Ζωγραφίστε και προσέξτε τα θραύσματα: Μέσα στο πιο δημιουργικό καταφύγιο βομβών της Ουκρανίας

Η πόλη Χάρκοβο της ανατολικής Ουκρανίας, περίπου 30 χιλιόμετρα από τα ρωσικά σύνορα, έχει υποφέρει πολύ τον τελευταίο χρόνο. Πύραυλοι Κρουζ και οβίδες έπεσαν βροχή πάνω της βάναυσα την περασμένη άνοιξη, σκοτώνοντας εκατοντάδες πολίτες, ανατινάζοντας το επιβλητικό κτήριο της περιφερειακής κυβέρνησης και την όπερα, γκρεμίζοντας πολυκατοικίες, καταστήματα, σχολεία, εκκλησίες και πανεπιστημιακά κτήρια.

Έχοντας αντέξει τη ρωσική επίθεση, η πόλη βρίσκεται τώρα σε μια κατάσταση προσωρινής ανάκαμψης, παρά τα περιστασιακά χτυπήματα του πυροβολικού. Αν και πολλά κτήρια είναι σφραγισμένα ή κατεστραμμένα, καταστήματα και καφετέριες ανοίγουν κατά τόπους. Μια πρόσφατη ανοιξιάτικη μέρα, ομάδες εθελοντών φρόντιζαν τα παρτέρια στους δρόμους και σκούπιζαν τις δημόσιες πλατείες.

Πάμε λίγο πίσω…

Τις πρώτες ημέρες του Φεβρουαρίου του 2022, ο καλλιτέχνης Mykola Kolomiets δεν είχε ιδέα για τα βαρυσήμαντα και θανατηφόρα γεγονότα που θα έρχονταν στον δρόμο του. Αντίθετα, προετοιμαζόταν για μια έκθεση. Η έκθεση είχε προγραμματιστεί για να γιορτάσει τη δεκαετία του Aza Nizi Maza, των εργαστηρίων τέχνης για παιδιά που λειτουργούσε στο στούντιό του, στο κέντρο της πόλης.

«Κανείς δεν πίστευε ότι ο πόλεμος θα ξεκινούσε» λέει ο Kolomiets, με ένα πορτοκαλί μάλλινο καπέλο και ένα μεταδοτικό χαμόγελο, «παρόλο που μας είχαν προειδοποιήσει οι ειδικοί. Η φίλη μου αστειευόταν ότι το στούντιο θα ήταν το τέλειο καταφύγιο για βόμβες».

Μπορείτε να καταλάβετε γιατί: Το στούντιο είναι μια δαιδαλώδης, υπόγεια σειρά από διασυνδεδεμένα δωμάτια. Ό,τι του λείπει σε φυσικό φως – υπάρχει μόνο ένα παράθυρο, κολλημένο με ταινία για την πιθανότητα θρυμματισμού του γυαλιού – το αναπληρώνει με χρώμα. Κάθε επιφάνεια είναι λαμπερή από τα ίχνη παλιάς μπογιάς και οι τοίχοι είναι παχιά επικαλυμμένοι με έργα τέχνης κολλημένα σε φύλλα μοριοσανίδας. Ένα μεγάλο τραπέζι στην κύρια αίθουσα είναι γεμάτο με παιδικές ζωγραφιές και εικονογραφημένα βιβλία για να ψάξουν τα παιδιά για έμπνευση – από τόμους με βοτανικές εικονογραφήσεις μέχρι έργα για τον Πικάσο και αιγυπτιακές αρχαιότητες.

Το ανέκδοτο με το καταφύγιο αντιαεροπορικών επιδρομών, ωστόσο, αποδείχθηκε ότι δεν ήταν τόσο αστείο όταν κοίταξαν τον χάρτη των ασφαλών καταφυγίων που κυκλοφόρησαν οι αρχές της πόλης: Το στούντιο ήταν σημειωμένο σε αυτόν. «Ήταν λίγο ακατάστατο, οπότε αρχίσαμε να το καθαρίζουμε, έτοιμοι να υποδεχτούμε κόσμο», λέει ο Kolomiets.

Ετοιμάστηκαν επίσης να κοιμηθούν οι ίδιοι εκεί. Ο Kolomiets πήρε ακόμα και το ενυδρείο του από την πολυκατοικία του 1920, μερικά χιλιόμετρα μακριά. Και καλά έκανε: Η πολυκατοικία του, το κτήριο Slovo, που αρχικά σχεδιάστηκε για να στεγάσει τους συγγραφείς, τους διανοούμενους και τους δημοσιογράφους του Χάρκοβο, οι οποίοι αργότερα εκκαθαρίστηκαν βάναυσα από τον Στάλιν, δέχτηκε μερικό χτύπημα από τους βομβαρδισμούς -ευτυχώς είναι ακόμα όρθιο.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Aza Nizi Maza (@aza_nizi_maza)

Η συνέχεια…

Ο Kolomiets και η φίλη του δεν χρειάστηκε να περιμένουν πολύ για παρέα. «Όπως αποδείχθηκε, όλα τα άλλα καταφύγια που βρίσκονταν κοντά ήταν σε άθλια κατάσταση» λέει. Οι άνθρωποι που ζουν και εργάζονται δίπλα σύντομα βρήκαν το δρόμο για το στούντιο – συμπεριλαμβανομένου ολόκληρου του προσωπικού ενός κοντινού τουρκικού εστιατορίου. «Βοήθησαν πολύ για να διατηρηθεί το μέρος σε λειτουργία και έφεραν πολύ φαγητό».

