TikTok: Δούρειος ίππος ή αποδιοπομπαίος τράγος;

«Το να κατεβάζεις το TikTok είναι σαν να κατεβάζεις έναν κινέζο κατάσκοπο στο κινητό σου τηλέφωνο», προειδοποιούσε προ ημερών μέσω της «Washington Post» ο Μαρκ Τίσεν, ερευνητής στο American Enterprise Institute και πρώην λογογράφος του αμερικανού πρώην προέδρου Τζορτζ Μπους του νεότερου. Ολοένα και περισσότερες κυβερνήσεις και θεσμικά όργανα μοιάζει να συμμερίζονται την άποψή του. Μέσα σε ένα δίμηνο, τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο, απαγόρευσαν στα στελέχη και τους υπαλλήλους τους να χρησιμοποιούν αυτό το δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο στα επαγγελματικά τους τηλέφωνα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι κυβερνήσεις της Βρετανίας, της Γαλλίας, του Βελγίου, του Καναδά, της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας καθώς και το υπουργείο Αμυνας της Δανίας. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε ήδη προχωρήσει στην ίδια απαγόρευση από τον περασμένο Δεκέμβριο, το ίδιο έχουν προαναγγείλει ή κάνει και τουλάχιστον 32 από τις 50 αμερικανικές πολιτείες ενώ ειδικά η Μοντάνα πέρασε νομοσχέδιο που μπορεί να την καταστήσει, τον ερχόμενο Ιανουάριο, την πρώτη πολιτεία που εξοβελίζει το TikTok από όλα τα κινητά τηλέφωνα. Ισως βέβαια να την προλάβουν οι εξελίξεις.

Το δίλημμα

Αρχές Μαρτίου, η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν απαίτησε από τη ByteDance, την κινεζική εταιρεία που δημιούργησε το 2017 την επίμαχη πλατφόρμα δημιουργίας και κοινοποίησης μικρών βίντεο, να πουλήσει το μερίδιό της στο TikTok, απειλώντας πως σε αντίθετη περίπτωση θα απαγορεύσει τη χρήση του σε όλες τις ΗΠΑ. Με το τελεσίγραφο αυτό, ουσιαστικά αναβίωσε το διάταγμα που είχε υπογράψει ο Ντόναλντ Τραμπ τον Αύγουστο του 2020: ο Δημοκρατικός διάδοχός του στον Λευκό Οίκο το είχε ακυρώσει τον Ιούνιο του 2021, πριν αλλάξει, το τελευταίο διάστημα, γνώμη. Το όλο ζήτημα, το συνόψισε ωραία, στη γαλλική εφημερίδα «Le Monde», η Ιζαμπέλ Φενγκ, νομικός και ερευνήτρια στο Asia Centre του Παρισιού καθώς και στο Κέντρο Φιλοσοφίας του Δικαίου Pelerman, στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών: «Είναι λοιπόν το TikTok ένας δούρειος ίππος του Πεκίνου για την καταχρηστική συλλογή προσωπικών δεδομένων και μία απειλή για την εθνική ασφάλεια; Ή μήπως είναι ένας αποδιοπομπαίος τράγος της σινοαμερικανικής διαμάχης, ένα εξιλαστήριο θύμα της αντικινεζικής παράνοιας της Ουάσιγκτον;».

Τα επεισόδια

Η ίδια μοιάζει να κλίνει προς το πρώτο, επισημαίνοντας τη «σκιά του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος» πίσω από την εφαρμογή που διαθέτει επισήμως περισσότερους από ένα δισεκατομμύριο μηνιαίους ενεργούς χρήστες. Το πραγματικό αμάρτημα του TikTok, γράφει, εντοπίζεται σε μία αλλαγή διοίκησης, το τελευταίο επεισόδιο της οποίας σίγουρα τράβηξε την προσοχή των κυβερνήσεων πολλών δυτικών χωρών. Για να τα πάρουμε, σχηματικά, από την αρχή: στις 30 Απριλίου του 2021, τρεις κρατικές κινεζικές εταιρείες, ανάμεσά τους και η Cyberspace Administration of China, η πανίσχυρη ρυθμιστική αρχή του Ιντερνετ, αποκτούν το 1% της ByteDance Limited, έναντι ενός αστείου ποσού, μόλις δύο εκατομμυρίων γουάν (264.000 ευρώ), και εξασφαλίζουν τη μία από τις τρεις θέσεις του διοικητικού συμβουλίου της, με δικαίωμα βέτο. Σε αυτήν, πέφτει σαν αλεξιπτωτιστής ο Γου Σουγκάνγκ, ένα στέλεχος του KKK γνωστό για τη διακήρυξη που είχε κάνει το 2012 στο Weibo, το κινεζικό Τwitter: «Να πάρει ο διάβολος τα δικαιώματα του ανθρώπου και την ελευθερία!».

Επεισόδιο δεύτερο: στις 20 Μαΐου του 2021, ο Ζανγκ Γιμίνγκ, ο 38χρονος ιδρυτής της ByteDance, παραιτείται από CEO, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος: από τις αρχές του 2022, ζει στη Σιγκαπούρη.

