Γνωρίστε τον «αναρχικό» σχεδιαστή των εισόδων του μετρό στο Παρίσι – Ο εκδημοκρατισμός της πολυτέλειας

Ο Γάλλος αρχιτέκτονας Εκτόρ Γκιμάρ (Hector Guimard) ήταν πρωτοπόρος στον Art Nouveau σχεδιασμό και στην τέχνη του μάρκετινγκ. Το 1903, ο Γκιμάρ δημοσίευσε μια σειρά από χειροποίητες έγχρωμες καρτ ποστάλ για να διαφημίσει το έργο του. Χαρακτηρίζοντας τον εαυτό του «αρχιτέκτονα της τέχνης», έβαλε σε κάθε κάρτα να αναγράφονται τα συνθήματα «Η τεχνοτροπία Γκιμάρ» και «Εκτόρ Γκιμάρ, ο αρχιτέκτονας της Τέχνης».

Για τα συγκρατημένα πρότυπα της εποχής του, η αυτοπροβολή του ξεπερνούσε κατά πολύ «τις έννοιες της ευπρέπειας και της σεμνότητας», λέει η Γιάο-Φεν Γιού, επιμελήτρια της νέας έκθεσης «Hector Guimard: How Paris Got Its Curves» («Εκτόρ Γκιμάρ: Πως το Παρίσι απέκτησε τις καμπύλες του») στο Cooper Hewitt, Smithsonian Design Museum στη Νέα Υόρκη. «Ήθελε να κάνει όνομα».

Ο Γάλλος αρχιτέκτονας Εκτόρ Γκιμάρ / Photo: Public Domain

«Σχεδίασε ένα τρόπο ζωής»

Μέχρι τότε, ο Γκιμάρ ήταν ήδη ένας από τους πιο γνωστούς αρχιτέκτονες και σχεδιαστές στη Γαλλία. Ο «αρχιτέκτονας της τέχνης» ειδικευόταν στη δημιουργία ολοκληρωμένων περιβαλλόντων, ενσωματώνοντας πολυτελή υλικά με αντισυμβατικές ουσίες όπως ο χυτοσίδηρος, δουλεύοντας με ελικοειδείς γραμμές και ασύμμετρα, βιομορφικά σχήματα.

Για πλούσιους πελάτες, μπορεί να σχεδίαζε ένα ολόκληρο αρχοντικό και το εσωτερικό του, συμπεριλαμβανομένων μεταλλικών κατασκευών, αριθμών σπιτιού, κουρτινών και επενδύσεων τοίχων, επίπλων και επιτραπέζιων μπιχλιμπιδιών. Η Γιού, η οποία είναι η ανώτερη επιμελήτρια του μουσείου και επικεφαλής του τμήματος σχεδιασμού προϊόντων και διακοσμητικών τεχνών, λέει: «Σχεδίαζε έναν τρόπο ζωής».

Photo: Public Domain

Photo: Public Domain

Ένας αναρχικός της πολυτέλειας

Αλλά μέσα σε αυτόν τον σχεδιαστή των αγαθών πολυτελείας ανέπνεε το πνεύμα του αναρχισμού. Ο Γκιμάρ ήταν ειρηνιστής και παθιασμένος υπέρμαχος του εργάτη. Όταν ιδρύθηκε η Γαλλική Ένωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 1898, αυτός ήταν από τους πρώτους που προσχώρησαν. Αυτό ήταν «το πνευματικό ρεύμα» στο οποίο κολυμπούσε, λέει η Γιου.

Στη Γαλλία, στα τέλη του 19ου αιώνα, μια ελίτ καλλιτεχνών και λογοτεχνών υιοθέτησε τη φιλοσοφία του αναρχισμού, όχι ως κίνημα για την ανατροπή του κράτους αλλά ως όραμα απόλυτης προσωπικής ελευθερίας. «Ο Courbet, ο Pissarro, ο Seurat, ο Signac, ο Mallarmé -όλοι τους συμπαθούσαν αυτή τη φιλοσοφία», λέει η Γιου. «Επρόκειτο για την ανάδειξη του ατόμου».

Το ενδιαφέρον του Γκιμάρ για τους εργαζόμενους πήρε σάρκα και οστά στα σχέδιά του για τις εισόδους του νέου παρισινού συστήματος μετρό, του μετρό (Métro).

Ο Γκιμάρ έβλεπε το Métro ως πηγή ελευθερίας και μετακίνησης για τους εργαζόμενους και ως ένα μέρος όπου θα αναμειγνύονταν οι κοινωνικές τάξεις. Σήμερα οι είσοδοι του είναι σύμβολα της παλιάς παρισινής γοητείας, αλλά όταν κατασκευάστηκαν γύρω στο 1900, ήταν τόσο έντονα μοντέρνες όσο και το ίδιο το μετρό. Ο Γκιμάρ χρησιμοποίησε το χυτοσίδηρο και το χυτό γυαλί με νέους τρόπους και ανέπτυξε ένα αποτελεσματικό σύστημα αρθρωτών τμημάτων που μπορούσαν να συναρμολογηθούν γρήγορα, όπως τα Lego, για διαφορετικούς σκοπούς.

Photo: Public Domain

«Ήταν ένα σοκ»

Με την Art Nouveau ασυμμετρία του και τις καμπύλες του που μοιάζουν με φυτά, ο σχεδιασμός του μετρό του Γκιμάρ ήταν ριζοσπαστικός», λέει η Γιου, «και ήταν ένα σοκ».

