Κιμ Φίλμπυ: Πράκτορας της Μόσχας και ταυτόχρονα στέλεχος της Βρετανικής Αντικατασκοπείας

Μια μεγάλη έρευνα εις τας κυριωτέρας πρωτευούσας του Δυτικού κόσμου έχει σήμερον, και διά πρώτην φοράν, φέρει εις φως τα περισσοτέρας πτυχάς της δράσεως του Κιμ Φίλμπυ, ο οποίος υπήρξεν ένας από τους σημαντικωτέρους κατασκόπους της Σοβιετικής Ενώσεως εις την Δύσιν την εποχήν ακριβώς κατά την οποίαν ήτο και σημαίνον στέλεχος των αγγλικών μυστικών υπηρεσιών. Όπως τώρα αποκαλύπτεται, ο Φίλμπυ ήτο πράκτωρ των Ρώσων από του 1934, ενώ ταυτοχρόνως ανήρχετο ταχέως τας βαθμίδας της ιεραρχίας της Βρετανικής Υπηρεσίας Κατασκοπείας – και υπήρξε μάλιστα εποχή κατά την οποίαν εθεωρείτο και ως υποψήφιος αρχηγός της.

Η έρευνα αυτή έχει αποκαλύψει ότι ο Φίλμπυ ήτο εκείνος ο οποίος όχι μόνον ειδοποίησε τους δύο Άγγλους διπλωμάτας Μπάρτζες και Μακλήν ότι επέκειτο η σύλληψίς των επί κατασκοπεία, αλλά και τους εστρατολόγησε το 1935 ως πράκτορας των μυστικών σοβιετικών υπηρεσιών. Αφ’ ότου, προ τετραετίας, εξηφανίσθη από την Βηρυτόν, όπου ήσκει το επάγγελμα του δημοσιογράφου, διά να επανεμφανισθή με τους δύο προστατευομένους του εις Μόσχαν, αι αγγλικαί υπηρεσίαι έχουν συλλέξει ένα πλήθος στοιχείων, εκ των οποίων προκύπτει όλη η έκτασις της δράσεώς του.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 3.10.1967, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Γύρω από το 1930 ο Φίλμπυ, ο οποίος εσπούδαζε τότε εις το Καίμπριτζ, φαίνεται ότι ήλθε διά πρώτην φοράν εις επαφήν με την άκραν Αριστεράν και προσηλυτίσθη εις τας ιδέας της. Ολίγα έτη αργότερον, το 1934, όταν ευρίσκετο εις την Βιέννην, συνηντήθη με την πρώτην του σύζυγον, η οποία ήτο Αυστριακή και η οποία ανήκε εις ένα σοβιετικόν δίκτυον κατασκοπείας. Την ενυμφεύθη και ήρχισε να συνεργάζεται μαζί της. Η ιδία ζη σήμερον ακόμη εις το Ανατολικόν Βερολίνον.

Μετά την στρατολόγησίν του από τας σοβιετικάς υπηρεσίας ο Φίλμπυ διέκοψε εμφανώς όλας τας σχέσεις του με τους αριστερούς φίλους του και ήρχισε να εμφανίζεται ως θιασώτης της Γερμανίας, εκδίδων μάλιστα και το δελτίον του Αγγλογερμανικού Συνδέσμου. Καθ’ όλην αυτήν την περίοδον μετέδιδε τακτικώς πληροφορίας εις τους Ρώσους και το 1936, προκειμένου πάντοτε να διατηρήση το προκάλυμμά του, μετέβη εις την Ισπανίαν, όπου είχεν ήδη αρχίσει ο εμφύλιος πόλεμος και όπου ενεφανίσθη, την φοράν αυτήν, ως υποστηρικτής του στρατηγού Φράνκο. Χάρις εις τον πατέρα του, τον διάσημον Άγγλον εξερευνητήν Σαιντ Τζων Φίλμπυ, επέτυχε να διορισθή ανταποκριτής των «Τάιμς» εις την Ισπανίαν και, παραμένων πάντοτε εις το στρατόπεδον των εθνικιστών, επέτυχεν ακόμη και να παρασημοφορηθή από τον στρατηγόν Φράνκο.

