Μεταφορές, παραισθήσεις και Τεχνητή Νοημοσύνη

Γράφει ο Χρήστος Ουζούνης* 

Το κείμενο αυτό γράφτηκε για το ΒΗΜΑ-Science στις 22.4.2023 σε λίγα λεπτά, με τη βοήθεια στοχευμένων ερωτημάτων προς το ChatGPT, αυτόματη μετάφραση Google από την αγγλική στην ελληνική γλώσσα και τελική επιμέλεια από τον γράφοντα.

Μια ευρέως γνωστή στον κόσμο της υψηλής τεχνολογίας έννοια είναι η «Hype Cycle» (σε ελεύθερη μετάφραση, «Κύκλος της Υπερβολικής Δημοσιότητας»). Ο όρος Hype Cycle περιγράφει την τυπική τροχιά της υιοθέτησης τεχνολογιών. Υποδηλώνει ότι οι νέες τεχνολογίες περνούν από έναν προβλέψιμο κύκλο μεγάλης φήμης, μερικής απογοήτευσης και τελικής αποδοχής. Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του Hype Cycle είναι ο αλγόριθμος PageRank της Google, ο οποίος παρουσιάστηκε για πρώτη φορά γύρω στο 1990 και έγινε γρήγορα κύριο θέμα συζήτησης. Επρόκειτο για μια επαναστατική προσέγγιση στη βελτιστοποίηση μηχανών αναζήτησης που βασίζονταν στον αριθμό και την ποιότητα των συνδέσμων που οδηγούσαν σε έναν ιστότοπο και όχι μόνο στο περιεχόμενο του ίδιου του ιστότοπου. Θυμάμαι χαρακτηριστικά φοιτητή στο γραφείο μου στο Cambridge (UK) πριν 25 χρόνια να μου προτείνει να σταματήσω τη χρήση μηχανών αναζήτησης Lycos και AltaVista και να δοκιμάσω τη νέα μηχανή που ονομάζεται Google. Καθώς η καινοτομία του PageRank κέρδιζε δημοτικότητα, το ίδιο έκανε και η ίδια η Google.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, το «Surfing the Web» (που σημαίνει ως εννοιολογική μεταφορά μία άσκοπη αναζήτηση στο διαδίκτυο) έγινε «Googling» ως ρήμα. Για ένα διάστημα, φαινόταν ότι η Google δεν μπορούσε να κάνει κανένα λάθος. Αλλά όπως συμβαίνει πάντα, η μεγάλη φήμη τελικά έδωσε τη θέση της στη μερική απογοήτευση. Η Google αντιμετώπισε κριτική σχετικά με τον χειρισμό των δεδομένων των χρηστών και έναν αμείλικτο ανταγωνισμό, έτσι ώστε οι αναλυτές να αναρωτιούνται εάν η εταιρεία είχε χάσει τα πλεονεκτήματά της. Ομως, με νέα προϊόντα, όπως οι Χάρτες, τα Εγγραφα και το Google Drive σε ένα ολοένα περισσότερο συνδεδεμένο διαδίκτυο, η μηχανή αναζήτησης παρέμεινε ένα ζωτικό εργαλείο για τους χρήστες. Ετσι σήμερα βρίσκεται στην τελευταία φάση του Hype Cycle: την αποδοχή. Αν και μπορεί ακόμη να διατηρούνται επιφυλάξεις για την Google, δεν μπορούμε να αρνηθούμε τον αντίκτυπο της εταιρείας σε παγκόσμια κλίμακα.

Και έτσι φτάσαμε στο ChatGPT. Ως μοντέλο γλώσσας AI που αναπτύχθηκε από την OpenAI, το ChatGPT αποτελεί μέρος του τελευταίου κύματος τεχνολογικής καινοτομίας. Οπως και η Google πριν από αυτό, το ChatGPT έχει δημιουργήσει έναν Κύκλο Υπερβολικής Δημοσιότητας και ενθουσιασμό, καθώς οι άνθρωποι θαυμάζουν την ικανότητά του να παράγει ανθρώπινες απαντήσεις σε ένα ευρύ φάσμα ερωτημάτων και μηνυμάτων. Αλλά όπως συμβαίνει με κάθε νέα τεχνολογία, υπάρχουν επίσης ερωτήματα και ανησυχίες. Πρόκειται για εύλογες ανησυχίες τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα λεγόμενα «deep fakes» σε κείμενα, δηλαδή τα απόλυτα τεκμηριωμένα δοκίμια που φαίνονται αληθοφανή στον μέσο χρήστη αλλά δεν είναι τίποτε άλλο παρά παράγωγα μηχανικής επεξεργασίας. Οταν δεν υπάρχουν στο διαδίκτυο στοιχεία που τεκμηριώνουν μία πιθανώς σωστή απάντηση, τότε η τεχνολογία ChatGPT και ανάλογες εφαρμογές υποφέρουν από αυτό που ονομάστηκε «hallucination», δηλαδή τεχνολογική ψευδαίσθηση, κυρίως ως υπενθύμιση προς τους χρήστες ότι λαμβάνουν μία φαινομενικά σοφή απάντηση και τονίζοντας ακόμη μία μεταφορά, την ψευδή αίσθηση επικοινωνίας. Ο χαρακτηρισμός του ChatGPT ως «stochastic parrot» (σε ελεύθερη μετάφραση «τυχαιοποιημένος παπαγάλος») ίσως είναι η συντομότερη επιτυχημένη περιγραφή του. Το οποίο, επισημαίνουμε, δεν είναι παρά ένα επιπλέον εργαλείο, που άμα χρησιμοποιηθεί σωστά, μπορεί να δώσει εξαιρετικά αποτελέσματα.

Οπως και με το Google Search (googling), ο τελικός αντίκτυπος του ChatGPT (chatping?) απομένει να φανεί στο εγγύς μέλλον. Αλλά ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο: το Hype Cycle είναι μια διαρκής παρουσία στον κόσμο της τεχνολογίας. Και εφόσον υπάρχουν καινοτομίες προς διερεύνηση, μπορούμε να περιμένουμε να δούμε τον κύκλο τους σε πλήρη δράση, οδηγώντας τη συζήτηση και διαμορφώνοντας τη νέα καθημερινότητα στα επόμενα χρόνια.

*Ο κ. Χρήστος Ουζούνης είναι καθηγητής Βιοπληροφορικής, ΑΠΘ.

Έντυπη έκδοση Το Βήμα