Ποιος θα έχει τον τελευταίο λόγο για το Σύμπαν;

Το τέλος έρχεται, ίσως σε 100 δισεκατομμύρια χρόνια. Είναι πολύ νωρίς για να αρχίσουμε να φρικάρουμε;

«Θα υπάρξει ένα τελευταίο αισθανόμενο ον, θα υπάρξει μια τελευταία σκέψη» δηλώνει η Janna Levin, κοσμολόγος στο Barnard College, στο τέλος του «A Trip to Infinity», ενός νέου ντοκιμαντέρ του Neflix σε σκηνοθεσία των Jonathan Halperin και Drew Takahashi.

H δήλωση αυτή ραγίζει τη καρδιά. Είναι η πιο θλιβερή, η πιο μοναχική ιδέα που μπορεί να υπάρξει.

«Νόμιζα ότι ήμουν ενήμερος και γνώστης της κοινής μας κοσμικής δυσπραγίας – ότι δηλαδή, αν αυτό που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε για τη φυσική και την κοσμολογία είναι αληθινό, η ζωή και η νοημοσύνη είναι καταδικασμένες. Νόμιζα ότι είχα κάνει κάποιου είδους διανοητική ειρήνη με αυτό» γράφει ο Dennis Overbye στους New York Times και συνεχίζει.

Αλλά αυτή ήταν μια οπτική γωνία που δεν είχα σκεφτεί πριν. Κάποια στιγμή στο μέλλον θα υπάρξει κάπου στο σύμπαν ένα τελευταίο νοήμον ον. Και μια τελευταία σκέψη. Και αυτή η τελευταία λέξη, όσο βαθιά ή τετριμμένη κι αν είναι, θα εξαφανιστεί στη σιωπή μαζί με τη μνήμη του Αϊνστάιν και του Έλβις, του Ιησού, του Βούδα, της Αρίθα και της Εύας, ενώ τα υπόλοιπα κομμάτια του φυσικού σύμπαντος θα συνεχίσουν να πλέουν χωριστά για δισεκατομμύρια και δισεκατομμύρια και δισεκατομμύρια μοναχικά, σιωπηλά χρόνια.

Δείτε το τρέιλερ από το «A Trip to Infinity»

Αυτή η τελευταία σκέψη θα είναι ένα βαθύ μαργαριτάρι σοφίας; Μια βρισιά;

Πώς βρεθήκαμε εμείς οι άνθρωποι σε αυτή τη θέση; Το σύμπαν όπως το ξέρουμε προέκυψε από μια πύρινη έκρηξη πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια και από τότε διαλύεται. Οι αστρονόμοι διαφωνούσαν επί δεκαετίες για το αν θα συνεχίσει να διαστέλλεται για πάντα ή αν κάποια μέρα θα καταρρεύσει ξανά σε μια «μεγάλη έκρηξη».

Όλα αυτά άλλαξαν το 1998, όταν οι αστρονόμοι ανακάλυψαν ότι η κοσμική διαστολή επιταχύνεται, ενισχυόμενη από μια αντιβαρυτική δύναμη που αποτελεί μέρος του ιστού του χωροχρόνου. Όσο μεγαλώνει το σύμπαν, τόσο πιο πολύ το σπρώχνει αυτή η «σκοτεινή ενέργεια». Αυτή η νέα δύναμη έχει εκπληκτική ομοιότητα με την κοσμολογική σταθερά, μια κοσμική απώθηση που ο Αϊνστάιν είχε προτείνει ως παράγοντα παραποίησης στις εξισώσεις του για να εξηγήσει γιατί το σύμπαν δεν κατέρρευσε, αλλά αργότερα την απέρριψε ως γκάφα.

Αλλά η κοσμολογική σταθερά αρνήθηκε να πεθάνει. Και τώρα απειλεί να καταστρέψει τη φυσική και το σύμπαν.

Αποχαιρέτα τους γαλαξίες που χάνεις

Στο τέλος, αν επικρατήσει αυτή η σκοτεινή ενέργεια, οι μακρινοί γαλαξίες θα απομακρύνονται τελικά τόσο γρήγορα που δεν θα μπορούμε πια να τους δούμε. Όσο περνάει ο καιρός, τόσο λιγότερα θα γνωρίζουμε για το σύμπαν. Τα αστέρια θα πεθάνουν και δεν θα ξαναγεννηθούν. Θα είναι σαν να ζούμε μέσα σε μια εσωτερική μαύρη τρύπα, που θα ρουφάει ύλη, ενέργεια και πληροφορίες πέρα από τον ορίζοντα, χωρίς να επιστρέψει ποτέ.