Μόλις εξερράγη ο πόλεμος, ο Φίλμπυ εστρατολογήθη από την Βρετανικήν Υπηρεσίαν Αντικατασκοπείας, όπου, χάρις εις τας παλαιάς φιλίας του τού Καίμπριτζ, όπως και εις την έλλειψιν στελεχών, ήρχισε να ανέρχεται ταχέως. Το 1944 μάλιστα εσημείωσε την πλέον σημαντικήν του επιτυχίαν: του ανετέθη η διεύθυνσις ενός ειδικού τμήματος της Υπηρεσίας Αντικατασκοπείας, το οποίον είχε ως αποκλειστικήν αποστολήν του την αντιμετώπισιν και καταπολέμησιν της σοβιετικής κατασκοπείας.

Διά τους Ρώσους η θέσις αυτή ήτο σημαντικωτάτη, διότι είχαν επιτύχει να τοποθετηθή επί κεφαλής μιας υπηρεσίας που ησχολείτο μαζί των και μόνον ένας ιδικός των πράκτωρ. Ένα έτος αργότερον ο Φίλμπυ ηγήθη μιας «εξεγέρσεως» των νεωτέρων στελεχών της Βρετανικής Αντικατασκοπείας, επέτυχε να εκτοπίση τους παλαιοτέρους αντιζήλους του και να του ανατεθή η διεύθυνσις ολοκλήρου του τμήματος αυτού των Βρετανικών Υπηρεσιών. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι επληρώνετο από τους Ρώσους διά τας υπηρεσίας του. Το χρήμα κατέστρεψε πολλούς κατασκόπους –ακριβώς διότι ετίθεντο ερωτήματα διά την προέλευσιν των χρημάτων αυτών– αλλά ο Φίλμπυ δεν εχρειάζετο παρομοίαν ανταμοιβήν. Ήτο άνθρωπος λιτός και ο μισθός του εις την Αγγλίαν καλός.

Ένα από τα ερωτήματα τα οποία τίθενται σήμερον είναι πώς επέτυχε να διατηρηθή εις την θέσιν αυτήν, όπου έπρεπε, διά να διατηρή την εμπιστοσύνην των ανωτέρων του, να σημειώνη επιτυχίας εις την διείσδυσιν και την αποκάλυψιν σοβιετικών δικτύων κατασκοπείας. Οι Ρώσοι φαίνεται ότι του το επέτρεπαν, διότι στόχος των ήταν να γνωρίζουν τι ακριβώς έχουν μάθει οι Άγγλοι – και συνεπώς αι πληροφορίαι αυταί ήσαν εν τέλει άχρηστοι διά τους Βρετανούς. Το 1947 ο Φίλμπυ διορίζεται διευθυντής των Βρετανικών Υπηρεσιών εις την Τουρκίαν με εκτεταμένας αρμοδιότητας εις ολόκληρον την περιοχήν. Η Τουρκία ήτο τότε ένα από τα σύνορα του Ψυχρού Πολέμου και από την Άγκυραν ο Φίλμπυ παρείχεν εις τους Ρώσους πολυτίμους πληροφορίας όσον αφορά τας αμερικανικάς εγκαταστάσεις εις την χώραν αυτήν.

Δύο έτη αργότερον, το 1949, τοποθετείται διευθυντής των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών εις την Ουάσιγκτον με αποστολήν συνδέσμου με την CIA και το FBI. Η σημασία του εις την θέσιν αυτήν ήτο ότι ηδύνατο να πληροφορή τους Ρώσους περί των όσων εγνώριζαν ή απεκάλυπταν οι Άγγλοι και οι Αμερικανοί διά τα σοβιετικά δίκτυα κατασκοπείας.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 3.10.1967, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Εκεί, εις την Ουάσιγκτον, ο Φίλμπυ συνηντήθη εκ νέου με τον παλαιόν του φίλον Μπάρτζες, ο οποίος υπηρέτει εις την αγγλικήν πρεσβείαν. Αυτή η φιλία υπήρξεν και η αφετηρία της πτώσεώς του. Διότι, όταν ο Μπάρτζες, τας παραμονάς της συλλήψεώς του, εξηφανίσθη αιφνιδιαστικώς, όλαι αι υπόνοιαι διά το πρόσωπον που τον είχε ειδοποιήσει εγκαίρως, εστράφησαν κατά του Φίλμπυ. Αι αμερικανικαί υπηρεσίαι ηρνήθησαν να συνεργασθούν περαιτέρω μαζί του, ανεκλήθη εις το Λονδίνον και υπεβλήθη εις εξονυχιστικήν ανάκρισιν. Διά μίαν ακόμη φοράν επέτυχε να διασωθή εμφανιζόμενος ως θύμα του «μακαρθισμού» και εκμεταλλευόμενος τας αντι-αμερικανικάς τάσεις και διαθέσεις μερικών στελεχών της υπηρεσίας του. Ηναγκάσθη εν τούτοις να αποχωρήση της Υπηρεσίας Αντικατασκοπείας, συνέχισεν όμως να χαίρη πολλών και ισχυρών προστασιών, αφού ακόμη και το 1955, όταν ένας Άγγλος βουλευτής, ο συνταγματάρχης Λίπτον, τον εκατηγόρησεν ως τον «Τρίτον Άνθρωπον» της υποθέσεως Μπάρτζες – Μακλήν, ο τότε πρωθυπουργός κ. Μακμίλλαν ηγέρθη εις την Βουλήν των Κοινοτήτων και απέκρουσε την κατηγορίαν.

