Νίκος Γκάτσος: Δάσκαλος αισθητικής

Στις 12 Μαΐου 1992, ημέρα Τρίτη, έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 81 ετών, ο Νίκος Γκάτσος, κορυφαίος ποιητής, στιχουργός και μεταφραστής του περασμένου αιώνα.

Κατά γενική ομολογία, ο γεννημένος στην Ασέα της Αρκαδίας Γκάτσος υπέδειξε με το έργο του –απαράμιλλο ως προς τον πλούτο του λεξιλογίου και των εικόνων– μια ολόκληρη στάση ζωής και επηρέασε πλήθος ποιητών.

«ΤΑ ΝΕΑ», 13.5.1992, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Την επομένη του θανάτου του, την Τετάρτη 13 Μαΐου, η εφημερίδα «Τα Νέα» είχε δημοσιεύσει κατ’ αποκλειστικότητα το τότε άγνωστο, άπαιχτο και αδημοσίευτο τραγούδι του «Πού πας Ελλάδα»:

Μεσημεράκι σε ζητώ
μεσάνυχτα σε βρίσκω
κι αντί για ήλιο σού πετώ
του φεγγαριού το δίσκο.

Πού πας Ελλάδα πού πας Ελλάδα
σε τι σκοτάδια πέφτεις
μην παίρνεις φόρα στην κατηφόρα
ξεθώριασε ο καθρέφτης.

Χρόνια και χρόνια σε ρωτώ
ποιος φταίει για τόσα λάθη
κι εσύ μιλάς για όνειρα
και ξοφλημένα πάθη.

Πού πας Ελλάδα πού πας Ελλάδα
για πού κατηφορίζεις
έρχεται μπόρα κι αυτήν την ώρα
κανέναν δεν ορίζεις.

Μπήκαμε σ’ άλλην εποχή
το μήνυμά της άκου
και βάλε στο γραμμόφωνο
τραγούδια του Ξαρχάκου.

Στο τρισέλιδο αφιέρωμα της εφημερίδας στον Γκάτσο περιλαμβάνονταν δηλώσεις που είχαν κάνει προσωπικότητες της διανόησης για τον εκλιπόντα.

«ΤΑ ΝΕΑ», 13.5.1992, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο φίλος του Οδυσσέας Ελύτης είχε δηλώσει τα εξής:

«Επί μισόν αιώνα εστάθηκε ο πιο στενός και πιστός φίλος. Στα πρώτα μου βήματα με βοήθησε με την κριτική του σκέψη. Στη δική μας γενιά υπήρξε η πιο φωτεινή συνείδηση της ελληνικής γλώσσας και παράδοσης. Γνώριζε βαθιά τη σύγχρονη λογοτεχνία, και αν έγραφε κριτική, θα είχαμε μια διαφορετική εικόνα της νεοελληνικής γραμματείας. Με τους στίχους του δημιούργησε μια νέα, διαφορετική αντίληψη για το ελληνικό τραγούδι».

Ο Γ. Π. Σαββίδης είχε πει για εκείνον:

«Εύχομαι να ιδούμε γρήγορα θησαυρισμένα σε τόμο όσα τραγούδια του ο Γκάτσος έκρινε πως δικαιώνουν τη σαραντάχρονη αφοσίωσή του στην ταπεινή τέχνη χωρίς ύφος, την οποία ευαγγελίζονταν ο άλλος μείζων λυρικός συμπατριώτης του, ο Κ. Γ. Καρυωτάκης».

Ο σπουδαίος κριτικός και ιστορικός της λογοτεχνίας Αλέξανδρος Αργυρίου είχε αξιολογήσει κατά τον ακόλουθο τρόπο τη συμβολή του Γκάτσου στα ελληνικά γράμματα:

«Δεν ξέρω γιατί δεν γιορτάστηκαν πέρσι και τα 80χρονα του Νίκου Γκάτσου. Μολονότι δεν υπήρξε αδιάλειπτη η παρουσία του στα ελληνικά γράμματα με πρωτότυπα έργα, η Αμοργός υπήρξε ένα από τα κορυφαία λογοτεχνικά γεγονότα. Επηρέασε αρκετούς μεταπολεμικούς ποιητές, επειδή εκόμιζε στη νεωτερική μας ποίηση μια διαφορετική αντίληψη. Να μην ξεχνάμε και τον μεταφραστή Γκάτσο, που υπήρξε επίσης σημαντικός, ενώ και πολλά απ’ τα τραγούδια του είναι μικρά κομψοτεχνήματα».

Τέλος, ο ομότεχνος του Γκάτσου Λευτέρης Παπαδόπουλος είχε αναφερθεί στην ευλογημένη σκιά του:

«Ο Νίκος Γκάτσος, πέρα από ποιητής ή τραγουδοποιός, ήταν ένας δάσκαλος. Δάσκαλος αισθητικής, δάσκαλος καλώς εννοούμενου πατριωτισμού και δάσκαλος όλων των νεότερων ποιητών. Ο Γκάτσος είχε μια βαριά και ευλογημένη σκιά. Όποιοι κάθισαν κάτω απ’ αυτή τη σκιά άνοιξαν τα μάτια τους και την ψυχή τους. Ανακάλυψαν καινούργιους δρόμους και αποκρυπτογράφησαν ερμητικά κλεισμένους κώδικες της ζωής και της τέχνης. Ειδικά στο τραγούδι, που το παρακολουθώ από πολύ κοντά, ο Γκάτσος έβαλε καινούργια στοιχεία, ποιητικά, που το καθιστούν διαχρονικό, αιώνιο. Και βέβαια είναι ο άνθρωπος που έμαθε και μένα να γράφω τραγούδια, όπως και πολλούς άλλους της δικής μου γενιάς και νεότερους».