Ισραήλ, η μεγάλη διαίρεση – Συνέντευξη με τον Γιόαβ Πέλεντ

Από τις 7 Ιανουαρίου 2023, το Ισραήλ έχει βυθιστεί σε βαθιά πολιτική κρίση. Αυτή τη φορά αφορμή δεν είναι η δυσκολία να σχηματιστεί σταθερή κυβέρνηση, αλλά η απόφαση της κυβέρνησης του Μπενιαμίν Νετανιάχου με στήριξη της ακροδεξιάς, να προχωρήσει στη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος με βασική αιχμή τον περιορισμό του δικαιώματος του Ανώτατου Δικαστηρίου να ελέγχει την συνταγματικότητα των νόμων. Θυμίζουμε ότι το Ισραήλ δεν έχει ένα γραπτό σύνταγμα, όμως μια σειρά «Βασικοί νόμοι», διαμορφώνουν ένα συνταγματικό πλαίσιο, πάνω στο οποίο στηρίζει τις αποφάσεις του το Ανώτατο Δικαστήριο.

Το κίνημα πήρε τη μορφή τεράστιων επαναλαμβανόμενων διαδηλώσεων, ενώ όσο κλιμακωνόταν η αντιπαράθεση ακόμη τμήματα του κρατικού μηχανισμού αντιδρούσαν. Αυτό έδειξε η στάση του προέδρου του Ισραήλ, Ιτσχάκ Χέρτζογκ, που ζήτησε να μην εφαρμοστεί η μεταρρύθμιση, πρωτόγνωρες εικόνες όπως η συμμετοχή εφέδρων στις κινητοποιήσεις, και το γεγονός ότι για πρώτη φορά μια γενική απεργία δεν στηρίχτηκε μόνο από τα συνδικάτα αλλά και από εργοδοτικές ενώσεις και μεγάλες επιχειρήσεις. Η ανακοίνωση στις 27 Μαρτίου από τον ίδιο τον Νετανιάχου ότι αναστέλλεται για ένα μήνα η εφαρμογή της μεταρρύθμισης δεν σήμανε το τέλος των κινητοποιήσεων.

Ταυτόχρονα, οι κινητοποιήσεις αποτυπώνουν και τις διαιρέσεις της ισραηλινής κοινωνίας, καθώς στηρίζονται περισσότερο σε μεσαία και άνω στρώματα, κυρίως Ασκεναζί Εβραίων (δηλαδή προερχόμενων από την Ευρώπη), την ώρα που ο Νετανιάχου στηρίζεται και σε πιο λαϊκά στρώματα Μιζραχί Εβραίων (δηλαδή προερχόμενων από χώρες και περιοχές του μουσουλμανικού κόσμου).

To in συνομίλησε για αυτά με τον Γιόαβ Πέλεντ, ομότιμο καθηγητή πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ,

Ποιες δυναμικές αποτυπώνονται στη μεγάλη σύγκρουση που είναι σε εξέλιξη στο Ισραήλ;

Μπορούμε να αναλύσουμε την κατάσταση σε δύο επίπεδα. Στο επίπεδο της πολιτικής με τη στενή σημασία του όρου, έχουμε να κάνουμε με μια ακροδεξιά κυβέρνηση που προσπαθεί να κάνει το Ισραήλ ένα υβρίδιο ανάμεσα στη δικτατορία και τη δημοκρατία. Πολλοί άνθρωποι αντιδρούν σε αυτό γιατί δεν θέλουν να ζήσουν σε μια τέτοια χώρα, ακόμη και άνθρωποι που προέρχονται από τις ένοπλες δυνάμεις. Σε ένα κοινωνιολογικό επίπεδο έχουμε μια σύγκρουση ανάμεσα σε δύο κοινωνικές τάξεις, ας πούμε τη μεσαία τάξη και άνω και τη μεσαία τάξη και κάτω. Στο Ισραήλ υπάρχει μια μεγάλη αντιστοιχία ανάμεσα στις ταξικές διαφορές και τις εθνοτικές διαφορές μεταξύ των Εβραίων. Το ανώτερο τμήμα είναι κυρίως Ασκενάζι ενώ το κατώτερο τμήμα είναι αυτό που λέμε Μιζραχί, δηλαδή Εβραίοι με προέλευση κυρίως από τον μουσουλμανικό κόσμο. Αυτό εξηγεί γιατί υπάρχει οργή και από τις δύο πλευρές. Η οργή των Μιζραχί έχει να κάνει με την άφιξή τους στο Ισραήλ στις δεκαετίες του 1950 και 1960, όταν δεν τους μεταχειρίστηκαν καλά. Από την άλλη στο ανώτερο τμήμα υπάρχει οργή επειδή οι Μιζραχί αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη βαρύτητα μέσα και από τη συμμαχία τους με του υπερορθόδοξους που συνήθως είναι Ασκενάζι. Δημογραφικά το κατώτερο τμήμα ανάπτυσσεται περισσότερο, ενώ το ανώτερο υποχωρεί. Αυτή είναι η μεγάλη εικόνα. Αυτό σημαίνει ότι ο Νετανιάχου έχει την υποστήριξη του μισού πληθυσμού.