Στο αποκορύφωμα των βομβαρδισμών, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο, περίπου 50 άνθρωποι κοιμόντουσαν στο στούντιο. Ο πρώτος πολίτης που σκοτώθηκε στην πόλη πέθανε στο δρόμο τους. Κάποια στιγμή τον Μάρτιο ένα κομμάτι θραύσματος πέρασε μέσα από το στούντιο. Ο Kolomiets κρατάει το στριμμένο κομμάτι μέταλλο και το δείχνει. «Κανείς μέσα δεν τραυματίστηκε, αλλά είναι μια υπενθύμιση εκείνης της τρομακτικής περιόδου. Ο τελευταίος από αυτούς που κοιμόντουσαν εκεί έφυγε τον Αύγουστο».

Κρίμα να τελειώσει η δημιουργία

Εν τω μεταξύ, ο Kolomiets σκέφτηκε ότι τα μαθήματα τέχνης που έκανε για τα παιδιά δεν μπορούσαν να σταματήσουν. Αποφάσισε, μαζί με έναν συνάδελφό του καλλιτέχνη, να πάει στον κοντινό σταθμό του μετρό του Ιστορικού Μουσείου, όπου εκατοντάδες κάτοικοι του Χάρκοβο κοιμήθηκαν κατά τη διάρκεια του χειρότερου βομβαρδισμού – μια εμπειρία που ζωντάνεψε γλαφυρά στο τραγούδι Metro του Serhiy Zhadan, του ποιητή, συγγραφέα και frontman του ska συγκροτήματος Zhadan and the Dogs.

Ένα μέρος των μεγαλοπρεπών, υψηλών αιθουσών του σταθμού της σοβιετικής εποχής προοριζόταν για χώρους ύπνου. Το άλλο κρατούνταν ελεύθερο για δραστηριότητες – breakdance, για παράδειγμα, για εκγύμναση των «υπόγειων κατοίκων» – καθώς και για κάποια μαθήματα μαθηματικών, λογοτεχνίας και επιστήμης που διδάσκονταν από μια γυναίκα που τα παιδιά αποκαλούσαν «Μαρία Μπισκότο», λόγω της αναμφίβολα λογικής της αντίληψης να καταφεύγει σε δωροδοκία για να δελεάσει τα παιδιά να μάθουν.

Εδώ ήταν που ο Kolomiets άρχισε να εργάζεται με περίπου 15 παιδιά. «Αστειευόμασταν ότι πάντα ονειρευόμουν να έχω ένα πολύ μεγάλο στούντιο» λέει. «Και να το». Για 40 συνεχόμενες ημέρες από τον Μάρτιο έως τον Μάιο, έκανε μαθήματα τέχνης στο υπόγειο.

Η μεταλαμπάδευση της φλόγας

Ο Kolomiets εξηγεί πώς δούλευε: Ξεκινούσε να ζωγραφίζει μια φιγούρα και ρωτούσε τα παιδιά τι νομίζουν ότι μπορεί να είναι. Το ένα θα μπορούσε να είναι στρατιώτης, θα έλεγαν, το άλλο εθελοντής – και από εκεί και πέρα δούλευαν. Ένα μικρό αγόρι, ο Oleksii, πέρασε μέρες ζωγραφίζοντας και χρωματίζοντας τα μικροσκοπικά τετράγωνα που σχημάτιζαν το μπουφάν παραλλαγής του στρατιώτη. «Ήταν καλό να κάνεις αυτή την επαναλαμβανόμενη δουλειά, να απενεργοποιείς τον εγκέφαλό σου, να συγκεντρώνεσαι στα μοτίβα» λέει ο Kolomiets.

Μερικές φορές άφηνε τα υλικά ζωγραφικής έξω για τα παιδιά κατά τη διάρκεια της νύχτας και επέστρεφε το πρωί για να βρει κάτι καινούργιο σε εξέλιξη – μια εικόνα μιας μέλισσας ή ενός ματιού, ας πούμε – και εκείνα επεξεργάζονταν τον τρόπο με τον οποίο θα ενσωμάτωναν τα φρέσκα σχέδια στα μεγάλα έργα σε χαρτί που έπαιρναν μορφή.

«Τα παιδιά μάς περίμεναν πάντα. Έρχονταν κατευθείαν στην κορυφή της κυλιόμενης σκάλας το πρωί». Όχι μόνο τα παιδιά, προσθέτει – και οι ενήλικες, και οι εργαζόμενοι του σταθμού φρόντιζαν να είναι αναμμένα όσο το δυνατόν περισσότερα φώτα για να μπορούν να εργαστούν.

Τα σχέδια λέει ο Kolomiets, υπάρχουν ακόμα εκεί, με εντολή του δημάρχου του Χάρκοβο. Εκεί είναι, προσαρτημένα στους μεγάλους πυλώνες που διατρέχουν το μήκος της αποβάθρας, με τους εργαζόμενους να περιφέρονται ανάμεσά τους. Υπάρχει η φωτογραφία του στρατιώτη, τη στολή του οποίου ο Oleksii χρωμάτισε με αγάπη, με λουλούδια ξεπηδούν από το αυτόματο τουφέκι του και γάτες  αγκαλιάζουν το πόδι της στολής του.

*Με στοιχεία από theguardian.com