Ακόμη χειρότερα, επειδή η σκέψη απαιτεί ενέργεια, τελικά δεν θα υπάρχει αρκετή ενέργεια στο σύμπαν για να κρατήσει μια σκέψη. Στο τέλος θα υπάρχουν μόνο υποατομικά σωματίδια που θα χορεύουν σε διαγαλαξιακές αποστάσεις το ένα από το άλλο μέσα σε μια σκοτεινή σιωπή, τρισεκατομμύρια και τρισεκατομμύρια χρόνια μετά την ύπαρξη φωτός ή ζωής στο σύμπαν.

Και μετά, θα ακολουθήσουν κι άλλα αμέτρητα τρισεκατομμύρια αιώνων, μέχρι να μην υπάρχει τελικά τρόπος να μετρήσουμε τα χρόνια, όπως το περιέγραψε τόσο κομψά και καταστροφικά ο Μπράιαν Γκριν, ο δημοφιλής θεωρητικός και συγγραφέας του Πανεπιστημίου Κολούμπια, στο πρόσφατο βιβλίο του «Μέχρι το τέλος του χρόνου».

Η τελειότητα και η ματαιότητα όλων αυτών!

Είναι δύσκολο να μη θέλουμε να ουρλιάξουμε για τη δική μας ασημαντότητα μπροστά σε αυτό.Το σύμπαν όπως το ξέρουμε είναι τώρα 14 δισεκατομμυρίων ετών, το οποίο μοιάζει με μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά είναι μόνο ένα απειροελάχιστο κομμάτι των τρισεκατομμυρίων και τετρασεκατομμυρίων ετών σκότους που θα έρθουν. Αυτό θα σημαίνει ότι όλα τα ενδιαφέροντα στο σύμπαν μας συνέβησαν σε μια σύντομη αναλαμπή, στην αρχή. Μια πολλά υποσχόμενη αρχή και μετά μια αιώνια άβυσσος. Η τελειότητα και η ματαιότητα όλων αυτών!

Εν ολίγοις, μια ιστορία γεμάτη θόρυβο και οργή, που δεν σημαίνει τίποτα. Τι κάνουμε με ένα τέτοιο σύμπαν;

Μπορεί να επισημάνετε ότι είναι πολύ νωρίς για να προδιαγράψουμε το μέλλον του σύμπαντος. Οι νέες ανακαλύψεις στη φυσική θα μπορούσαν να προσφέρουν μια καταπακτή διαφυγής. Ίσως η σκοτεινή ενέργεια να μην είναι σταθερή- ίσως να γυρίσει πίσω και να συμπιέσει εκ νέου το σύμπαν.

Ο Μάικλ Τέρνερ, ο ομότιμος κοσμολόγος του Πανεπιστημίου του Σικάγο που επινόησε τον όρο σκοτεινή ενέργεια, αναφερόμενος στο ελληνικό γράμμα που συμβολίζει την κοσμολογική σταθερά του Αϊνστάιν, είπε: «Η Λάμδα θα ήταν η πιο αδιάφορη απάντηση στο παζλ της σκοτεινής ενέργειας!».

Αλλά προς το παρόν, αυτό είναι που πρέπει να περιμένουμε

Ο πλανήτης θα ψηθεί σε ένα δισεκατομμύριο περίπου χρόνια από τώρα, όταν ο Ήλιος θα βράσει τους ωκεανούς. Μερικά δισεκατομμύρια χρόνια αργότερα ο ίδιος ο Ήλιος θα πεθάνει, καίγοντας τη Γη και ό,τι έχει απομείνει από εμάς.

Δεν υπάρχει διαφυγή στο διάστημα. Οι ίδιοι οι γαλαξίες θα καταρρεύσουν σε μαύρες τρύπες.

Και οι μαύρες τρύπες θα απελευθερώσουν τελικά όλα όσα έχουν φυλακίσει ως ένα λεπτό σπρέι σωματιδίων και ακτινοβολίας, για να διασκορπιστούν στον επικρατούντα άνεμο της σκοτεινής ενέργειας που τους διαλύει.

Και έτσι, όπως ακριβώς υπήρξε ένα πρώτο ζωντανό πλάσμα κάπου, κάποτε, που αναδύθηκε από τη λαμπρή φλόγα της Μεγάλης Έκρηξης, έτσι θα υπάρξει και ένα τελευταίο πλάσμα που θα πεθάνει, μια τελευταία σκέψη. Ένα τελευταίο αισθανόμενο ον, όπως τόνισε ο Δρ Λέβιν.

Ανατριχιαστικό;

«Αυτή η ιδέα με κόλλησε» συνεχίζει ο Dennis Overbye στους New York Times.

