«Τα κτίριά μας είναι ζωντανοί οργανισμοί»

«Ενας άνθρωπος φτάνει στο σπίτι του και διαπιστώνει ότι έχασε τα κλειδιά του. Πηγαίνει απέναντι στον δρόμο, κάτω από το φως του Δήμου, και αρχίζει να ψάχνει. «Μα. άνθρωπέ μου», του λέει ένας περαστικός, «εσύ ήρθες από την άλλη πλευρά, γιατί ψάχνεις εδώ;». «Γιατί εκεί είναι σκοτάδι», του απαντά, «μόνο εδώ βλέπω…». Ετσι είμαστε και με τους σεισμούς, προσπαθούμε να τους καταλάβουμε με όσα μέσα έχουμε. Πρέπει, όμως, να ψάξουμε και στο σκοτάδι…», λέει ξεκινώντας την κουβέντα μας με ένα ανέκδοτο.

Ο Παναγιώτης Καρύδης, ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, είναι ο άνθρωπος με τη μεγαλύτερη εμπειρία στις αντισεισμικές κατασκευές στην Ελλάδα. Ξεκίνησε να ασχολείται με την αντισεισμική τεχνολογία το 1964 στο Εργαστήριο Στατικής και Αντισεισμικών Ερευνών του ΕΜΠ υπό τον αείμνηστο καθηγητή Ευτύχιο Κοκκινόπουλο, δραστηριοποιήθηκε ως πολιτικός μηχανικός και ως ερευνητής, με συνεχή επιμόρφωση στην Ελλάδα, στην Ιαπωνία, στο Μπέρκλεϊ, και συνεχίζει διανύοντας την 9η δεκαετία της ζωής του. «Εχω να λύσω πολλά επιστημονικά θέματα πριν αφήσω αυτόν τον κόσμο…», μου λέει καθώς γευματίζουμε στην Αθηναϊκή Λέσχη.

Την ημέρα της συνάντησής μας απέμενε σχεδόν ένας μήνας για την εκλογική αναμέτρηση της 21ης Μαΐου. Με αφορμή αυτό το ορόσημο διηγείται: «Στον μεγάλο σεισμό του 1999 καταγράψαμε τις ζημιές σε χιλιάδες κτίρια της Αττικής – ήταν ένα καλό στατιστικό δείγμα. Σημειώναμε το έτος κατασκευής και δίπλα το μέγεθος της ζημιάς. Ενώ, λοιπόν, η μέση ζημιά ήταν σε ένα συγκεκριμένο μέγεθος, έβλεπα ανά διαστήματα την καμπύλη να ξεφεύγει απότομα, καταρρεύσεις, καταρρεύσεις, καταρρεύσεις. Εσπασα το μυαλό μου να δω τι συμβαίνει και τι διαπίστωσα; Ηταν όλα τους χτισμένα σε προεκλογικές περιόδους. Αυθαίρετα…». Το λέει χωρίς να διστάζει να καυτηριάσει τα κακώς κείμενα. Πριν από δύο χρόνια χτύπησε καμπανάκι για ρηγματώσεις στο κτίριο της Βουλής, προσφάτως αποκάλυψε ότι οι αντισεισμικοί έλεγχοι των δημόσιων κτιρίων γίνονται ενίοτε… από το γραφείο, ενώ έχει επισημάνει ότι με τους ρυθμούς που γίνονται οι αυτοψίες θα χρειαστούν 80 χρόνια για να ολοκληρωθούν… «Γι’ αυτό θέλω να πιστεύω ότι η θετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης για τον προσεισμικό έλεγχο όλων των κατασκευών δημόσιας χρήσης θα συνεχιστεί με την ίδια φόρα και μετά τις εκλογές», λέει. «Προσωπικά, θα πρότεινα να επεκταθεί, άμεσα, ο εν λόγω υποχρεωτικός έλεγχος και σε κάθε ιδιωτικό κτίριο, με το σκεπτικό ότι ο βαθμός ασφάλειας του κάθε κτιρίου δεν μπορεί να εξαρτάται από τον εκάστοτε ιδιοκτήτη του. Η ασφάλεια, έστω και του ιδιωτικού κτιρίου, αποτελεί δημόσιο αγαθό».

