Νερό: Η επόμενη πρόκληση της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με τα προβλήματα γύρω από την ενέργεια να μην έχουν τελειώσει για την Ευρωπαϊκή Ένωση, μία νέα μεγάλη πρόκληση έρχεται να ανατρέψει τα δεδομένα. Ο λόγος για την ξηρασία που προκαλεί η μεγάλη έλλειψη νερού σε πολλές περιοχές της ΕΕ. Απόδειξη των παραπάνω είναι ότι πολλοί ποταμοί έχουν ήδη αρχίσει να στερεύουν, με την θερμοκρασία να βρίσκεται ακόμη σε κανονικά για την εποχή επίπεδα.

Σύμφωνα με ανάλυση του Politico, η βασική δεξαμενή που εξυπηρετεί εκατομμύρια Καταλανούς έχει αρχίσει να στερεύει. Μια διαμάχη για το νερό προκάλεσε συγκρούσεις στη Γαλλία, όπου πολλά χωριά δεν μπορούν πλέον να παρέχουν στους κατοίκους τους, ούτε νερό από τη βρύση. Ακόμη, η στάθμη στον μεγαλύτερο ποταμό στην Ιταλία έχει ήδη χαμηλώσει, τόσο, όσο τον περασμένο Ιούνιο.

Ξηρασία στο ένα τέταρτο της ηπείρου

Περισσότερο από το ένα τέταρτο της ηπείρου βρίσκεται σε ξηρασία από τον Απρίλιο και πολλές χώρες προετοιμάζονται για μια επανάληψη του περσινού ξηρού καλοκαιριού. Μία μελέτη που χρησιμοποίησε δορυφορικά δεδομένα επιβεβαίωσε νωρίτερα φέτος ότι η Ευρώπη υποφέρει από μεγαλύτερη ξηρασία από εκείνη του 2018.

Η άνοδος της θερμοκρασίας δυσχεραίνει την ανάκαμψη, αφήνοντας την Ήπειρο κολλημένη σε έναν επικίνδυνο κύκλο όπου το νερό γίνεται όλο και πιο επισφαλές. Ενώ οι υγρές συνθήκες των επόμενων εβδομάδων θα μπορούσαν να αναπληρώσουν τα επιφανειακά εδάφη και να βοηθήσουν τη γεωργία, ακόμη και μια βροχερή άνοιξη δεν μπορεί να διορθώσει τη συνεχιζόμενη έλλειψη υπόγειων υδάτων στην Ευρώπη, προειδοποιούν οι ειδικοί.

Με το καλοκαίρι προ των πυλών, οι κυβερνήσεις προσπαθούν τώρα να αντιμετωπίσουν, τόσο τις τρέχουσες, όσο και τις μελλοντικές ελλείψεις – ενώ παράλληλα διαχειρίζονται τις εντάσεις που προκύπτουν από τον αυξανόμενο ανταγωνισμό για το νερό. Η ξηρασία, δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο Ισπανός πρωθυπουργός Pedro Sánchez, «θα αποτελέσει μία από τις κεντρικές πολιτικές και εδαφικές συζητήσεις της χώρας μας τα επόμενα χρόνια».

Χειμερινή ξηρασία

Η περσινή ιστορική ξηρασία εξάντλησε τις επιφανειακές και υπόγειες δεξαμενές της Ευρώπης. Ο χειμώνας υποτίθεται ότι θα έφερνε ανακούφιση. Όμως πολλές από τις περιοχές της ηπείρου που επλήγησαν περισσότερο είδαν ελάχιστη βροχή ή χιόνι.

Η Γαλλία, όπου δεν έβρεξε για περισσότερες από 30 συνεχόμενες ημέρες τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, γνώρισε τον ξηρότερο χειμώνα των τελευταίων 60 ετών. Το ερευνητικό ίδρυμα CIMA της Ιταλίας διαπίστωσε μείωση των χιονοπτώσεων κατά 64% μέχρι τα μέσα Απριλίου. Ο ποταμός Πο κυλάει, τόσο χαμηλά, όσο και το περασμένο καλοκαίρι- η λίμνη Γκάρντα βρίσκεται ήδη σε λιγότερο από το μισό της μέσης στάθμης της.

