Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Κλασικοί Χρόνοι (Μέρος Β’)

Δεδομένου ότι –όπως αναφέραμε και στο αμέσως προηγούμενο άρθρο μας– η Εκκλησία του Δήμου ήταν το θεσμικό εκείνο όργανο της αθηναϊκής δημοκρατίας όπου λαμβάνονταν όλες οι αποφάσεις για τα ζητήματα της πόλης-κράτους, σε αυτή διεξάγονταν κατά μείζονα λόγο οι πολιτικές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις. Αψευδείς μάρτυρες των συχνά έντονων αυτών συγκρούσεων είναι τα αναρίθμητα όστρακα με ονόματα υποψηφίων για οστρακισμό (εξορία δι’ οστράκων, που εφαρμοζόταν όχι ως ποινή, αλλά ως μέτρο προληπτικό), δηλαδή τα θραύσματα αγγείων που έφεραν χαραγμένα τα ονόματα των προσώπων που έκριναν οι αθηναίοι πολίτες ότι έπρεπε να αποπεμφθούν από την πόλη τους.

Πέραν της Εκκλησίας του Δήμου και της Βουλής, οι αθηναίοι πολίτες συμμετείχαν στην Ηλιαία (το ανώτατο δικαστήριο της πόλης, που συνίστατο από 6.000 πολίτες-δικαστές, τους αποκαλούμενους ηλιαστές), στις συνελεύσεις των δήμων και σε παντοειδείς ενώσεις προσώπων (πολιτικού, θρησκευτικού ή και στρατιωτικού χαρακτήρα), ενώ κατείχαν και ένα μεγάλο αριθμό ειδικών αξιωμάτων. Απόρροια αφενός της ποικιλόμορφης αυτής ανάμειξης των Αθηναίων στην –εσωτερική και εξωτερική– πολιτική και αφετέρου της λειτουργίας των όλων διοικητικών υπηρεσιών υπήρξε η παραγωγή ενός τεράστιου όγκου δημόσιων εγγράφων.

Στους νόμους και στα ψηφίσματα που δημοσιεύονταν κατά τους Κλασικούς Χρόνους περιλαμβάνονταν οι αποφάσεις που λαμβάνονταν στα διάφορα επίπεδα του αθηναϊκού πολιτεύματος (κεντρική διοίκηση, φυλές, δήμοι, ενώσεις). Η αναγραφή των εν λόγω αποφάσεων σε στήλες και η τοποθέτηση αυτών σε δημόσιο χώρο αποσκοπούσε στην καλύτερη δυνατή ενημέρωση των ενδιαφερομένων.

Εξάλλου, οι γραπτές καταχωρίσεις στην υπό εξέταση περίοδο αφορούσαν και πολλούς άλλους τομείς της πολύμορφης κοινωνικής δραστηριότητας. Στις έγγραφες αυτές μαρτυρίες περιλαμβάνονται στρατιωτικές δαπάνες και δαπάνες για οικοδομικά προγράμματα, νόμοι που αναφέρονται σε θρησκευτικά ζητήματα, απογραφές των περιουσιακών στοιχείων των ναών, εγγραφές σχετικές με φρατρίες και γένη, έγγραφα που αφορούσαν τη δικανική διαδικασία (η έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ονομαζόταν γραφή).

Η μεγάλη αύξηση του όγκου της γραφικής εργασίας, σε συνδυασμό με τη μεγέθυνση του διοικητικού μηχανισμού, επέφερε την αναβάθμιση του ρόλου των κατόχων αξιωμάτων που σχετίζονταν με την καταγραφή, τη σύνταξη ή και την αναθεώρηση των κάθε είδους κειμένων (γραμματείς για την τήρηση πρακτικών και την επίβλεψη των δημόσιων εγγράφων, συγγραφείς, νομοθέται). Παράλληλα, η Αθήνα αποτέλεσε το επίκεντρο της αλματώδους ανάπτυξης που σημειώθηκε στα πεδία της λογοτεχνίας και της επιστήμης. Κατά τη διάρκεια της Κλασικής Εποχής μεγαλούργησαν –όπως καταδεικνύουν οι σωζόμενες γραπτές μαρτυρίες– δραματουργοί, πεζογράφοι, ιστοριογράφοι, δοκιμιογράφοι, βιογράφοι, φιλόσοφοι και πολιτικοί στοχαστές, ρήτορες, καθώς και ειδικοί επιστήμονες (όπως ο Ιπποκράτης στην ιατρική).

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Θουκυδίδης, που συνέγραψε κατά τη διάρκεια της Κλασικής Εποχής την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Κλασικοί Χρόνοι (Μέρος Α’)