Όταν ο Μανέ έκοψε έναν πίνακα του Ντεγκά – Aγαπημένοι φίλοι και θερμοί αντίπαλοι

Η έκθεση διερευνά τους τρόπους με τους οποίους ο Εντουάρ Μανέ και ο Εντγκάρ Ντεγκά φρόντισαν να διαχωρίσουν την περιοχή τους, στα θέματά τους, στις αισθητικές τους προτιμήσεις, αλλά και στους οικογενειακούς τους κύκλους, στους κοινούς τους φίλους και στις επαγγελματικές τους γνωριμίες στον κόσμο της τέχνης.

Η έκθεση, που πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Μουσείο Ορανζερί και το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, αναδεικνύει τη φιλία και την αντιπαλότητά τους σε όλη τη διάρκεια της καριέρας τους και προσφέρει ένα παράθυρο στον πλούτο της ζωγραφικής νεωτερικότητας.

Η έκθεση θα ταξιδέψει στο Met τον Σεπτέμβριο.

O Εντουάρ Μανέ / Photo: Wikimedia Commons

O Εντγκάρ Ντεγκά / Photo: Wikimedia Commons

Ο πίνακας που μέρος του κόπηκε

Ένας άνδρας που φοράει μαύρο κοστούμι με σκουρόχρωμο γιλέκο ξαπλώνει σε έναν καναπέ, με το βλέμμα του στραμμένο στο βάθος, ακούγοντας τη γυναίκα του να παίζει πιάνο. Αλλά σε αυτόν τον πίνακα, με τίτλο «Ο Εντουάρ Μανέ και η σύζυγός του», η σύζυγος του διάσημου Γάλλου ζωγράφου δεν έχει πλέον πιάνο, ούτε χέρια για να παίξει.

Όταν ο Εντγκάρ Ντεγκά ζωγράφισε το πορτραίτο για τον Μανέ τη δεκαετία του 1860, προοριζόταν να είναι ένα δώρο αγάπης. Αλλά στον Μανέ δεν άρεσε η απεικόνιση της συζύγου του, Συζάν, από τον Ντεγκά και έτσι έκοψε ένα ολόκληρο τμήμα του έργου. Τέτοιες συγκρούσεις δεν ήταν ασυνήθιστες στη θυελλώδη φιλία δεκαετιών μεταξύ των δύο Γάλλων.

«Ολόκληρη η σχέση τους είναι διανθισμένη με ιστορίες, διαφωνίες και συμφιλίωση. Και σε κάθε περίπτωση, και οι δύο εμπνέονταν ο ένας από τον άλλον και τρέφονταν πολύ ο ένας από την τέχνη του άλλου» λέει η Isolde Pludermacher, επιμελήτρια στο Μουσείο Ορσέ του Παρισιού και συν-επιμελήτρια της έκθεσης Manet / Degas.

Ο πίνακας που δεν αγαπήθηκε / Photo: Kitakyushu Municipal Museum of Art

Είχαν δύο χρόνια διαφορά

Η μακρά, πολύπλοκη σχέση μεταξύ του Μανέ και του Ντεγκά, ξεκίνησε στο Παρίσι στις αρχές της δεκαετίας του 1860. Όπως λέει η ιστορία, οι δρόμοι των δύο ανδρών διασταυρώθηκαν στο Λούβρο όταν και οι δύο αντέγραφαν ένα πορτρέτο του Ντιέγκο Βελάθκεθ, σύμφωνα με τον Ben Luke της Art Newspaper.

Ο Μανέ ήταν μεγαλύτερος κατά δύο χρόνια και η καριέρα του απογειώθηκε νωρίτερα. Ζωγράφισε μερικά από τα πιο διάσημα έργα του τη δεκαετία του 1860, όπως το «Γεύμα στο γρασίδι» και την «Ολυμπία».

Ούτε ο Μανέ ούτε ο Ντεγκά εντάχθηκαν με σαφήνεια στο κίνημα των ιμπρεσιονιστών, το οποίο καθοδηγούνταν από λίγο νεότερους καλλιτέχνες, όπως ο Κλοντ Μονέ και ο Πιερ-Ογκίστ Ρενουάρ. Οι ιστορικοί τέχνης εξακολουθούν να παλεύουν με το πώς να ταξινομήσουν το έργο τους.

