στο τσάι του και αυτό με τρέλαινε» είπε, κοιτάζοντας άπραγη το δικό της φλιτζάνι καθώς μιλούσε.

Το ζευγάρι εργαζόταν στο κτήριο Rana Plaza, αν και σε διαφορετικά εργοστάσια, δήλωσε η Akhtar: «Εκείνος ήταν στον 5ο όροφο και εγώ στον 7ο, αλλά πάντα τρώγαμε μαζί. Με περίμενε στις πύλες μετά τη δουλειά για να πάμε μαζί στο σπίτι. Τον είδα για τελευταία φορά ζωντανό σε αυτές τις πύλες … Δεν ήξερα πόσο θα άλλαζε η ζωή μου εκείνη την ημέρα».

Όταν η Akhtar ανέκτησε τις αισθήσεις της, μετά την κατάρρευση του κτηρίου, βρέθηκε σφηνωμένη ανάμεσα σε δύο πτώματα. Το πτώμα του συζύγου της βρέθηκε μια εβδομάδα αργότερα, συνθλιμμένο κάτω από έναν τσιμεντένιο πυλώνα.

Η συνέχεια

Στη συνέχεια αυτής της τραγωδίας δημιουργήθηκε μια από τις αυστηρότερες συμφωνίες εργοστασιακής ασφάλειας στον κόσμο, η οποία έφερε σε επαφή εμπορικά σήματα, κατασκευαστές και συνδικαλιστικούς εκπροσώπους για τον έλεγχο και την επισκευή των κτηρίων και την ενημέρωση των εργαζομένων για τα δικαιώματά τους.

Ονομάζεται συμφωνία για την πυρασφάλεια και την ασφάλεια των κτηρίων στο Μπαγκλαντές και δεσμεύει νομικά τα brands μόδας να συμβάλλουν στην πληρωμή των ελέγχων ασφαλείας και της αποκατάστασης των ζημιών στη βιομηχανία ένδυσης της χώρας. Μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί σχεδόν 56.000 επιθεωρήσεις ασφαλείας σε περισσότερα από 2.400 εργοστάσια ενδυμάτων στο Μπαγκλαντές και έχουν γίνει περισσότερες από 140.000 βελτιώσεις ασφαλείας.

Περισσότεροι από δύο εκατομμύρια εργαζόμενοι προστατεύονται από τις ανακαινίσεις των εργοστασίων. Αν και ένας παρόμοιος αριθμός εργάζεται σε άλλα εργοστάσια που δεν καλύπτονται από τη συμφωνία, οι συνθήκες εργασίας τους έχουν μεγαλύτερη εποπτεία από τις επιθεωρήσεις που υποστηρίζονται από την κυβέρνηση μετά την αύξηση του διεθνούς ελέγχου.

Και η Zara στη συμφωνία

Τα brands έχουν συνεισφέρει τουλάχιστον 3 εκατ. δολάρια για να βοηθήσουν στην ανακαίνιση των εργοστασίων στο Μπαγκλαντές. Η Primark, η Walmart, η ιδιοκτήτρια εταιρεία της Zara, η Inditex και η H&M ήταν μεταξύ εκείνων που συνέβαλαν σε ένα ταμείο αποζημίωσης ύψους 30 εκατ. δολαρίων για τις οικογένειες των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους ή τραυματίστηκαν στην καταστροφή του Rana Plaza.

Το 2021, αναπτύχθηκε μια διευρυμένη διεθνής συμφωνία που περιλάμβανε περισσότερες διατάξεις για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων, πέρα από τις επιθεωρήσεις πυρκαγιάς, ηλεκτρολογικών και δομικών ελέγχων και επισκευών των εργοστασίων. Δεσμεύτηκαν επίσης τα εμπορικά σήματα να αναπτύξουν μια παρόμοια δομή στο Πακιστάν και σε τουλάχιστον μια άλλη χώρα.

Μέχρι σήμερα, τουλάχιστον 46 εμπορικά σήματα και λιανοπωλητές έχουν υπογράψει τη συμφωνία για το Πακιστάν, η οποία αναμένεται να προστατεύσει 750.000 εργαζόμενους, αν και οι επιθεωρήσεις μόλις τώρα αρχίζουν.

Ωστόσο, οι ακτιβιστές λένε ότι ορισμένες μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, όπως η Levi’s, η Gap, η Walmart και η Amazon, δεν έχουν ακόμη υπογράψει τη συμφωνία για την ασφάλεια των εργοστασίων στο Μπαγκλαντές.

Οι εργαζόμενοι που παράγουν τα ρούχα που φοράμε αξίζουν

Ο Atle Høie είναι ο γενικός γραμματέας της IndustriALL, μιας παγκόσμιας συνδικαλιστικής ομοσπονδίας που έπαιξε βασικό ρόλο στη διαπραγμάτευση αυτής της συμφωνίας. Ο ίδιος δήλωσε: «Παρόλο που έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στη βιομηχανία ενδυμάτων του Μπαγκλαντές, πρέπει ακόμη να αγωνιστούμε για ασφαλή εργοστάσια. Οι εργαζόμενοι που παράγουν τα ρούχα που φοράμε αξίζουν ένα χώρο εργασίας που τους παρέχει ένα μισθό διαβίωσης και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, όχι ένα χώρο εργασίας που απειλεί να τους αφαιρέσει τη ζωή.

»Περισσότερα brand πρέπει να συμμετάσχουν στη συμφωνία, ιδίως στη Βόρεια Αμερική, για να αποκτήσουμε τη μόχλευση που χρειαζόμαστε ώστε να την επεκτείνουμε σε περισσότερες χώρες και να την κάνουμε πραγματικά παγκόσμια».