«Ποτέ δεν μου είχε περάσει από το μυαλό ότι κάποιο μεμονωμένο ον θα είχε την τελευταία λέξη για την ύπαρξη, την τελευταία ευκαιρία να καταριέται ή να ευγνωμονεί. Μέρος του πόνου είναι ότι κανείς δεν θα ξέρει ποιος, ή τι, είχε την τελευταία λέξη, ή τι σκέφτηκε ή είπε. Κατά κάποιο τρόπο αυτή η ιδέα έκανε την κοσμική εξαφάνιση πιο προσωπική, και αναρωτήθηκα πώς θα ήταν» γράφει.

Ίσως καθώς όλη η ενέργεια θα χάνεται στον ορίζοντα να είναι σαν να κοιμάσαι. Ή σαν τον Αϊνστάιν να ψελλίζει τα τελευταία του λόγια στα γερμανικά σε μια νοσοκόμα που δεν ήξερε τη γλώσσα. Ή όπως ο υπολογιστής στο τέλος του χρόνου στην κλασική ιστορία του Ισαάκ Ασίμοφ «Η τελευταία ερώτηση», που τελικά ανακαλύπτει το μυστικό του σύμπαντος και δηλώνει: «Ας γίνει φως». Μήπως πρόκειται για κάποια φλογερή συνειδητοποίηση σχετικά με τη φύση της θεωρίας των χορδών ή το τελικό μυστικό για τις μαύρες τρύπες;

Δεν θέλω να το χάσω, παρατηρεί ο Overbye.

Θα ήθελα να πιστεύω ότι η τελευταία μου σκέψη θα ήταν μια σκέψη αγάπης ή ευγνωμοσύνης ή δέους ή για το πρόσωπο ενός αγαπημένου προσώπου, αλλά ανησυχώ ότι θα ήταν μια βρισιά.

Σοφότεροι άνθρωποι από μένα ρωτούν, όταν μιλάω γι’ αυτό, γιατί δεν κλαψουρίζω για τα δισεκατομμύρια χρόνια που πέρασαν πριν γεννηθώ; Ίσως επειδή δεν ήξερα τι έχανα, ενώ τώρα είχα μια ολόκληρη ζωή για να φανταστώ τι θα μου λείψει.

Αν αυτό σας ανησυχεί, ορίστε μια ενθαρρυντική μεταφορά κατευθείαν από τις εξισώσεις του Αϊνστάιν: Όταν βρίσκεστε μέσα σε μια μαύρη τρύπα, το φως εισρέει από το εξωτερικό σύμπαν, το οποίο φαίνεται να επιταχύνεται, ενώ εσείς φαίνεστε παγωμένος. Κατ’ αρχήν, θα μπορούσατε να δείτε ολόκληρη τη μελλοντική ιστορία του γαλαξία ή ακόμη και ολόκληρο το σύμπαν να περνάει γρήγορα από μπροστά σας καθώς πέφτετε προς το κέντρο, τη μοναδικότητα όπου ο χώρος και ο χρόνος σταματούν και πεθαίνετε.

Ίσως ο θάνατος να είναι κάτι τέτοιο, μια αποκάλυψη όλου του παρελθόντος και του μέλλοντος.

Κατά μία έννοια, όταν πεθαίνουμε πεθαίνει και το μέλλον.

Το παρελθόν και το μέλλον είναι μυθοπλασία

Αντί να γκρινιάζουν για το τέλος του χρόνου, οι περισσότεροι φυσικοί και αστρονόμοι λένε ότι η ιδέα αυτή είναι μια ανακούφιση. Ο θάνατος του μέλλοντος τους απελευθερώνει να επικεντρωθούν στη μαγεία της στιγμής.

Ο αείμνηστος, μεγάλος αστροφυσικός, φιλόσοφος και ευαγγελιστής των μαύρων τρυπών John Archibald Wheeler, από το Princeton, συνήθιζε να λέει ότι το παρελθόν και το μέλλον είναι μυθοπλασία, ότι υπάρχουν μόνο στα τεχνουργήματα και στις φαντασιώσεις του παρόντος.

Σύμφωνα με αυτή την άποψη, το σύμπαν τελειώνει με εμένα, και έτσι κατά μία έννοια εγώ έχω τον τελευταίο λόγο, καταλήγει ο Overbye.

«Τίποτα δεν διαρκεί για πάντα» είναι ένα ρητό που ισχύει τόσο για το χρηματιστήριο και τα αστέρια όσο και για τις ζωές μας και τις βουδιστικές ζωγραφιές στην άμμο. Μια μυρωδιά αιωνιότητας μπορεί να φωτίσει μια ολόκληρη ζωή, ίσως και τη δική μου.

Ό,τι κι αν συμβεί στους ατελείωτους αιώνες που έρχονται, τουλάχιστον ήμασταν εδώ για το πάρτι, για το σύντομο λαμπερό κομμάτι της αιωνιότητας όταν το σύμπαν έσφυζε από ζωή και φως.

Θα έχουμε πάντα τον Γαλαξία μας.

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στους nytimes.com