Η εργασία στην εποχή της πλατφόρμας

Οι ψηφιακές πλατφόρμες και εφαρμογές γίνονται ολοένα και περισσότερο τμήμα της καθημερινότητάς μας. Για τις περισσότερες και τους περισσότερους από εμάς αυτό σημαίνει ότι τις αντιμετωπίζουμε ως χρήστες: παραγγέλνουμε φαγητό από έξω, αναμένουμε ένα ταξί, παραγγέλνουμε προϊόντα στο Διαδίκτυο, νοικιάζουμε κατάλυμα. Αυτό στο οποίο δεν δίνουμε όση σημασία χρειάζεται είναι ότι σε αυτές τις πλατφόρμες εργάζονται άνθρωποι, ότι η ζωή αρκετών ανθρώπων καθορίζεται από αυτή ακριβώς τους την εργασιακή πραγματικότητα. Και αυτή η ζωή τις περισσότερες φορές είναι δύσκολη: πολλές ώρες εργασίας, διαρκές άγχος για το εάν το μεροκάματο θα είναι επαρκές, πίεση από τη διαρκή αξιολόγηση από τους πελάτες, προβλήματα που συναντούν από τους πελάτες.

Με αποτέλεσμα, όπως έχουν δείξει αρκετές έρευνες, συχνά να πρέπει να εργάζονται τόσες πολλές ώρες που να μην μπορούν να έχουν ένα κανονικό γεύμα. Κατά μία ιδιότυπη ειρωνεία, άνθρωποι που παραγγέλνουν μέσα από πλατφόρμες φαγητό «απ’ έξω», γιατί δεν έχουν χρόνο να μαγειρέψουν, εξυπηρετούνται από ανθρώπους που πρέπει να δουλεύουν τόσες ώρες που επίσης δεν προλαβαίνουν να μαγειρέψουν.

Οι ίδιες οι πλατφόρμες παρουσιάστηκαν πολλές φορές ως θετική αλλαγή στη ζωή μας. Οχι μόνο γιατί υποτίθεται ότι μας εξυπηρετούν και επιτρέπουν να βρούμε καλύτερα προϊόντα και υπηρεσίες εύκολα και σε καλύτερες τιμές, αλλά και γιατί παρουσιάζονται ως πεδία που ενισχύουν τους παραγωγούς προϊόντων και υπηρεσιών, αφού τους επιτρέπουν μια δυνητικά μεγαλύτερη αγορά, την ώρα που υποτίθεται ότι επιτρέπουν σε όσους εργάζονται σε αυτές να έχουν μεγαλύτερη ευελιξία, συνδυασμένη με καλύτερες αποδοχές, ιδίως σε σχέση με τις κατά τεκμήριο κακοπληρωμένες θέσεις εργασίας σε άλλους χώρους των υπηρεσιών. Για να μην αναφερθούμε στον τρόπο που ιδίως μετά και την πανδημία οι πλατφόρμες συνδυάστηκαν με την υποτίθεται πιο βολική τηλεργασία.

Τα προβλήματα

Ομως, οι έρευνες που γίνονται μεταξύ εργαζομένων σε πλατφόρμες, αλλά και οι κινητοποιήσεις που έχουν γίνει σε αρκετές χώρες δείχνουν μια πραγματικότητα διαφορετική από την υποτιθέμενη «ενδυνάμωση των εργαζομένων». Γιατί μπορεί να προσφέρουν συνήθως κάπως καλύτερες αποδοχές από άλλες θέσεις εργασίας, ωστόσο τα προβλήματα που καταγράφονται είναι πολύ περισσότερα: αυξημένη επισφάλεια, κούραση, άγχος. Τα πράγματα κάνει ακόμη χειρότερα ο τρόπος που αρκετές φορές η εργασία αυτή δεν έχει ούτε την τυπική μορφή της μισθωτής εργασίας, ούτε τις όποιες μορφές μεγαλύτερης προστασίας που έχει ακόμη η μισθωτή εργασία ακόμη και μετά τα επάλληλα κύματα περιορισμού των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Μάλιστα, υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι σημάδια δυσαρέσκειας υπάρχουν και στην πιο «προνομιούχα» μερίδα εργαζομένων στις πλατφόρμες, δηλαδή τους μηχανικούς λογισμικού.