Κάθε φορά που ο Εγκέλαδος ξεδιπλώνει τη φονική του μανία σε κάποια γωνιά του πλανήτη, ο Παναγιώτης Καρύδης βρίσκεται εκεί – την ίδια ή το πολύ την επόμενη ημέρα. «Η γνώση μας στηρίζεται σε δύο πυλώνες», λέει, «στην παρατήρηση και στο πείραμα που είναι ο πρώτος και στη θεωρία και ανάλυση ο δεύτερος. Προσωπικά, υποστηρίζω ότι η σχέση τους πρέπει να είναι της τάξεως του 60% προς 40% αντίστοιχα. Θεωρώ ότι το εργαστήριο της φύσης μάς καθοδηγεί και μας διδάσκει». Με αυτήν την πεποίθηση, έχει πραγματοποιήσει πολυάριθμες αυτοψίες σε δεκάδες χώρες και σε κάποιες εξ αυτών πολλές φορές: Μεξικό, ΗΠΑ, Καναδά, Ιαπωνία, Αρμενία, Ρουμανία, Ιράν, Κίνα, Νεπάλ, Ινδία, Τουρκία, Αλβανία, Μαυροβούνιο, Ιταλία, Αλγερία, Κύπρο, Αϊτή, Χιλή, Περού, Νέα Ζηλανδία, Ταϊβάν, Ινδονησία και αλλού, συνήθως μαζί με τον καθηγητή Ευθύμη Λέκκα και την επιστημονική του ομάδα. Κατά τη διάρκειά τους ενσταλάχθηκε μέσα του η εμπειρία του ανθρώπινου πόνου. Περιγράφει μια συγκινητική στιγμή: «Ηταν λίγο πριν από τις 4 τα ξημερώματα στο Μεξικό, το 2011. Μέσα σε μια νεκρική σιγή που τηρούσε πιστά το πλήθος για να αφουγκραστεί τον παραμικρό ήχο από τα ερείπια, δούλευαν οι διασώστες. Κοντά τους ήταν ο κόσμος που κουβαλούσε τα μπάζα και από πίσω σε σχήμα μισοφέγγαρου γύρω από τα ερείπια βρισκόταν η «χορωδία», πάνω από 100 άτομα τα οποία κάθε φορά που σωζόταν κάποιος τραγουδούσαν χαρμόσυνες μελωδίες, ενώ όταν έβγαζαν νεκρό οι μελωδίες ήταν πένθιμες. Κι αυτό το έβλεπες παντού στην περιοχή, ξανά και ξανά… Ακουγες δοξολογίες και καταλάβαινες ότι ήταν νεκρός αυτός που βγαίνει, άκουγες χαρμόσυνα τραγούδια και ήξερες ότι είχε επιζήσει…».

«Στη συντριπτική πλειονότητά τους οι σεισμόπληκτοι που συναντούμε στους δρόμους και στα ερείπια, διψούν για μια ανθρώπινη επαφή, μια τεχνική συμβουλή και έναν καλό λόγο για κουράγιο. Οφείλω να σημειώσω ότι σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις που επισκεφθήκαμε την Τουρκία, οι σεισμόπληκτοι μάς αγκάλιαζαν προσφωνώντας μας «αδελφούς» (kardesh). Ιδιαίτερα με συγκινούσε το γεγονός ότι μας προσέφεραν οτιδήποτε είχαν από το φτωχικό τους υστέρημα, όπως αναψυκτικό ή λίγο ζυμωτό ψωμί. Εκείνο που δεν μπορώ να ξεχάσω είναι το να βλέπω άτομα σε οξύ ψυχολογικό σοκ να γυρίζουν συνεχώς μέρα – νύχτα στα ερείπια, ψάχνοντας… Φώναζαν και κραύγαζαν χωρίς κάποιο εμφανή, αλλά βαθιά χαραγμένο μέσα τους λόγο… Η εικόνα ήταν πράγματι εφιαλτική», σημειώνει. «Ενιωσα όμως και τη μαύρη – για εμάς του δυτικού πολιτισμού – πλευρά της ζωής: ένας μεσήλικας «κύριος», καλοντυμένος και με γραβάτα, ο οποίος ισχυριζόταν ότι ήταν ο πατέρας ενός μικρού κοριτσιού περίπου 12 ετών, με πλησίασε και μου είπε ότι λόγω οικονομικών δυσκολιών από τον σεισμό πούλαγε την κόρη του αντί 1.000 δολαρίων. Μου πρότεινε μάλιστα να πάμε στη σκηνή τους, όπου ήταν και η μητέρα του παιδιού, για να διαπιστώσω ότι ήταν σοβαροί και από καλή οικογένεια… Η μικρή ήταν τόσο χαρούμενη για την επικείμενη αγοραπωλησία που συνεχώς γελούσε και χοροπηδούσε από τη χαρά της, και με κοίταζε λες και ήμουν ο επί γης σωτήρας της. Χωρίς να του πω κουβέντα, στράφηκα στο διπλανό μισογκρεμισμένο σπίτι, και αυτό, περισσότερο για να βυθιστώ στην αγαπημένη μου έρευνα μήπως και ξεχαστώ, εις μάτην βέβαια… Ο άνδρας με την ανήλικη απομακρύνθηκαν μάλλον προς εξεύρεση κάποιου άλλου υποψήφιου αγοραστή…».

