Μπομπ Μάρλεϊ – «Χρειάζεται μια επανάσταση για να βρεθεί μια λύση»

Ήταν ένας άνθρωπος χωρίς χρόνο, με μια αποστολή που κανείς στη δημοφιλή μουσική δεν είχε επιχειρήσει ποτέ πριν. Τα τελευταία χρόνια είχε καταφέρει να εκλαϊκεύσει τη ρέγκε -μια μουσική που κάποτε ακουγόταν παράξενη και ξένη σε πολλά αυτιά- και να μεταφέρει τις αλήθειες της ταραγμένης πατρίδας του, της Τζαμάικα, σε ένα μαζικό ακροατήριο.

Ήθελε να βρει τρόπους να μεταφέρει αλήθειες για ανθρώπους εκτός Τζαμάικα και Αμερικής, Αγγλίας και Ευρώπης. Ήθελε να μιλήσει για έναν κόσμο έξω από τα οικεία σύνορα – έναν κόσμο για τον οποίο το κοινό του δεν γνώριζε ακόμη αρκετά.

Δεν θα έβλεπε αυτό το όνειρο να εκπληρώνεται. Θα πέθαινε σε λίγους μήνες, το σώμα του θα σφραγιζόταν σε ένα μαυσωλείο πίσω στην ταραγμένη πατρίδα του.

Photo: Wikimedia Commons

Ο Μάρλεϊ δεν πέθανε ποτέ

Αλλά κάτι συναρπαστικό συνέβη από τότε που πέθανε ο Μπομπ Μάρλεϊ, στις 11 Μαΐου του 1981: Συνέχισε να ζει. Δεν είναι απλώς ότι οι δίσκοι του εξακολουθούν να πωλούνται, είναι ότι η αποστολή του μπορεί να έχει ακόμη μια ευκαιρία. Δεν είναι μια απλή αποστολή.

Ο Μάρλεϊ δεν τραγουδούσε για το πώς η ειρήνη θα μπορούσε να έρθει εύκολα στον κόσμο, αλλά μάλλον για το πώς η κόλαση στη γη έρχεται πολύ εύκολα σε πάρα πολλούς.

Ήξερε τις συνθήκες για τις οποίες τραγουδούσε. Τα τραγούδια του δεν είχαν να κάνουν με θεωρίες ή εικασίες ή με μια εύκολη και μακρινή συμπόνια. Τα τραγούδια του ήταν οι αναμνήσεις του- είχε ζήσει μαζί με τους άθλιους, είχε δει τους καταθλιπτικούς και αυτούς που τους πίεζαν, είχε πυροβοληθεί.

Ήταν η ικανότητά του να τα περιγράφει όλα αυτά με χειροπιαστό και αυθεντικό τρόπο που συντηρεί το σώμα της μουσικής του που δεν μοιάζει με κανένα άλλο που έχουμε γνωρίσει ποτέ.

Ο Μπομπ Μάρλεϊ έκανε την κόλαση μελωδική, όπως κανείς πριν ή μετά. Αυτό είναι που τον κράτησε ζωντανό.

Photo: Wikimedia Commons

Από τις εξεγέρσεις στις φυτείες

Ο Ρόμπερτ Νέστα Μάρλεϊ γεννήθηκε σε ένα μικρό αγροτικό χωριό της Τζαμάικα που ονομαζόταν Nine Miles. Ο πατέρας του ήταν λευκός, ο καπετάνιος Νόρβαλ Μάρλεϊ, επόπτης γης της βρετανικής κυβέρνησης, η οποία είχε αποικίσει την Τζαμάικα τη δεκαετία του 1660.

Η μητέρα του Μάρλεϊ, η Σεντέλα, ήταν μια νεαρή μαύρη γυναίκα, απόγονος της φυλής των Κρομαντί, οι οποίοι ως σκλάβοι είχαν οργανώσει τις πιο αιματηρές εξεγέρσεις στην εποχή των φυτειών του νησιού.

