Η διαρκής ευρωταλάντευση του Γιάνη Βαρουφάκη

Στο κάπως μακρινό πια 2014, η ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ αναζητούσε ένα πρόσωπο που θα μπορούσε να αποτελέσει την αιχμή της οικονομικής πολιτικής του κόμματος της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ο λόγος ήταν ήθελαν κάτι που να φαντάζει πιο «ρεαλιστικό» από τις δύο βασικές σχολές που τότε συγκρούονταν στο κόμμα, δηλαδή την πλειοψηφούσα γραμμή της μεγάλης αναδιανομής εισοδήματος και κατάργησης της λιτότητας, αλλά εντός ευρώ, γραμμή που εκφραζόταν από διάφορα στελέχη, από τον Γιάννη Μηλιό, για χρόνια υπεύθυνο για την οικονομική πολιτική, έως τον Ευκλείδη Τσακαλώτο, και από την άλλη πλευρά τη γραμμή της τότε «Αριστερής Πλατφόρμας» που περιλάμβανε και τη ρήξη με την ΕΕ και την έξοδο από το ευρώ. Ήταν την ίδια περίοδο που ο Γιάννης Δραγασάκης «στρατολογούσε» στελέχη για τη σύνταξη ενός προγράμματος που δεν γράφτηκε τελικά ποτέ, όμως έμειναν τα στελέχη όπως ο –αργότερα– αγαπημένος της Τρόικας, Γιώργος Χουλιαράκης.

Κάπου σε εκείνη την αναζήτηση ήταν που συναντήθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ με τον Γιάνη Βαρουφάκη. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών είχε μια ευρεία αναγνωρισιμότητα από την εποχή των «Πλατειών», όμως αυτό που «γοήτευε» τον Αλέξη Τσίπρα και τον Νίκο Παππά ήταν το γεγονός ότι φάνταζε ως κάποιος που «κατανοούσε» πώς λειτουργούν οι «συστημικοί» και ως αυτός που είχε έναν τρόπο να κάνει τελικά τη διαπραγμάτευση με τους «θεσμούς».

Ας μην ξεχνάμε ότι μπορεί η επίσημη γραμμή του ΣΥΡΙΖΑ να ήταν το «καμιά θυσία για το ευρώ», όμως στην ηγετική ομάδα είχε κατασταλάξει η άποψη ότι μπορούσαν να γίνουν αρκετές θυσίες για να διατηρηθεί ο «ευρωπαϊκός προσανατολισμός» του ΣΥΡΙΖΑ και ουσιαστικά ήδη προσανατολιζόταν σε μια επαναδιαπραγμάτευση ενός «μνημονίου με ανθρώπινο πρόσωπο».

Και όντως κάποια από τα πρώτα βήματα του Γιάνη Βαρουφάκη, για παράδειγμα η περίφημη συνεδρίαση του Eurogroup της 20^ης Φεβρουαρίου, κατέτειναν σε αυτή την κατεύθυνση. Ο ΣΥΡΙΖΑ έδειχνε έτοιμος για μεγάλες υποχωρήσεις και συμβιβασμούς. Βεβαίως, η ιστορία ήθελε τον ΣΥΡΙΖΑ να αντιμετωπίζει τον Γιάνη Βαρουφάκη ως την πρώτη «θυσία» απέναντι στην Τρόικα, όταν σχεδόν αυτόματα λήφθηκε η απόφαση ότι το θριαμβευτικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν θα αντιμετωπιζόταν ως πράσινο φως για ρήξη, αλλά ως διαπραγματευτικό χαρτί για έναν συμβιβασμό που στο τέλος ούτε έντιμος ήταν ούτε – το κυριότερο – ανώδυνος για την κοινωνία.

Το παράδοξο είναι ότι ο Γιάνης Βαρουφάκης τότε ήταν μάλλον ειλικρινής όταν ανέφερε ότι βασικός του σκοπός ήταν η παραμονή της χώρας στο ευρώ. Ακόμη και το αδρό σχέδιο (Plan X) που ο φίλος του Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ ετοίμασε, καθώς ως μετακεϋνσιανός αμερικανός δεν είχε το… φετίχ του ευρώ των περισσότερων ευρωπαίων ομολόγων του, ήταν περισσότερο μια νοητική άσκηση για την παραδοχή των δυσκολιών, παρά προετοιμασία εναλλακτικής.

Ούτε είναι τυχαίο ότι ο Γιάνης Βαρουφάκης επέλεξε να διαμορφώσει ένα ευρωπαϊκό κίνημα, το Diem25, στην πράξη υλοποιώντας μία βασική προκείμενη του «ευρωπαϊσμού», δηλαδή τη διαμόρφωση ενιαίων πολιτικών σχηματισμών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Ο ουτοπικός ευρωπαϊσμός του Γιάνη Βαρουφάκη

Όμως, για να είμαστε δίκαιοι ο αριστερός ευρωπαϊσμός του Βαρουφάκη, ποτέ δεν είχε το χαρακτήρα μιας αποδοχής ως αναπόδραστου ορίζοντα του «ευρωπαϊκού σχεδίου». Πολύ περισσότερο, ήταν ένας ουτοπικός ευρωπαϊσμός, θυμίζοντας τις διάφορες παραλλαγές ενός δημοκρατικού ευρωπαϊκού φεντεραλισμού.