Το πρόβλημα της πιλοτής

Καθώς η συζήτησή μας επιστρέφει στις κατασκευές, ο Παναγιώτης Καρύδης εξηγεί ότι σήμερα τα περισσότερα κτίρια στην Ελλάδα, εφόσον είναι σωστά μελετημένα και δεν έχουν υποστεί «επικίνδυνες επεμβάσεις», είναι ασφαλή από σεισμικής πλευράς, «εκτός της κατηγορίας των κτιρίων με πιλοτή, που χρήζουν ιδιαίτερης μελέτης για να κρίνει κανείς τον βαθμό της σεισμικής τους τρωτότητας. Αλλωστε συγκαταλέγω τα κτίρια με πιλοτή της περιόδου 1960-1985 στην κατηγορία των ως άνω αναφερόμενων κτιρίων με επικίνδυνες επεμβάσεις», λέει. «Επειδή έχω μελετήσει το θέμα αρκετά, έχω καταλήξει στην εξής πρόταση προς την πολιτεία, και σας ευχαριστώ που μου δίνετε την ευκαιρία να την επαναλάβω για μία ακόμη φορά: να δοθεί η πολεοδομική δυνατότητα να κατασκευαστούν στην πιλοτή κατάλληλης αντοχής και διαστάσεων και σε κατάλληλες, περιορισμένες όμως, θέσεις φέρουσες τοιχοποιίες έτσι ώστε αφενός μεν να καταργείται, στην ουσία, το πρόβλημα της πιλοτής, αφετέρου δε να μην μπορεί να κλείσει ο χώρος της πιλοτής και να μην μπορεί να καταστρατηγηθεί ο σκοπός για τον οποίο θεσμοθετήθηκε κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1970 η δυνατότητα κατασκευής ενός ακόμη ορόφου υπό τη μορφή της πιλοτής – ανοιχτού ορόφου.

Η θέσπιση αυτή, που έγινε τότε από την πολιτεία πρέπει να θεωρείται ως «στατικώς αυθαίρετη». Θεσπίστηκε χωρίς να εξεταστούν οι δυσμενείς επιπτώσεις που δημιουργεί στη σεισμική ασφάλεια των κτιρίων, καθόσον έτσι δημιουργείται ένας «μαλακός όροφος», ο οποίος – σύμφωνα με όλους τους κανονισμούς και την αντισεισμική μηχανική – πρέπει να αποφεύγεται, χωρίς τη λήψη ιδιαίτερων μέτρων. Ο εν λόγω «μαλακός όροφος» δεν είχε προβλεφθεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο στον ισχύοντα τότε Αντισεισμικό Κανονισμό του 1959. Επιπλέον, παράλληλα με τη θέσπιση του μέτρου αυτού, δεν προβλέφθηκε η λήψη οποιουδήποτε μέτρου προς αντιμετώπιση του δημιουργούμενου προβλήματος. Επομένως, τόσο θεσμικά όσο και οικονομικά, σήμερα, πιστεύω ότι η πολιτεία θα μπορούσε να βοηθήσει, αφού η διακινδύνευση που επικρέμαται στα κτίρια με πιλοτή της περιόδου 1960-1985 οφείλεται αποκλειστικώς σε υπαιτιότητα της πολιτείας». Και προτείνει ένα ακόμη μέτρο: την υποχρεωτική ιδιωτική ασφάλιση των κατασκευών, «με οικονομική συμβολή στο ασφάλιστρο από το κράτος. Και τούτο, διότι ανεξάρτητα από την κατάσταση στην οποία σήμερα βρίσκονται τα κτίριά μας, και γενικώς οι κατασκευές μας, δεν ευθύνονται μόνον οι πολίτες – ιδιοκτήτες τους, αλλά και η πολιτεία», εξηγεί.