Το έτος εκείνο εισέρχεται εις την δημοσιογραφίαν ως απεσταλμένος εις την Μέσην Ανατολήν. Υπάρχουν σοβαροί λόγοι οι οποίοι πείθουν ότι αι αγγλικαί υπηρεσίαι της περιοχής συνέχισαν, εν ονόματι των παλαιών δεσμών και φιλιών της εποχής του πολέμου, να του παρέχουν πληροφορίας, πολλάς των οποίων μετέδιδεν εις τους Ρώσους. Ένας από τους ανθρώπους οι οποίοι τον υπερησπίσθησαν περισσότερον το 1951, μετά την απομάκρυνσίν του από την Ουάσιγκτον, ετοποθετήθη διευθυντής της Αγγλικής Αντικατασκοπείας εις την Βηρυτόν, και ο Φίλμπυ εξεμεταλλεύθη δεόντως και την ευκαιρίαν αυτήν.

Όλα πείθουν ότι ο Φίλμπυ είχεν αρχίσει να «αποκαθίσταται», να ανακτά την εμπιστοσύνην των παλαιών συναδέλφων του και να αποκτά νέας πιθανότητας επανόδου του εις την παλαιάν του υπηρεσίαν. Αιφνιδίως όλα κατέρρευσαν: περί τα τέλη του 1961 ένα σημαίνον στέλεχος της σοβιετικής κατασκοπείας διέφυγεν εις την Δύσιν και από την μελέτην των πληροφοριών που μετέδωσεν εις τους Αμερικανούς προέκυψεν αδιαμφισβητήτως πλέον ο ένοχος ρόλος του Φίλμπυ. Ένας από τους στενωτέρους φίλους του εις τας βρετανικάς υπηρεσίας εστάλη εκτάκτως από το Λονδίνον διά να τον θέση αντιμέτωπον τών εναντίον του κατηγοριών και διά να επιτύχη τον επαναπατρισμόν του.

Ο Φίλμπυ, διά πρώτην φοράν εις την ζωήν του, έχασε την ψυχραιμίαν του, ανεγνώρισε την ενοχήν του και ωμολόγησεν ότι ο σύνδεσμός του με τους Ρώσους ήτο ένας σύμβουλος της σοβιετικής πρεσβείας εις την Βηρυτόν. Έναν ολόκληρον μήνα αργότερον, την 23ην Ιανουαρίου 1963, εξηφανίσθη. Αι βρετανικαί αρχαί δεν ηδύναντο ή ίσως δεν ήθελαν να παρεμποδίσουν την διαφυγήν του εις την Μόσχαν.

*Άρθρο του δημοσιογράφου και συγγραφέα Patrick Seale (1930-2014) για τον περίφημο κατάσκοπο Κίμ Φίλμπυ (Kim Philby). Το κείμενο του Seale, με τις συνταρακτικές λεπτομέρειες για την άνοδο και την πτώση του Φίλμπυ, είχε δημοσιευτεί στον Observer και την επομένη (3 Οκτωβρίου 1967) στην εφημερίδα «Το Βήμα» υπό τον τίτλο «Τριάντα χρόνια πράκτωρ της Μόσχας και στέλεχος της Ιντέλλιτζενς Σέρβις».

Ο Patrick Seale

Ο Harold Adrian Russell Philby (Kim ήταν το υποκοριστικό του) γεννήθηκε στην Ινδία την Πρωτοχρονιά του 1912 και απεβίωσε στη Μόσχα στις 11 Μαΐου 1988.