Επεισόδιο τρίτο: στις 18 Ιανουαρίου, αυτός ο ίδιος Ζανγκ Γιμίνγκ παραχωρεί όλο το μερίδιό του, ήτοι το 98,81%, στην ByteDance σε μία σκιώδη επιχείρηση, τη Xiamen Xingchen Qidian Technology (XXQT), που είχε ιδρυθεί μόλις είκοσι ημέρες νωρίτερα. Τα κινεζικά Μέσα αναρωτιούνται πώς κατάφερε ένα ποντικάκι με κοινωνικό κεφάλαιο ενός εκατομμυρίου γουάν (130.000 ευρώ) να καταπιεί έναν πλανητικό γίγαντα με αξία κοντά στα 200 δισεκατομμύρια δολάρια (183 δισεκατομμύρια ευρώ). Κανείς δεν τολμά όμως να σπάσει την ομερτά που περιβάλλει τους δύο μετόχους της ΧΧQT: ουδεμία πληροφορία για αυτούς εμφανίζεται επίσημα, πέραν των ονομάτων τους. Γνωρίζουμε μόνο ότι κατέχουν από 50% της μυστηριώδους επιχείρησης που ιδρύθηκε στη Σιαμέν – πόλη της οποίας υπήρξε αντιδήμαρχος ο κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, μεταξύ 1985 – 1988, πριν ξεκινήσει τη μετεωρική του άνοδο.

Ο κινεζικός νόμος

Αν συνδυάσει κανείς όλα αυτά με τον κινεζικό νόμο του 2017 που υποχρεώνει τις τοπικές επιχειρήσεις να διαβιβάζουν κατόπιν αιτήματος στις Αρχές προσωπικά δεδομένα τα οποία άπτονται της εθνικής ασφάλειας, καταλαβαίνει γιατί ο Μπρένταν Καρ, o πλέον έμπειρος Ρεπουμπλικανός στην Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών, κατέθεσε πρόσφατα πως το TikTok «λειτουργεί σαν ένα εξεζητημένο εργαλείο παρακολούθησης» που επιτρέπει στο Πεκίνο να συλλέγει ιστορικά αναζήτησης και περιήγησης, μοτίβα πληκτρολόγησης, μηνύματα κειμένου, μη αποσταλμένα προσχέδια μηνυμάτων, φωτογραφίες, βίντεο, δεδομένα θέσης, δακτυλικά και ηχητικά αποτυπώματα εκατομμυρίων Αμερικανών. Και γιατί ο Μαρκ Τίσεν εκφράζει, μέσω της «Washington Post», τον φόβο ότι το TikTok θα βοηθήσει μία μέρα το Πεκίνο να βρει έναν νέο (ή και πολλούς…) Τζακ Τεϊσέιρα, τον 21χρονο αμερικανό αεροπόρο που υπηρετούσε στην 102η Πτέρυγα Πληροφοριών της Αεροπορικής Εθνοφρουράς της Μασαχουσέτης, και συνελήφθη πρόσφατα κατηγορούμενος για τη διαρροή εκατοντάδων διαβαθμισμένων εγγράφων του Πενταγώνου στο Διαδίκτυο. Κάποιον χαμηλόβαθμο υπάλληλο, δηλαδή, με πρόσβαση στις πληροφορίες που θέλει. Σύμφωνα άλλωστε με έρευνα του Pew Research Center, 67% των εφήβων Αμερικανών έχουν εγκατεστημένο το TikTok στα τηλέφωνά τους. Παγκοσμίως, το 41% των χρηστών του είναι μεταξύ 16-24 χρόνων, μέλη της Generation Z, της γενιάς Z, αυτής που έρχεται, σιγά σιγά, στα πράγματα.

Χαρτογράφηση σχέσεων

Η Κίνα, προειδοποιεί ο Τίσεν, θα μπορούσε μια μέρα να χρησιμοποιήσει τα δεδομένα που συλλέγει από το TikTok – και σύμφωνα με τον επικεφαλής του Εθνικού Κέντρου Κυβερνοασφάλειας της Ιρλανδίας, τον Ρίτσαρντ Μπράουν, η συγκεκριμένη πλατφόρμα «είναι ίσως στο υψηλότερο άκρο, όσον αφορά τον όγκο δεδομένων του χρήστη που συλλέγει» -, ώστε να χαρτογραφήσει προσωπικές και επαγγελματικές σχέσεις, να εντοπίσει πρόσωπα που μπορεί να την ενδιαφέρουν, και να τα στοχοποιήσει για πληροφορίες. Θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιήσει αυτήν την πρόσβαση όχι μόνο για λόγους συλλογής πληροφοριών ή εμπορικής κατασκοπείας αλλά και να αποκτήσει δυνητικά πρόσβαση στα δίκτυα ηλεκτρονικών υπολογιστών που ελέγχουν κρίσιμες αμερικανικές υποδομές – και να τα βάλει στο στόχαστρο, σε περίπτωση διαμάχης. «Το ζήτημα εδώ», τόνισε ο Ρίτσαρντ Μπράουν εισηγούμενος και στην κυβέρνηση της Ιρλανδίας να σβήσει το TikTok από τα υπηρεσιακά τηλέφωνα, «δεν είναι το τι ξέρουμε ότι συμβαίνει. Είναι ότι δεν μπορούμε να αποκλείσουμε να συμβαίνει».

Στην Ιρλανδία

Το TikTok διεξάγει από το Δουβλίνο αρκετές από τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις του. Σε μία προσπάθεια καθησυχασμού, ανακοίνωσε τον περασμένο μήνα ότι θα ανοίξει και δεύτερο κέντρο δεδομένων στην Ιρλανδία, και θα περιορίσει τη μεταφορά δεδομένων εκτός ΕΕ. Υποσχέθηκε επίσης στην Ουάσιγκτον ότι μέχρι το τέλος του χρόνου όλες τις πληροφορίες που σχετίζονται με τους 150 εκατομμύρια αμερικανούς χρήστες θα τις διαχειρίζονται μόνο διακομιστές εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ. Το μείζον ερώτημα είναι: Πόση εμπιστοσύνη (πρέπει να) έχουμε στο Πεκίνο;