Ακόμη, ένας μετεωρολόγος δήλωσε στην El País ότι «πρέπει να αποχαιρετήσουμε σχεδόν ολόκληρη τη συγκομιδή των ελιών». Σύμφωνα με την υπουργό Οικολογικής Μετάβασης Teresa Ribera, η διαθεσιμότητα νερού στην Ισπανία, όπως και στη Γαλλία, θα μπορούσε να μειωθεί έως και 40 τοις εκατό μέχρι το 2050. Οι χειμερινές βροχοπτώσεις είναι ζωτικής σημασίας ιδίως για τις μεσογειακές χώρες, δήλωσε ο Fred Hattermann, υδρολόγος στο Ινστιτούτο Potsdam για την έρευνα των κλιματικών επιπτώσεων.

Δεδομένων των φετινών πενιχρών βροχοπτώσεων και της αραιής χιονοκάλυψης των Άλπεων, «αν δεν υπάρξουν πολλές βροχοπτώσεις τώρα … τότε η ξηρασία είναι ουσιαστικά κλειδωμένη», πρόσθεσε. Ωστόσο, τυχόν ανοιξιάτικες βροχές θα μπορούσαν να μετριάσουν την πίεση του νερού αυτό το καλοκαίρι.

Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής

Η πρόβλεψη των βροχοπτώσεων για τόσο μεγάλες χρονικές περιόδους είναι δύσκολη, ιδίως με την κλιματική αλλαγή που μεταβάλλει τα πρότυπα βροχόπτωσης. Μία από τις λίγες μακροπρόθεσμες προβλέψεις, η πρόβλεψη της γερμανικής μετεωρολογικής υπηρεσίας για τη δεκαετία του 2020, προβλέπει ότι η χώρα θα δει λιγότερες αντί για περισσότερες βροχοπτώσεις για το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας.

Αλλά ακόμη και αν τα επίπεδα βροχόπτωσης παραμείνουν τα ίδια, η κλιματική αλλαγή θα μειώσει τη διαθεσιμότητα νερού σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η ξηρασία είναι ένα σύνθετο φαινόμενο και πολλοί παράγοντες – όπως η κακή διαχείριση του νερού ή η υπερκατανάλωση – μπορούν να διαδραματίσουν κάποιο ρόλο. Ωστόσο, η άνοδος της θερμοκρασίας είναι βέβαιο ότι θα ασκήσει περαιτέρω πίεση στην παροχή νερού στην Ευρώπη.

Υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους η υπερθέρμανση του πλανήτη καθιστά την ήπειρο ξηρότερη, δήλωσε ο Hattermann.

Πρώτον, όσο περισσότερο αυξάνονται οι θερμοκρασίες, τόσο περισσότερο νερό θα εξατμίζεται.

Δεύτερον, η κλιματική αλλαγή αποδυναμώνει το ευρωπαϊκό ρεύμα, πράγμα που σημαίνει ότι τα συστήματα ατμοσφαιρικής πίεσης μπορεί να κολλήσουν, δημιουργώντας παρατεταμένες περιόδους ζέστης και ξηρών συνθηκών – όπως συνέβη πέρυσι – ή παρατεταμένες έντονες βροχοπτώσεις, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια των φονικών πλημμυρών του 2021.

Και τέλος, οι παγετώνες και η χιονοκάλυψη της Ευρώπης συρρικνώνονται ραγδαία χάρη στην άνοδο της θερμοκρασίας – στερώντας από σημαντικούς ποταμούς όπως ο Ρήνος, ο Δούναβης, ο Ροδανός ή ο Πο, ζωτικής σημασίας τροφοδοσία.

Φέτος, η συμβολή των λιωμένων υδάτων στους υδατικούς ταμιευτήρες της Ευρώπης «θα είναι πραγματικά πολύ μικρότερη από ό,τι συνήθως», δήλωσε ο Andrea Toreti, ανώτερος ερευνητής στο Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Επειδή το 2023 ήταν χειρότερο από πέρυσι – και αυτό ήταν ήδη το χειρότερο, αν ανατρέξουμε στα τελευταία 10 χρόνια, και τώρα είναι ακόμη χειρότερο».