Ακόμα και τα γράμματά του στις εισόδους έκαναν έναν ειδήμονα να ξεσπάσει: «Αυτά τα άτακτα ιερογλυφικά προκαλούν δικαιολογημένη ευθυμία στα μικρά παιδιά και αποχαύνωση στους ξένους επισκέπτες» παραπονέθηκε ο κριτικός της εποχής, προσθέτοντας: «Για την τιμή του γαλλικού γούστου, αυτές οι γελοίες επιγραφές πρέπει να καταργηθούν».

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε ένα ξαφνικό τέλος στις υψηλές παραγγελίες του Γκιμάρ και η Art Nouveau έφυγε από τη μόδα σχεδόν εν μία νυκτί. Πιστεύεται ότι η αναστάτωση που προκάλεσε ο πόλεμος έστρεψε τους ανθρώπους μακριά από την πληθωρικότητα της Art Nouveau, προς πιο παραδοσιακές ή εξορθολογισμένες μορφές. Κανείς δεν ήθελε «να δει αυτό το χάος οπτικοποιημένο», λέει.

Photo: Public Domain

Photo: Public Domain

Είδε την ευκαιρία εκεί που οι άλλοι έβλεπαν την καταστροφή

Μετά τον πόλεμο, χιλιάδες σπίτια είχαν καταστραφεί και ο Γκιμάρ, επιχειρηματίας όπως πάντα, έπιασε δουλειά σχεδιάζοντας αυτά που ήλπιζε ότι θα ήταν γρήγορα και οικονομικά προσιτά αντίγραφα. Μεταξύ του 1920 και του ’21, κατέθεσε μια πληθώρα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για το σύστημα Standard-Construction της προκατασκευασμένης κατοικίας του. Σχεδίαζε οικοδομικά τετράγωνα από χυτή πέτρα ή ξύλο που θα στερεώνονταν στη θέση τους με σκυρόδεμα και σιδερένιες ράβδους. Τα κομμάτια ήταν αρθρωτά, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή σπιτιών οποιουδήποτε μεγέθους, σε πόλεις ή στην ύπαιθρο. Και θα κατασκευάζονταν μαζικά σε ένα εργοστάσιο και θα μεταφέρονταν στον τόπο κατασκευής.

Άλλοι αρχιτέκτονες και κατασκευαστές της εποχής ανέπτυσσαν ομοίως προκατασκευασμένα, DIY ή σπονδυλωτά σπίτια, που τους επέτρεπαν οι βιομηχανικές εξελίξεις του νέου αιώνα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Sears, Roebuck and Co. πούλησε τα πρώτα σπίτια-κιτ από τον κατάλογό της, το 1908, παραδίδοντας όλα τα συστατικά για ένα σπίτι- δεκάδες χιλιάδες θα κατασκευάζονταν τις επόμενες τρεις δεκαετίες.

Ο ιστορικός της αρχιτεκτονικής Barry Bergdoll, γράφοντας στον κατάλογο της έκθεσης, σημειώνει ότι μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι αρχιτέκτονες της πρωτοπορίας στη Γερμανία και τη Σοβιετική Ένωση, καθώς και στη Γαλλία, επιδίωξαν την «εκβιομηχάνιση της κατοικίας» και τις δυνατότητες των εργοστασιακών κατοικιών. Στις δεκαετίες του 1910 και στις αρχές της δεκαετίας του ’20, αρχιτέκτονες από τον Le Corbusier έως τον Frank Lloyd Wright παρήγαγαν σχέδια για οικονομικά προσιτές κατοικίες χρησιμοποιώντας αρθρωτά συστήματα παρόμοια με αυτά του Γκιμάρ.

Photo: Public Domain

Αφοσιωμένος στα εργατικά δικαιώματα

Τελικά, μόνο ένα από τα σπονδυλωτά σπίτια του Γκιμάρ χτίστηκε, στο Παρίσι, όπου και στέκει ακόμη. Το σύστημά του προφανώς λειτούργησε. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε μέσα σε λίγες ημέρες.

Παρόλο που η Standard-Construction δεν απογειώθηκε ποτέ, θαυμάζεται τη φιλοδοξία πίσω από αυτήν. Ο Γκιμάρ παρέμεινε αφοσιωμένος στα εργατικά δικαιώματα. Δημιουργώντας ένα απλό σύστημα προκατασκευής και κατασκευής, οραματίστηκε ότι τα σπίτια του θα μπορούσαν να συναρμολογηθούν από εργάτες, χωρίς την ανάγκη εξειδικευμένων τεχνιτών ή εποπτείας από τη διοίκηση.

«Προσπαθούσε να αλλάξει τις οικονομικές προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες κατασκευάζονταν τα πράγματα» λέει η Γιού. «Να ενδυναμώσει τους εργάτες».

Με αυτό, λέει, αναμετρήθηκε με τα ζητήματα της εποχής του. «Ναι, ήταν ένας εκπληκτικός σχεδιαστής, αλλά ανταποκρίνεται επίσης στις προκλήσεις που έθετε εκείνη η συγκεκριμένη στιγμή».

*Η έκθεση «Hector Guimard: How Paris Got Its Curves» παρουσιάζεται στο Cooper Hewitt, Smithsonian Design Museum, στη Νέα Υόρκη, έως τις 21 Μαΐου 2023. Η έκθεση θα ταξιδέψει στο Μουσείο Richard H. Driehaus, στο Σικάγο, από τις 22 Ιουνίου 2023 έως τις 7 Ιανουαρίου 2024.

Δείτε το βίντεο