Γιατί, όπως και να το δει κανείς, όντως θα μπορούσαμε να σκεφτούμε μια εκδοχή ΕΕ όπου π.χ. η ΕΚΤ εκδίδει σημαντικό όγκο ευρωομολόγων, όπου με αυτά αλλά και γενναίες συνεισφορές των πλουσιότερων χωρών, χρηματοδοτούνται αναδιανεμητικές πολιτικές που ευνοούν την πραγματική σύγκλιση. Την ίδια στιγμή οποιοσδήποτε έχει έστω και επιφανειακή γνώση των ευρωπαϊκών πραγμάτων, γνωρίζει ότι αυτά απλώς δεν πρόκειται να συμβούν.

Στην πορεία συγκρότησης του ΜέΡΑ25 είναι αλήθεια ότι ο Γιάνης Βαρουφάκης μετατοπίστηκε ως προς το θέμα. Έγινε πιο «δεκτικός» και στο ενδεχόμενο να υπάρξει μια ρήξη με την ΕΕ και την ευρωζώνη. Συνέβαλε σε αυτό και η σταδιακή ένταξη στο ΜέΡΑ25 ανθρώπων με προέλευση από την πάλαι ποτέ αριστερή πτέρυγα του ΣΥΡΙΖΑ ή και άλλα ρεύματα, με αποκορύφωμα την τρέχουσα εκλογική συνεργασία με την Λαϊκή Ενότητα – Ανυπότακτη Αριστερά.

Όμως, ακόμη και τώρα είναι χαρακτηριστικό ότι ο Γιάνης Βαρουφάκης αποδέχεται την έξοδο από το ευρώ ως ένα οριακό – και καταρχάς μη επιθυμητό – ενδεχόμενο οποιασδήποτε προσπάθεια για μια ρήξη με τη λιτότητα και το χρέος.

Το «Σχέδιο Δήμητρα»

Όλα αυτά αποτυπώνονται στο ότι ακόμη και σήμερα, όπου η πλειοψηφία του στελεχιακού δυναμικού της Συμμαχίας για τη Ρήξη, στην πραγματικότητα δεν είχε πρόβλημα με μια σαφή διατύπωση στόχων για ρήξη με το ευρώ, ο Γιάνης Βαρουφάκης δεν κάνει το βήμα να το διατυπώσει ως πολιτικό πρόταγμα, παρότι εξακολουθεί να υπάρχει ένα μειοψηφικό (όμως κάθε άλλο παρά αμελητέο) τμήμα του εκλογικού σώματος που θέλει ένα κόμμα που να επιδιώκει την έξοδο από το ευρώ και προοπτικά την ΕΕ.

Αυτό φαίνεται και στον τρόπο που προβάλλεται το «Σχέδιο Δήμητρα». Παρότι η αφετηρία του ήταν ακριβώς οι σκέψεις που γίνονταν ήδη από το 2015 για το πώς θα μπορούσε να απαντηθεί μια απότομη διακοπή της παροχής ρευστότητας στο τραπεζικό σύστημα από την ΕΚΤ, εξ ου και ότι η βασική δομή του είναι ένα είδος ψηφιακού νομίσματος μέσω του δημοσιονομικού συστήματος, σήμερα ο Γιάνης Βαρουφάκης το παρουσιάζει πολύ περισσότερο ως έναν τρόπο για να αποφεύγουν οι συναλλασσόμενοι τις όντως υπέρογκες προμήθειες των τραπεζών.

Όμως, εάν το σκεφτούμε λίγο καλύτερα είναι σαφές ότι η βασική χρησιμότητα ενός τέτοιου συστήματος θα ήταν σε μια περίοδο μετάβασης από ένα νόμισμα σε ένα άλλο. Δηλαδή, ο τρόπος που θα δημιουργείτο ένα οιονεί ψηφιακό νόμισμα με αξιοποίηση της τεχνικής υποδομής της φορολογικού μηχανισμού, είναι ένας πιο φερέγγυος τρόπος για τις «μεταβατικές» εκδοχές κρατικά εγγυημένου χρήματος μέχρις ότου γίνει η μετάβαση, ώστε να αποφευχθεί ο μεγάλος εφιάλτης της ταυτόχρονης κυκλοφορίας ευρώ και διάφορων κρατικών «χαρτιών» με καταρρέουσα αξία.

Ωστόσο, ακόμη και έτσι είναι ενδεικτική η δυστοκία του ΜέΡΑ25 να προβάλει ως θετικό στόχο μια τέτοια επιλογή.

Μόνο που αυτό γεννά και μια άλλη αντίφαση στον τρόπο που διατάσσεται μέσα στο υπαρκτό πολιτικό τοπίο το ΜέΡΑ25. Η επίθεση που δέχτηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ για το «Σχέδιο Δήμητρα» ήταν ενδεικτική. Ουσιαστικά, ο ΣΥΡΙΖΑ κατηγόρησε το ΜέΡΑ25 ότι σχεδόν προσχηματικά επανάφερε θέμα ευρώ για να αποτρέψει την εκλογική συνεργασία (ή έστω «ανοχή») αλλά και έδωσε πάτημα στους αντιπάλους του ΣΥΡΙΖΑ να μιλούν για μέρες 2015. Παρότι κάπως ανοίκεια αυτή η επίθεση, εντούτοις παραπέμπει σε ένα πραγματικό όριο του ΜέΡΑ25: ο αριστερός ευρωπαϊσμός το φέρνει πιο κοντά στον ΣΥΡΙΖΑ, σε αντίθεση με μια πιο σαφή τοποθέτηση σε σχέση με την ΕΕ, όσο έντονο και βαθύ και εάν το ρήγμα σε επίπεδο πολιτικού ήθους.