Ο καπετάνιος Μάρλεϊ αποπλάνησε την δεκαεπτάχρονη Σεντέλα, υποσχόμενος της γάμο, καθώς αναπαρήγαγε ένα πανάρχαιο σενάριο προνομίων των λευκών έναντι της υπηρεσίας των μαύρων. Όταν η Σεντέλα έμεινε έγκυος, ο καπετάνιος κράτησε την υπόσχεσή του – αλλά την εγκατέλειψε την επόμενη μέρα, αντί να αντιμετωπίσει την κατάσταση.

Το μοναδικό παιδί του ζευγαριού γεννήθηκε στις αρχές του 1945, καθώς ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του. Κανείς δεν είναι σίγουρος για την ακριβή ημερομηνία – στο διαβατήριο του Μπομπ αναγραφόταν η 6η Απριλίου, αλλά η Σεντέλα ήταν σίγουρη ότι ήταν δύο μήνες νωρίτερα.

Της πήρε πολύ καιρό να καταγράψει τη γέννηση στον ληξίαρχο- φοβόταν, όπως είπε αργότερα, ότι θα έμπαινε σε μπελάδες επειδή είχε παιδί με έναν λευκό. Αν και τα ζευγάρια μεικτών φυλών δεν ήταν σπάνια, δεν ήταν επίσης ευπρόσδεκτα, και γενικά τα παιδιά αυτών των ενώσεων δέχονταν την περιφρόνηση.

Αλλά η μικτή κληρονομιά του Μάρλεϊ του έδωσε μια πολύτιμη προοπτική. Παρόλο που στη ζωή του αφοσιώθηκε όλο και περισσότερο στον σκοπό του να μιλήσει στη μαύρη διασπορά -τον πληθυσμό εκείνο σε όλο τον κόσμο που είχε διασκορπιστεί ή αποικιστεί ως αποτέλεσμα του δουλεμπορίου και του ιμπεριαλισμού- δεν εξέφρασε ποτέ μίσος για τους λευκούς, αλλά μάλλον μίσος για την αδικαιολόγητη εξουσία ενός λαού να υποτάσσει έναν άλλο λαό. Ο Μάρλεϊ καταλάβαινε ότι ο αγώνας για την εξουσία μπορεί να οδηγήσει σε αιματοχυσία, αλλά υποστήριζε επίσης ότι αν η ανθρωπότητα δεν στεκόταν ενωμένη, δεν θα στεκόταν καθόλου.

Ακούστε το Is This Love

Η ζωή στο Κίνγκστον

Στη δεκαετία του 1950, η Σεντέλα μετακόμισε στο Κίνγκστον – το μόνο μέρος στην Τζαμάικα όπου θα μπορούσε να υπάρξει οποιοδήποτε μέλλον. Η αυλή στην οποία εγκαταστάθηκαν, η Trench Town, αποτελούνταν από σειρές φτηνών, μονόχωρων παραγκών, χωρίς υδραυλικά. Ήταν ένα μέρος όπου τα όνειρά σου μπορεί να σε μεγάλωναν ή να σε σκότωναν, αλλά σε κάθε περίπτωση θα έπρεπε να ζεις και να φέρεσαι σκληρά.

Προς απογοήτευση της Σεντέλα, ο γιος της άρχισε να βρίσκει μια αίσθηση κοινότητας και σκοπού μέσα σε δύσκολες συνθήκες και την ζόρικη παρέα, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών συμμοριών του δρόμου. Αυτές οι συμμορίες εξελίχθηκαν αρκετά σύντομα σε μια φατρία που ονομαζόταν Rude Boys – έφηβοι και νεαροί ενήλικες που ντύνονταν κομψά, συμπεριφέρονταν με θράσος και ήξεραν να παλεύουν.

Το Κίνγκστον μισούσε τα Rude Boys, και η αστυνομία και οι πολιτικοί είχαν ορκιστεί να τα εξαλείψουν.

