«Κάποτε πρέπει να πληρώσουμε το χρέος μας στην Αθηνά»

Στο τέλος Μαΐου του 2022 η Αντρέα Μαρκολόνγκο αγόρασε από ένα παρισινό κατάστημα ένα sleeping bag κι έναν φακό. Την επόμενη ημέρα βρισκόταν στο Μουσείο Ακρόπολης για μια διανυκτέρευση με ημισέληνο, εντελώς μόνη. «Πώς να κοιμηθείς με όλα αυτά τα βλέμματα των αγαλμάτων καρφωμένα πάνω σου; Με είχαν προειδοποιήσει σχετικά» γράφει στο νέο βιβλίο της «Déplacer la lune de son orbite», που κυκλοφορεί στα γαλλικά από τις εκδ. Stock (αναμένεται στα ελληνικά από τον «Πατάκη» προς το τέλος της χρονιάς). Στο κείμενο εκείνο υπάρχει και η γνωστή φράση της που έγινε «είδηση» την περασμένη εβδομάδα εξαιτίας του «φιλελληνικού» περιεχομένου της (στο πλαίσιο πάντως ενός σύγχρονου ρομαντισμού): «Ολοι μας έχουμε κλέψει κάτι από την Ελλάδα: τις ιδέες από τις οποίες διαμορφώσαμε τις δυτικές ρίζες και αξίες μας… Δεν είμαι Ελληνίδα, δεν μιλάω ελληνικά, κι όμως έχω οργανώσει όλη τη ζωή μου πάνω σ’ αυτή την «κλοπή»» γράφει η ελληνίστρια, τρία βιβλία της οποίας κυκλοφορούν ήδη στα ελληνικά (από τον «Πατάκη»), με πρώτο χρονικά την «Υπέροχη γλώσσα: 9 λόγοι για να αγαπήσεις τα αρχαία ελληνικά» (2017).

Η ιδέα αυτή υπήρχε και στο άρθρο της που δημοσιεύτηκε στη γαλλική εφημερίδα «Liberation», με αφορμή το Φεστιβάλ Βιβλίου του Παρισιού. Η Μαρκολόνγκο χρησιμοποιεί μάλιστα ως ερέθισμα το ποίημα του λόρδου Βύρωνα «Η κατάρα της Αθηνάς», το οποίο έγραψε το 1811: «Μα στερνός, στο σαστισμένο πλήθος, κάπου σε μιαν άκρη/ Ενας που ήσυχα κοιτάζει βουρκωμένος απ’ το δάκρυ/ Μ’ άλαλο θυμό και πόνο μια αυτά πού ‘κλεψαν θαμάζει…» (απόδοση Στέφανος Μύρτας, 1924). Αναφέρεται επίσης στην πρόσφατη απόφαση του Πάπα Φραγκίσκου να δωρίσει στην Εκκλησία της Ελλάδος τρία παρθενώνια θραύσματα, τα οποία αποκαλύφθηκαν στις 24 Μαρτίου στο Μουσείο Ακρόπολης («εκεί όπου πέρασα μια βραδιά μόνη μου τον Μάιο του 2022», γράφει). Με την άδεια της συγγραφέως αναδημοσιεύεται η βασική θέση της, όπως αποτυπώθηκε στο άρθρο της «Liberation».

Το Παρίσι, η Κοπεγχάγη, το Βίρτσμπουργκ, η Καρλσρούη και, προφανώς, το Λονδίνο: ιδού, λοιπόν, οι πόλεις όπου μέχρι σήμερα ασφυκτιούν τα κλεμμένα από την Ελλάδα θραύσματα του Παρθενώνα. Η ιστορία του λόρδου Ελγιν, του άγγλου πρέσβη, ο οποίος στο διάστημα ανάμεσα στο 1801 και το 1816 κατάφερε να μεταφέρει στη Μεγάλη Βρετανία 15 μετόπες, 17 γλυπτά από τα αετώματα και 75 από τα 160 μέτρα της ζωφόρου του Παρθενώνα, στοιβαγμένα όλα σε ξύλινα κασόνια, είναι πολύ ρομαντική για να είναι αληθινή – και γι’ αυτό αποφάσισα να γράψω ένα βιβλίο.

Το μαρτύριο του Παρθενώνα

Μέσα σε 15 χρόνια ο Παρθενώνας, ο οποίος επιβίωσε μέσα σε 2.500 χρόνια Ιστορίας, πέρασε το δικό του «μαρτύριο» και διαλύθηκε όσο ποτέ άλλοτε στο παρελθόν. Συνέτρεξαν γι’ αυτό ιστορικοί λόγοι (η ήττα του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, που επέτρεψε στην Αγγλία να επανακτήσει την επιρροή της στον σουλτάνο της Κωνσταντινούπολης), χαμένες εξουσιοδοτήσεις (το πρωτότυπο ντοκουμέντο που υποτίθεται ότι επέτρεπε στον Ελγιν να αποσπάσει τα γλυπτά δεν βρέθηκε ποτέ), ναυάγια (το να μεταφέρεις εκατοντάδες τόνους μαρμάρων μέσω θαλάσσης δεν είναι εύκολη υπόθεση) και προσωπικής απώλειας (ο Ελγιν έχασε κάποτε τη γυναίκα του, τη θέση του ως πρεσβευτή και όλη την περιουσία του). Είναι τρομερό να περιμένεις (ενν.: την επιστροφή των Γλυπτών). Το να σταματάς να περιμένεις είναι ακόμη πιο τρομερό. Οι Ελληνες ελπίζουν για τον επαναπατρισμό ήδη από την περίοδο της ανεξαρτησίας τους μετά το 1821.

Αναρωτιέμαι, αν δεν πρόκειται για μια γεωγραφική κατάρα, η μοίρα όλου του Νότου να ταπεινώνεται από έναν Βορρά, όποιος κι αν είναι αυτός. Οι λόγοι για τους οποίους αντιτίθενται στην επιστροφή των Μαρμάρων στην Ελλάδα τους τελευταίους δύο αιώνες είναι ακριβώς οι ίδιοι με αυτούς που διατυπώνονται σήμερα στη συζήτηση για την αποκατάσταση των αφρικανικών έργων τέχνης. «Τους κάναμε μια χάρη, οι Ελληνες πρέπει να μας ευχαριστήσουν»: αυτή ήταν περίπου εδώ και καιρό η θέση της Αγγλίας και συνολικά της Δύσης απέναντι στις μομφές της Ελλάδας, συνοδευόμενη από μια πατερναλιστική κατάπληξη για αυτή την απουσία ευγνωμοσύνης. Ακόμη και σήμερα, η Αγγλία αρνείται να εξετάσει το ενδεχόμενο επιστροφής των αρχαιοτήτων στην Ελλάδα. Τελικά, όλη η Ευρώπη, όλοι μας, αφαιρέσαμε κάτι από την Ελλάδα: είτε ήταν οι ιδέες της, από τις οποίες σφυρηλατήσαμε τις δυτικές μας ρίζες, είτε τα Γλυπτά του Παρθενώνα, δεν έχει σημασία. Κάποτε θα πρέπει να μάθουμε να πληρώνουμε το χρέος μας στην Αθηνά.