Η Levi’s το βλέπει αλλιώς

Η Levi’s δήλωσε ότι η συμφωνία «δεν είναι ο μόνος τρόπος για να στηρίξουμε τους εργαζόμενους στο Μπαγκλαντές ή οπουδήποτε αλλού». Η εταιρεία δήλωσε ότι ήταν σίγουρη για το δικό της σύστημα εποπτείας των εργοστασίων που παρείχε «ελέγχους και ισορροπίες βοηθώντας μας να προχωρήσουμε περισσότερο και μας έδωσε μεγαλύτερη ευελιξία».

Η Walmart δήλωσε ότι παραμένει δεσμευμένη να προμηθεύεται από εργοστάσια που διατηρούν ασφαλές περιβάλλον εργασίας. Η αμερικανική εταιρεία λιανικής πώλησης υπέγραψε τη Συμμαχία για την Ασφάλεια των Εργαζομένων στο Μπαγκλαντές. Μετά τη διάλυση της συμμαχίας ήρθε ο σχηματισμός της Nirapon, ενός αυτορυθμιζόμενου οργανισμού που στοχεύει στη ρύθμιση των εργοστασίων, αλλά δεν έχει νομικά δεσμευτικές δεσμεύσεις.

Η Kalpona Akter, ιδρύτρια και εκτελεστική διευθύντρια της οργάνωσης βάσης Bangladesh Center for Workers’ Solidarity, δήλωσε ότι δεν πρέπει να υποτιμάται το επίτευγμα του να πειστούν τα brand και οι ιδιοκτήτες εργοστασίων να υπογράψουν τη συμφωνία.

«Κανείς δεν πίστευε ότι αυτή η συμφωνία ήταν καν δυνατή» δήλωσε. «Σίγουρα κάναμε μια θεμελιώδη διαφορά όσον αφορά την ασφάλεια των εργοστασίων, αλλά όταν μιλάμε για άλλα δικαιώματα των εργαζομένων, όπως οι μισθοί και η έμφυλη βία, αυτό εξακολουθεί να υφίσταται».

Μετά την πανδημία

Η Akter δήλωσε ότι η πανδημία, κατά τη διάρκεια της οποίας πολλά εργοστάσια αναγκάστηκαν να κλείσουν, αφήνοντας τους εργαζόμενους χωρίς αμοιβή σε πολλές περιπτώσεις, «έδειξε πόσο ευάλωτοι ήταν οι εργαζόμενοι» και τόνισε ότι χρειάζονταν ρευστό για έκτακτες ανάγκες.

Ο Michael Posner, πρώην βοηθός υπουργού Εξωτερικών για τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την εργασία στην κυβέρνηση Ομπάμα, συμφώνησε.

«Οι σχέσεις μεταξύ των ιδιοκτητών εργοστασίων στο Μπαγκλαντές και των εταιρικών πελατών τους, οι οποίες επιβαρύνθηκαν σοβαρά από την πανδημία της Κόβιντ, συνέχισαν να πιέζουν τους ιδιοκτήτες των εργοστασίων, και αυτή η εκμετάλλευση οδηγεί σε χειρότερες συνθήκες για τους εργαζόμενους», δήλωσε ο Posner, ο οποίος είναι διευθυντής του Κέντρου Stern του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης για τις Επιχειρήσεις και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Ο Posner είπε ότι θα ήθελε να δει περισσότερη διαφάνεια στις αλυσίδες εφοδιασμού λιανικής και δεσμεύσεις για τις προθεσμίες πληρωμής. «Οι παγκόσμιες μάρκες μόδας πρέπει να αναλάβουν το μερίδιο της ευθύνης που τους αναλογεί για τη διασφάλιση της ευημερίας των εργαζομένων στα εργοστάσια, των οποίων η εργασία αποτελεί κρίσιμο συστατικό στοιχείο της συνεχούς ανάπτυξης και ζωτικότητας αυτής της βιομηχανίας» δήλωσε.

Νέα συμφωνία για τον μισθό

Τώρα οι ακτιβιστές θέλουν οι μάρκες να υπογράψουν μια νέα συμφωνία που θα υποστηρίζει έναν μισθό διαβίωσης.

Από την καταστροφή του Rana Plaza, ο κατώτατος μισθός στον τομέα της ένδυσης στο Μπαγκλαντές αναθεωρείται κάθε πέντε χρόνια. Ο κατώτατος μισθός αναθεωρήθηκε τελευταία φορά το 2018, όταν ορίστηκε στα 8.000 BDT (68,93 ευρώ) το μήνα, το μισό από αυτό που ζητούσαν οι εργαζόμενοι.

Αυτός ο μισθός, ο οποίος πριν από πέντε χρόνια δεν θεωρούνταν αρκετός για να τα βγάλουν πέρα, εξακολουθεί να ισχύει, παρά τον έντονο πληθωρισμό και τις εκτεταμένες διαμαρτυρίες των εργαζομένων.

«Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει πλήξει την κουζίνα κάθε ανθρώπου. Ακόμα και αν έχει γίνει τόση δουλειά, υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα που δεν λειτουργεί. Περισσότερο από ποτέ άλλοτε, οι μάρκες ακούνε τους καταναλωτές μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά στην Ευρώπη. Η πίεση των καταναλωτών μπορεί να φέρει κάποιες αλλαγές στην παραγωγή των brand» λένε οι ακτιβιστές.

*Με στοιχεία από theguardian.com