Δείτε μια συνέντευξη του Μπομπ Μάρλεϊ

Είχε άλλα ενδιαφέροντα

Ο Μάρλεϊ, αν και μικρός και αδύνατος, ήταν γνωστός ως δύναμη στην Trench Town. Είχε ακόμη και όνομα στο δρόμο: Tuff Gong. Αλλά δεν είχε καμία φιλοδοξία για μια εγκληματική ζωή. «Μην ανησυχείς» έλεγε στη μητέρα του. «Δεν δουλεύω γι’ αυτούς».

Ο Μάρλεϊ είχε ήδη γράψει ένα τραγούδι για την φτηνή ηθική, το «Judge Not», το ηχογράφησε με έναν από τους κορυφαίους παραγωγούς του Kingston, τον Leslie Kong, και το κυκλοφόρησε το 1963 – την ίδια χρονιά που οι Beatles και ο Bob Dylan έκαναν αισθητή τη μουσική τους. Εκείνη τη χρονιά, ο Μάρλεϊ σχημάτισε επίσης ένα φωνητικό συγκρότημα με τον παιδικό του φίλο Neville Livingston (τον γιο του φίλου της Σεντέλα, ο οποίος αργότερα έγινε γνωστός ως Bunny Wailer), τον Peter McIntosh, έναν ψηλό κιθαρίστα που θα συντόνιζε το όνομά του σε Peter Tosh.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ο Μπομπ αγκάλιασε την αγάπη του για τη μουσική, και την τραγούδησε μέσα από τις εκκλησιαστικές χορωδίες, ενώ συνέχισε να παίρνει και να δίνει ενθάρρυνση στους φίλους και την οικογένειά του.

Photo: Wikimedia Commons

Η πίστη στους Ρασταφάρι

Το 1966, ενώ ο Μάρλεϊ επισκεπτόταν τη μητέρα του στο Ντέλαγουερ, όπου είχε μετακομίσει, ο Χαϊλέ Σελάσιε πραγματοποίησε επίσημη κρατική επίσκεψη στην Τζαμάικα. Στο αεροδρόμιο του Κίνγκστον τον υποδέχτηκε πλήθος 100.000 ανθρώπων.

Η γυναίκα του Μάρλεϊ –είχε παντρευτεί ωστόσο-, η τραγουδίστρια Ρίτα Μάρλεϊ, είδε τον τελευταίο αυτοκράτορα της Αιθιοπίας καθώς η αυτοκινητοπομπή του διέσχιζε τους δρόμους του Κίνγκστον, και όταν πέρασε, πίστεψε ότι είδε το σημάδι ενός στίγματος στην παλάμη του, που σήμαινε ότι ήταν ο Θεός που ήρθε στη γη.

Μετά από αυτό, προσκολλήθηκε στο σύστημα πεποιθήσεων και στον τρόπο ζωής των Ρασταφάρι και άφησε τα μαλλιά της να μακρύνουν. Όταν ο Μάρλεϊ είδε ξανά τη γυναίκα του, είπε: «Τι συνέβη στα μαλλιά σου;». Είχε ενοχληθεί από την ξαφνική αλλαγή της.

Πράγματι, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ερωτήματα σχετικά με τη ζωή του Μάρλεϊ είναι πότε ακριβώς έγινε και αυτός Ρασταφάρι*. Σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, υιοθέτησε τη θρησκεία αμέσως μετά την επιστροφή του στην Τζαμάικα, ήδη από το 1967 ή το 1968. Αλλά σύμφωνα με τη σχολαστική βιογραφία του Timothy White, «Catch a Fire», η μεταστροφή του Μάρλεϊ δεν ολοκληρώθηκε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του εβδομήντα.

Photo: Wikimedia Commons

Το όραμα της ρέγκε / Bob Marley and the Wailers

Ο Marley ασχολήθηκε με τη ρέγκε (reggae). Του έδωσε νέο όραμα και φιλοδοξία: Ήθελε να φτιάξει μουσική που θα ικανοποιούσε και θα αντιπροσώπευε την πατρίδα του, αλλά που θα έφτανε και σε ένα ευρύτερο κοινό.