Αλλωστε, συχνά η εργασία στις πλατφόρμες μοιάζει να είναι κοντά σε μια εργοδοτική φαντασίωση. Είναι το όραμα μιας συνθήκης όπου ο εργαζόμενος είναι διαρκώς διαθέσιμος για εργασία, ιδανικά 24/7, όπου πληρώνεται μόνο για τον χρόνο που εργάζεται και όχι για τους «νεκρούς» χρόνους, όπου το σύνολο της εργασιακής του πρακτικής καταγράφεται με τη μορφή ψηφιακών δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων και των αντιδράσεων όσων συναλλάσσονται με τον εργαζόμενο (παραβλέποντας ότι πολύ συχνά σε εργασιακές διαδικασίες ο πελάτης δεν έχει πάντα δίκιο). Μια συνθήκη όπου δεν αντιμετωπίζεται καν ως εργαζόμενη/ος με δικαιώματα, αλλά ως ένας «ατομικός επιχειρηματίας» που κρίνεται τελικά απλώς και μόνο από το πόσο επένδυσε στον ίδιο του τον εαυτό (και εάν τον εκμεταλλεύτηκε όσο έπρεπε).

Το πρότυπο

Ομως, το ζήτημα δεν είναι μόνο η κατάσταση σε σχέση με τους εργαζόμενους στις ίδιες τις πλατφόρμες. Γιατί πολύ συχνά βλέπουμε έναν ορισμένο τομέα της οικονομίας και ένα πρότυπο οργάνωσης της παραγωγής να λειτουργούν ως πρότυπο, ως οι τομείς που διαμορφώνουν ένα εργασιακό και τεχνολογικό παράδειγμα, όπως για παράδειγμα έγινε με το τεϊλορικό εργοστάσιο που μπορεί να μην ήταν «ποσοτικά» το κυρίαρχο εργασιακό πρότυπο, εντούτοις ήταν αυτό που έδωσε τον τόνο για το πώς οριζόταν η εργασία σε ολόκληρη την οικονομία για μεγάλο διάστημα.

Αυτό είναι και το ενδεχόμενο που βλέπουμε μπροστά μας: να γίνει το πρότυπο εργασίας που διαμορφώνεται στις πλατφόρμες γνώμονας συνολικά για την εργασία, με ακόμη μεγαλύτερη πίεση για ευλυγισία και επισφάλεια, για εξατομίκευση, για ακόμη μεγαλύτερη αναίρεση δικαιωμάτων. Και πρέπει να παρατηρήσουμε ότι αυτές οι δυναμικές είναι βαθύτερες και μάλλον δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από τις διάφορες νομοθετικές πρωτοβουλίες που μπορεί να υπάρχουν για την κατοχύρωση κάποιων χαρακτηριστικών και δικαιωμάτων μισθωτής εργασίας σε αυτούς τους χώρους. Γιατί το πρόβλημα δεν είναι μόνο η – αναμφίβολα σημαντική – διάσταση της τυπικής εργασιακής σχέσης (που άλλωστε παραμένει διακυβευόμενη), αλλά όλες οι ουσιαστικές πλευρές που αφορούν και την εργασία και την τεχνολογία (που, άλλωστε, κάθε άλλο παρά ουδέτερη είναι). Κατά συνέπεια οι αντιστάσεις που αναπτύσσονται σε αυτούς τους χώρους έχουν ιδιαίτερη σημασία, ακριβώς γιατί έχουν τη δυνατότητα να αποτελέσουν τον τελικά καθοριστικό μετασχηματιστικό παράγοντα.

Οι διαρκείς αντιστάσεις

Η εισαγωγή των μορφών εργασίας στις πλατφόρμες έδινε την υπόσχεση μιας κατακερματισμένης και εξατομικευμένης εργασίας σε τέτοιο βαθμό που να αποφεύγονται «συγκρούσεις». Η εμπειρία των σημαντικών αγώνων που αναπτύχθηκαν σε αυτούς τους χώρους, διεθνώς και στη χώρα μας, δείχνει ότι και αλληλεγγύη αναπτύσσεται, και πρωτότυπες μορφές συντονισμού επινοούνται, και μορφές δράσης δοκιμάζονται, συχνά αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες, εξηγώντας γιατί κάθε άλλο παρά δεδομένη είναι η εξέλιξη των πραγμάτων.