Ανάγκη ανάληψης δράσης

Σταδιακά, η Ευρώπη έχει αρχίσει να αφυπνίζεται και να μελετά λύσεις για το πρόβλημα αυτό. Οι πρωτεύουσες των κρατών μελών που θα αντιμετωπίσουν καταστροφικές συνέπειες μέσα στο καλοκαίρι σε τομείς όπως η γεωργία, η ενέργεια και η βιομηχανία – προσπαθούν να καταρτίσουν σχέδια αντιμετώπισης των σημερινών και αναμενόμενων ελλείψεων. Νωρίτερα αυτό το μήνα, η Ιταλία εξέδωσε διάταγμα για την ξηρασία με το οποίο μειώθηκε η γραφειοκρατία για τις υποδομές νερού, συμπεριλαμβανομένων των μονάδων αφαλάτωσης. Η Ισπανία δημοσίευσε τον Ιανουάριο μια νέα σειρά σχεδίων διαχείρισης των υδάτων.

Η νέα εθνική στρατηγική διαχείρισης των υδάτων του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν αποσκοπεί στη μείωση της συνολικής κατανάλωσης νερού κατά 10 τοις εκατό έως το τέλος της δεκαετίας. Σύμφωνα με το σχέδιο, κάθε τομέας θα κληθεί να καταρτίσει προτάσεις για τη μείωση της χρήσης νερού.

Η στρατηγική της Γερμανίας, που εγκρίθηκε τον Μάρτιο, περιλαμβάνει μέτρα για να καταστεί η χρήση του νερού «βιώσιμη» σε 10 τομείς έως το 2050, καθώς και μια σειρά 78 μέτρων που πρέπει να εφαρμοστούν έως το 2030.

Ωστόσο, οι επικριτές υποστηρίζουν ότι οι χώρες κάνουν πολύ λίγα για να αντιμετωπίσουν την κακή διαχείριση των πόρων, η οποία εξακολουθεί να υπάρχει σε όλη την Ήπειρο, επιδεινώνοντας τις επιπτώσεις της συρρίκνωσης της διαθεσιμότητας του νερού. Το ένα τέταρτο του πόσιμου νερού της Ευρώπης εκτιμάται ότι χάνεται κατά μήκος αγωγών που παρουσιάζουν διαρροές, σύμφωνα με τη βιομηχανία.

Ελλοχεύει νέα κόντρα για τον έλεγχο του νερού

Εν τω μεταξύ, η διαχείριση του νερού – και η απόφαση για το ποιος θα έχει πρόσβαση σε αυτό – μετατρέπεται σε πολιτικό ζήτημα σε ολόκληρη την Ήπειρο. Το περασμένο καλοκαίρι επιβλήθηκαν περιορισμοί στη χρήση νερού στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με την ιεράρχηση της χρήσης νερού για τουριστικές υποδομές, μεγάλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις και τη γεωργία.

Ορισμένοι δήμοι αντιμετωπίζουν ήδη νέους περιορισμούς – σε άλλους, δεν καταργήθηκαν ποτέ. Η Καταλονία επέβαλε πρόσφατα περιορισμούς, συμπεριλαμβανομένης της υποχρεωτικής μείωσης κατά 40% της κατανάλωσης νερού για τη γεωργία. Στη νότια Γερμανία, οι νομικές διαμάχες για το νερό έχουν διπλασιαστεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Και στη Γαλλία, οι εντάσεις μεταξύ οικολόγων και αγροτών για την κατασκευή δεξαμενών νερού προκάλεσαν τον περασμένο μήνα βίαιες συγκρούσεις.

‘Ηδη υπάρχει πρόβλεψη για την υποστήριξη των αγροτών, οι οποίοι θα αντιμετωπίσουν ξηρότερες συνθήκες το καλοκαίρι. Για τον λόγο αυτό  αντλούν υπόγεια ύδατα το χειμώνα, τα οποία μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν για άρδευση το καλοκαίρι, αλλά οι πράσινες ομάδες λένε ότι θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την μείωση της χρήσης του νερού.

Η Μαρίν Τοντελιέ, επικεφαλής του κόμματος των Πρασίνων της Γαλλίας, χαρακτήρισε τις δεξαμενές «άδικες» και «οικειοποίηση και ιδιωτικοποίηση των υδάτινων πόρων από λίγους σε βάρος της πλειοψηφίας». Στην περιοχή της Ανδαλουσίας της Ισπανίας, τα σχέδια του κυβερνώντος κεντροδεξιού Λαϊκού Κόμματος και του ακροδεξιού Vox να αυξήσουν την άρδευση κοντά στους προστατευόμενους από την UNESCO υγροτόπους Doñana έχουν προκαλέσει την οργή των περιβαλλοντολόγων και των κομμάτων της αντιπολίτευσης.