Οι επαγγελματικές τους ομοιότητες, ωστόσο, δεν ήταν ο μοναδικός λόγος για τη φιλία τους. Και οι δύο άνδρες βίωσαν μια περιπετειώδη περίοδο της γαλλικής ιστορίας, από την κυριαρχία του Ναπολέοντα Γ’ έως τον γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1870-71, στον οποίο πολέμησαν και οι δύο.

Έργο του Εντγκάρ Ντεγκά / Photo: Wikimedia Commons

Έργο του Εντουάρ Μανέ / Photo: Wikimedia Commons

Κοινές εικόνες, κοινά συναισθήματα

«Πολλοί ιμπρεσιονιστές, από τον Μονέ μέχρι τον Σεζάν, εγκατέλειψαν το Παρίσι κατά τη διάρκεια του πολέμου», λέει ο συν-επιμελητής Stéphane Guégan στην Wall Street Journal. «Αλλά ο Μανέ και ο Ντεγκά ήταν και οι δύο πατριώτες που αποφάσισαν να μείνουν στο Παρίσι και να πολεμήσουν για την πατρίδα τους».

Οι διαφωνίες τους, αν και συχνές, ήταν συνήθως επιφανειακές, όπως η διαμάχη για την απεικόνιση της συζύγου του Μανέ από τον Ντεγκά. Αυτός ο πίνακας, ο οποίος συνήθως βρίσκεται στο Δημοτικό Μουσείο Τέχνης Kitakyushu της Ιαπωνίας, δανείζεται για τη συγκεκριμένη έκθεση στο Μουσείο Ορσέ.

Ο Ντεγκά κατηγόρησε επίσης τον Μανέ ότι αντέγραψε το θέμα του. Στην έκθεση θα συγκριθούν πίνακες στους οποίους οι δύο καλλιτέχνες επηρέασαν σαφώς ο ένας τον άλλον. Από την πλευρά τους, οι επιμελητές υπερασπίζονται την καλλιτεχνική ακεραιότητα του Μανέ. «Δεν νομίζω ότι ήταν μιμητής, με τον τρόπο που πρότεινε ο Ντεγκά, απλώς απορρόφησε όλα όσα είχαν γίνει πριν από αυτόν, ώστε να παράξει κάτι νέο» λένε.

Ο Μανέ και ο Ντεγκά τελικά, στη συνείδηση του κόσμου, κατατάχτηκαν στους πιο διάσημους Γάλλους ιμπρεσιονιστές, μαζί με τους Μπαζίλ, Καϊλμπότ, Κασσά, Σεζάν, Γκιγιόμ, Μονέ, Μορισό, Πισαρό, Ρενουάρ και Σίσλεϊ.

Δείτε το βίντεο

Photo: YouTube

Όσα τους ενώνουν, όσα τους χωρίζουν

Και οι δύο προέρχονταν από προνομιούχα περιβάλλοντα, και οι δύο έγιναν ζωγράφοι αφού απογοήτευσαν τις οικογένειές τους, αφού δεν ακολούθησαν την αναμενόμενη επαγγελματική τους πορεία.

Η καριέρα του Μανέ ξεκίνησε ως ο ισχυρότερος από τους δύο καλλιτέχνες. Ήταν σε θέση να ζωγραφίζει γρήγορα και τα κάπως θεατρικά και σκηνοθετημένα πορτρέτα του με τη χρήση μοντέλων είχαν γενικά σοβαρή αποδοχή. Το πρώτο του μεγάλο έργο, «Η Ισπανίδα Τραγουδίστρια», συζητήθηκε στο Σαλόνι Τέχνης του 1861.

Από την άλλη πλευρά, ο Ντεγκά ζωγράφιζε αργά και επιμελώς και αγωνιζόταν να αποκτήσει την αποδοχή των κριτικών που είχε ήδη λάβει ο Μανέ, ο οποίος εισχωρούσε εύκολα στις κοινωνικές καταστάσεις και τις σχέσεις- ήταν ένας κοινωνικός και γοητευτικός δανδής, δημοφιλής τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες. Ο Ντεγκά ήταν πιο εσωστρεφής και πάλευε να είναι άνετος με τον εαυτό του και με τους άλλους.

