Από τον Ατταλο στον Μπερνάρ Αρνό

Ο δισεκατομμυριούχος Ζαν Πολ Γκέτι ήταν περίφημος τσιγκούνης. Είχε τοποθετήσει καρτοτηλέφωνο στην έπαυλή του για όποιον καλεσμένο ήθελε να κάνει υπεραστική κλήση και αρνήθηκε να πληρώσει τα λύτρα για έναν απαχθέντα εγγονό για τόσο μεγάλο διάστημα, που οι απογοητευμένοι απαγωγείς του ταχυδρόμησαν το αφτί του ομήρου.

Ωστόσο, ξόδεψε εκατομμύρια δολάρια για την αγορά έργων τέχνης, και ακόμη περισσότερα για την κατασκευή του Μουσείου Γκέτι στο Λος Αντζελες. Ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του «φαινομενικά ανίατα εθισμένο στη συλλογή έργων τέχνης» και έλεγε ότι είχε πολλές φορές ορκιστεί να σταματήσει το συλλέγειν, χωρίς επιτυχία. Φοβούμενος τα αεροπλάνα και πολύ απασχολημένος για να αφιερώσει χρόνο για να ταξιδέψει στην Καλιφόρνια από το Λονδίνο, όπου ζούσε, δεν επισκέφτηκε ποτέ το γεμάτο με έργα τέχνης μουσείο που ο ίδιος είχε αγοράσει.

Ο Γκέτι είναι μόνο ένας από τους πολλούς συλλέκτες στην Ιστορία που στην προσπάθειά τους να ικανοποιήσουν το πάθος τους δεν αρκέστηκαν στη διαρκή έρευνα και τη διάθεση μεγάλων χρηματικών ποσών, αλλά έφτασαν ακόμη και να κλέψουν το αντικείμενο του πόθου τους ή να κινηθούν σε δίκτυα παράνομης διακίνησης και να γίνουν επί της ουσίας κλεπταποδόχοι.

Και βεβαίως δεν είναι ο πρώτος, όπως αναφέρει στο εκτενές της άρθρο στην πολιτιστική επιθεώρηση «Aeon» η επίκουρη καθηγήτρια εγκλημάτων τέχνης στο City University της Νέας Υόρκης και συγγραφέας του βιβλίου «Κατοχή: η περίεργη ιστορία των ιδιωτών συλλεκτών» Εριν Τόμσον.

Τέχνη και κυριαρχία

Οι Ατταλίδες ήταν πιθανώς οι πρώτοι συλλέκτες έργων τέχνης που διεκδίκησαν μια βασιλική καταγωγή. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ένας από τους στρατηγούς του άφησε έναν θησαυρό 9.000 ταλάντων στη φροντίδα του ταμία του Φιλέταιρου στην Πέργαμο. Ο Φιλέταιρος πρόδωσε αμέσως τον κύριό του κλειδώνοντας τις πύλες της πόλης και χρησιμοποιώντας τον θησαυρό για να ιδρύσει το δικό του βασίλειο.

Η νέα δυναστεία, γνωστή ως Ατταλίδες, έκανε κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποκτήσει όσο το δυνατόν περισσότερα έργα τέχνης κι ο βασιλιάς Ατταλος Α’ απογύμνωσε πόλεις και ιερά από αριστουργήματα για να διακοσμήσει την Πέργαμο.

Οι Ατταλίδες λεηλάτησαν τα έργα τέχνης από τις ελληνικές πόλεις, επειδή χρειαζόταν να φαίνονται Ελληνες, και επομένως οι νόμιμοι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου – παρά την προδοσία τους στον στρατηγό του.

Οι άλλες δυναστείες που κυβέρνησαν την περιοχή γύρω από τη Μεσόγειο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου – οι Σελευκίδες, οι Αντιγονίδες και οι Πτολεμαίοι – στην πραγματικότητα κατάγονταν από τους στρατηγούς του Αλεξάνδρου. Θα μπορούσαν έτσι να δικαιολογήσουν τη συνέχιση της κυριαρχίας τους στους γηγενείς πληθυσμούς με τη σύνδεσή τους με τον Μέγα Αλέξανδρο.

Στον ρου της ιστορίας, πολλοί ηγέτες, από τον Καρλομάγνο μέχρι τον Σαντάμ Χουσεΐν, ακολούθησαν το παράδειγμα των Ατταλιδών, συλλέγοντας έργα τέχνης για να δικαιολογήσουν την κυριαρχία τους. Σε μικρότερη κλίμακα, μεμονωμένοι συλλέκτες έχουν ενεργήσει από το ίδιο κίνητρο.

Για παράδειγμα, ο Γκέτι ήθελε να καθιερωθεί ως καλλιεργημένος Ευρωπαίος και όχι ως άξεστος Αμερικανός, με αποτέλεσμα η πιο σημαντική επένδυσή του να γίνει στη δύναμη της τέχνης που συμβάλλει στη διαμόρφωση ταυτότητας.