Μετά από μια σειρά από ανακαλύψεις (ιδίως την ηχογράφηση μερικών από τις καλύτερες μουσικές του συγκροτήματος του με τον καινοτόμο παραγωγό Lee Perry στις αρχές της δεκαετίας του 1970) και μια-δυο αποτυχίες (συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας ενός άστοχου άλμπουμ για κυκλοφορία στην Τζαμάικα και μιας αποτυχημένης καλλιτεχνικής συμφωνίας με την CBS), o Marley and the Wailers προσέγγισαν τον Τζαμαϊκανό Chris Blackwell, επικεφαλής της Island Records, στην Αγγλία, ο οποίος είχε βοηθήσει στη διανομή της reggae στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Όταν οι Wailers πλησίασαν την Island, ο Blackwell είπε: «Η στάση που εξέπεμπαν ήταν σαν πραγματικοί επαναστάτες». Ο Blackwell, ωστόσο, είχε λάβει συμβουλές για τους Wailers- είχαν τη φήμη της κακής συμπεριφοράς. Ακόμη και ο Lee Perry τους είχε περιγράψει ως «τόσο βρωμερούς, τόσο αγενείς».

Παρόλα αυτά, ο Blackwell έδωσε στο συγκρότημα μια μέτρια προκαταβολή και του είπε να πάει να κάνει έναν δίσκο με το δικό του όραμα.

Η δουλειά που προέκυψε, το Catch a Fire, αποτέλεσε ορόσημο: Ήταν το πρώτο πλήρως διαμορφωμένο, συνεκτικό άλμπουμ reggae και έβαλε αμέσως τον Μάρλεϊ  στην καλλιτεχνική κορυφή για πολλούς κριτικούς.

Ο δίσκος, ωστόσο, πούλησε οριακά. Αν και ο Blackwell είχε επικαλύψει κάποιες ροκ πινελιές, ο εκτός κλίματος παλμός της reggae και τα έντονα τονισμένα φωνητικά του Μάρλεϊ ήταν ακόμα πολύ ξένα είτε για το ροκ είτε για το μαύρο μουσικό κοινό.

Μόνο όταν το 1975 ο Eric Clapton διασκεύασε με επιτυχία το «I Shot the Sheriff», ένα ευρύτερο κοινό άρχισε να παρατηρεί και να αναζητά τον Μπομπ Μάρλεϊ.

Photo: Wikimedia Commons

Και τα υπόλοιπα είναι ιστορία

Ο Μπομπ Μάρλεϊ, παγκόσμιος πρεσβευτής της μουσικής ρέγκε, πούλησε περισσότερους από 20 εκατομμύρια δίσκους καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρα του.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Μπομπ κατάφερε να κερδίσει μια θέση στο «Rock and Roll Hall of Fame», ένα βραβείο Γκράμι για τα επιτεύγματα της ζωής του ενώ κέρδισε από το Time το βραβείο «Άλμπουμ του αιώνα».

Ο Μπομπ Μάρλεϊ διαγνώστηκε με φακοειδές μελάνωμα κάτω από το νύχι ενός δακτύλου του ποδιού. Αρνήθηκε να ακρωτηριάσει το δάχτυλο του ποδιού του λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων. Το αποτέλεσμα αυτού ήταν ότι το μελάνωμά του εξαπλώθηκε στους πνεύμονές του και εγκέφαλο. Στις 11 Μαΐου 1981 ο τραγουδιστής έφυγε από τη ζωή σε ηλικία μόλις 36 ετών. Η τελευταία του λόγια στον γιο του Ziggy ήταν «τα χρήματα δεν μπορούν να αγοράσουν τη ζωή».

Photo: Wikimedia Commons

*Με στοιχεία από rollingstone.com