Στη δεκαετία του 1860, ωστόσο, οι τόνοι άρχισαν να αλλάζουν για τον Μανέ, καθώς έγινε πιο πειραματικός στη χρήση του χρώματος και της τεχνικής και στη συμπερίληψη ηθικά «αμφισβητούμενων» θεμάτων, όπως στο υπέροχο «Le Déjeuner sur l’herbe» (Πρόγευμα στη Χλόη, με τη γυμνή γυναίκα εν μέσω δύο ντυμένων ανδρών.

Η φήμη του από τους δημόσιους επαίνους πέρασε στην χλεύη, και περίπου την ίδια εποχή, η φιλία του με τον Ντεγκά άρχισε να αυξάνει τη σημασία της.

Περί τεχνικής ο λόγος

Η τεχνική του Ντεγκά ήταν πολύ διαφορετική από τη ζωγραφική διαδικασία του Μανέ. Ο Μανέ δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να δημιουργεί σκηνές για να τις ζωγραφίσει (στην πραγματικότητα, του υποδείκνυαν συχνά λάθη και μη αυθεντικότητες στους πίνακές του), ενώ ο Ντεγκά ήταν επίμονα και σχολαστικά ειλικρινής.

Έτσι, ενώ ο Μανέ τραβούσε τον Ντεγκά (και άλλους) προς τον μοντερνισμό, καθώς με συνέπεια έσπρωχνε τα όρια με τις υποβολές του, ο Ντεγκά ακολουθούσε με τη δική του στροφή – ένα είδος ψυχολογικής ειλικρίνειας της αναπαράστασης.

Αυτό το έκανε σε μεγάλο βαθμό μέσω των εκφράσεων που αποτύπωνε στα πρόσωπα των εικονιζόμενων, κάτι που ο Μανέ απέφευγε ολόψυχα. Η αντίθεση μεταξύ του Le Déjeuner sur l’herbe του Μονέ και του A Woman Seated beside a Vase of Flowers του Ντεγκά είναι εντυπωσιακή: Το πορτρέτο του Ντεγκά είναι πολύ πιο προσωπικό με μεγαλύτερο βάθος συναισθήματος. Ο Μανέ δημιούργησε σκηνές που ήταν σχεδόν σίγουρα φανταστικές ή σκηνοθετημένες- αντίθετα, ο Ντεγκά δημιούργησε ακριβείς, προσωπικές αναπαραστάσεις.

Ο Μανέ συνέχισε να υποβάλλει πειραματικά έργα στα σαλόνια της τέχνης, χωρίς να παύει να δέχεται κριτική. Ο Ντεγκά αντιστάθηκε περισσότερο, μη νιώθοντας την ανάγκη να υποβάλει έργα απλώς και μόνο για να τα διαλύσουν. Όταν τελικά υπέβαλε έναν πίνακα με τον οποίο ήταν ευχαριστημένος («Η οικογένεια Μπελίνι») το 1867, έγινε δεκτός έχοντας, όμως, δεχθεί σκληρή απόρριψη πριν.

Εντουάρ Μανέ / Le déjeuner sur l’herbe (Luncheon on the Grass), 1863

Εντγκάρ Ντεγκά / A Woman Seated beside a Vase of Flowers (Madame Paul Valpinçon?)

Στο τέλος, επικράτησε η φιλία μεταξύ των δύο ζωγράφων

Όταν ο Μανέ πέθανε το 1883, ο Ντεγκά αγόρασε δεκάδες πίνακες του φίλου του με την πάροδο των χρόνων μέχρι τον θάνατό του το 1917. Η εφημερίδα Le Monde αναφέρει ότι ο Ντεγκά είχε στην κατοχή του περισσότερους από 80 πίνακες του Μανέ, εκ των οποίων τριάντα ένας θα εκτεθούν στην έκθεση.

Ακόμα και μετά τον θάνατο του Μανέ, «ήταν σαν το μείγμα φιλίας και αντιπαλότητας να έπρεπε να παραμείνει ζωντανό και μάλιστα να αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία» λέει ο Guégan στην εφημερίδα Art Newspaper.

*Η έκθεση Manet / Degas παρουσιάζεται στο Μουσείο Ορσέ, στο Παρίσι, έως τις 23 Ιουλίου 2023. Στη συνέχεια, θα εκτεθεί στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, από τις 24 Σεπτεμβρίου 2023 έως τις 7 Ιανουαρίου 2024.