Ποιο το υπόβαθρο αυτής της σύγκρουσης;

Οικονομικά τα τελευταία 20 χρόνια οι άνθρωποι τα έχουν πάει καλύτερα. Ακόμη και αυτοί που στο παρελθόν δεν τα πήγαιναν τόσο καλά. Από το 1985 και την εισαγωγή του νεοφιλελευθερισμού το κατά κεφαλήν ΑΕΠ του Ισραήλ αυξήθηκε 11 φορές. Με μία έννοια η σύγκρουση είναι σε μεγάλο βαθμό πολιτιστική. Η αντίδραση των κατώτερων τάξεων δεν είναι τόσο οικονομική όσο πολιτιστική, είναι οι μνήμες της εποχής που ήταν στο περιθώριο ή υφίσταντο αποκλεισμό. Κάτι που σε ένα βαθμό ισχύει ακόμη. Για παράδειγμα στις στρατιωτικές μονάδες με το μεγαλύτερο κύρος δεν βλέπεις την ίδια αναλογία ανάμεσα σε Ασκενάζι και τους Μιζραχί, που είναι οι μονάδες που μετά οδηγούν σε καλύτερες δουλειές, δεν τους βλέπεις στον ίδιο βαθμό στο πανεπιστήμιο, δεν τους βλέπεις στα ανώτερα επίπεδα των επιχειρήσεων, όπου ακόμη οι Ασκενάζι έχουν μεγαλύτερη παρουσία. Το άλλο στοιχείο είναι η θρησκεία. Το ανώτερο τμήμα είναι περισσότερο κοσμικό. Δεν είναι ίσως επί της ουσίας, αλλά έτσι αισθάνονται. Ενώ το κατώτερο κομμάτι είναι περισσότερο θρήσκοι και οδηγούνται προς αυτούς που επιμένουν σε μια πιο παραδοσιακή εκδοχή θρησκευτικής λατρείας.

Πώς μπορούν να εξελιχθούν τα πράγματα;

Είναι δύσκολο να δούμε πώς θα πάνε τα πράγματα. Αυτή τη στιγμή αυτή η νομοθετική καταιγίδα του Νετανιάχου συνεχίζεται με σκοπό να αλλάξει τη φύση του καθεστώτος. Από την άλλη, υπάρχουν πολύ ισχυρές δυνάμεις ενάντια στην κυβέρνηση. Υπήρξε μια γενική απεργία στην οποία συνεργάστηκαν τα εργατικά συνδικάτα με τις ενώσεις των εργοδοτών. Υπάρχουν αντιδράσεις στις ένοπλες δυνάμεις. Όμως, ισχυρές δυνάμεις υποστηρίζουν και την κυβέρνηση, που έχει και την πλειοψηφία στην Κνέσετ. Στις δημοσκοπήσεις υποχωρούν βέβαια και φαίνεται ότι εάν γίνονταν εκλογές η αντιπολίτευση θα κέρδιζε, επομένως είναι δύσκολο να δούμε πώς θα πάνε τα πράγματα.

Η νέα όξυνση γύρω από το Παλαιστινιακό επηρεάζει τις δυναμικές της εσωτερικής σύγκρουσης;

Οι εξελίξεις γύρω από τις κινητοποιήσεις ενάντια στην κυβέρνηση και η νέα όξυνση σε σχέση με το Παλαιστινιακό είναι δύο ανεξάρτητες κατά βάση διαδικασίες. Εννοώ ότι τέτοιες εξάρσεις συμβαίνουν κατά διαστήματα και δεν συνδέονται με την εσωτερική κρίση. Από την άλλη, ο καλύτερος τρόπος για τον Νετανιάχου για να ξεφύγει από την κρίση είναι ο πόλεμος. Εάν υπάρξει πόλεμος, όλοι θα ενωθούν πίσω από αυτόν. Είναι πιθανό να προκαλέσουν έναν πόλεμο είτε στη Γάζα είτε με τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο. Αυτό μοιάζει να είναι μια στρατηγική εξόδου.

Το ερώτημα εάν και σε ποιο βαθμό το ζήτημα της κατοχής και του εποικισμού είναι στην αφετηρία του δημοκρατικού προβλήματος του Ισραήλ, πόσο απασχολεί όσους τώρα κινητοποιούνται κατά του Νετανιάχου;

Όχι, δεν υπάρχει επίγνωση ότι το δημοκρατικό πρόβλημα είναι βαθύτερο. Οι ηγέτες των διαμαρτυριών το έκαναν πολύ σαφές ότι δεν ενδιαφέρονται για το Παλαιστινιακό. Φυσικά αυτοί που ασχολούνται με το Παλαιστινιακό ήταν εκεί στις κινητοποιήσεις αλλά οι ηγέτες των κινητοποιήσεων και η μεγάλη μάζα δεν ενδιαφέρονται για το ζήτημα της Παλαιστίνης. Δεν το βλέπουν ως τη ρίζα του προβλήματος και της κρίσης. Μπορεί να υπάρξει ένας μεγαλύτερος αναστοχασμός για το που πάει η χώρα, αλλά αυτό δεν φαίνεται τώρα.

Αυτή τη στιγμή τα κόμματα της αντιπολίτευσης δεν είναι τόσο σημαντικά σε αυτό το κίνημα διαμαρτυρίας. Το μαζικό κίνημα είναι πιο σημαντικό από τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Το κίνημα διαμαρτυρίας ενθαρρύνει τα κόμματα της αντιπολίτευσης να μην υποχωρήσουν στη διαπραγμάτευση με την κυβέρνηση, να μην συμβιβαστούν, να μην έχουν μια συμφιλιωτική στάση. Όμως, πέρα από αυτό κανείς δεν μπορεί να πει πώς θα εξελιχθεί το κομματικό σύστημα.