Αλλωστε, οι κατασκευές μας, όπως λέει, είναι «ζωντανοί οργανισμοί»: γεννιούνται, γερνούν, τραυματίζονται και ενδεχομένως πεθαίνουν. «Εχουν μνήμη και χρειάζονται να τις συντηρούμε κατάλληλα ή να εκτελούμε επιτυχείς χειρουργικές επεμβάσεις, δηλαδή να τις επισκευάζουμε σωστά όταν χρειάζεται, για να μην πεθάνουν προ της ώρας τους… Εχοντας οι κατασκευές μας αυτή τη μνήμη, αν κάποτε είχαν τραυματιστεί από κάποιο σεισμό, η επίδραση ενός μελλοντικού θα ξεκινήσει να μετράει από την κατάσταση που τις άφησε ο προηγούμενος – ή και από ακόμη χειρότερη – αν δεν προβούμε στις κατάλληλες επεμβάσεις που θα βοηθήσουν την κατασκευή να «ξεχάσει» τα παλαιότερα τραύματά της».

Ο Αντισεισμικός Κανονισμός

Το θέμα είναι, σύμφωνα με τον ίδιο, ότι «υπάρχουν πολλά «καρτέλ» και κατεστημένα στο αντικείμενό μας, τα οποία δεν αποδέχονται νέες ιδέες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη μείωση της σεισμικής διακινδύνευσης των κατασκευών. Για παράδειγμα, μια περίπτωση εξ αυτών είναι το ότι στην πλειονότητα των περιοχών που βρίσκονται στα επίκεντρα επιφανειακών σεισμών – λ.χ. με εστιακό βάθος μέχρι περίπου 15 χιλιομέτρων – δεσπόζει ο κατακόρυφος σεισμικός κραδασμός, σε σχέση με τον οριζόντιο, κι όμως εμείς υπολογίζουμε, στην ουσία, τις κατασκευές μας με βάση τον οριζόντιο κραδασμό». Και καθώς έχει ζήσει τον Αντισεισμικό Κανονισμό από το ξεκίνημά του, είναι σε θέση να τον κρίνει: «Θεωρώ ότι, γενικώς, είναι υπεραρκετός. Παρ΄ όλα αυτά, θα μπορούσαν να προστεθούν άρθρα με τα οποία θα προστατευόμασταν κατευθείαν από τη δυσμενή επιρροή αυτής της κατακόρυφης σεισμικής συνιστώσας, και όχι εμμέσως, πράγμα το οποίο αυξάνει το κόστος χωρίς να προκύπτει αποτέλεσμα στον αντίστοιχο βαθμό».

Κι αν ο σεισμός είναι ένα πεινασμένο θηρίο, οι μηχανικοί έχουν χρέος, σύμφωνα με τον κ. Καρύδη, να έχουν προβλέψει «να μπορεί η κατασκευή τους να προσφέρει στο θηρίο κάτι να «φάει για να κορώσει την πείνα του»… Με άλλα λόγια, να διαθέτει ένα ικανό σύστημα απορρόφησης σεισμικής ενέργειας από αυτήν που εισέρχεται στην κατασκευή μας με τον σεισμό, προτού προκληθούν ανεπιθύμητες καταστάσεις σε καίρια σημεία. Δυστυχώς, δεν έχουμε ακόμη τη λύση για την επίτευξη πλήρως αντισεισμικών κατασκευών», προσθέτει. «Ζω με την προσδοκία και την ευχή ότι η Φυσική, η Μηχανική και η Χημεία θα μας βοηθήσουν να κάνουμε καλύτερη και ασφαλέστερη τη ζωή μας, και αυτό να ισχύει εξίσου για όλους τους πολίτες, πλούσιους και φτωχούς…».