Τουρκική εξωτερική πολιτική: Από το χθες του Ερντογάν στο αύριο του Κιλιτσντάρογλου;

Πολλά έχουν ειπωθεί και ακόμα περισσότερα έχουν γραφτεί για τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Το δίχως άλλο είναι ένας από τους πολιτικούς που ξεσηκώνει έντονα συναισθήματα, πίστης στους οπαδούς του, εχθρότητας στους πολέμιους του.

Ένα σημείο όμως στο οποίο συμφωνεί το άπαν σύμπαν είναι ότι στα 20 χρόνια της παρουσίας του στην πρώτη γραμμή της εξουσίας στην Τουρκία κατάφερε να την μετατρέψει σε μια χώρα με λόγο και άποψη στο εξωτερικό, που συμμετέχει και επηρεάζει τις διεθνείς εξελίξεις.

Μάλιστα, αν ισχύει αυτό που λένε όλοι οι αναλυτές ότι η ψήφος των νέων και ιδιαίτερα των 5 εκατομμυρίων ανάμεσα τους που ψηφίζουν για πρώτη φορά θα κρίνει το αποτέλεσμα της κάλπης, ο Ερντογάν μπορεί να κερδίσει κάποιες ψήφους τους, ακριβώς γι’ αυτό του το κατόρθωμα. Αυτό τουλάχιστον εκτιμούν οι δημοσκοπήσεις, που συμπεραίνουν ότι οι νέοι θέλουν τη χώρα τους δύνατη με παγκόσμιο αντίκτυπο και την επόμενη μέρα.

Επί τάπητος η εξωτερική πολιτική

Πως δρομολόγησε όμως την εξωτερική πολιτική του σήμερα ο Ερντογάν και τι μπορούν να περιμένουν οι Τούρκοι και ο υπόλοιπος κόσμος στον νευραλγικής σημασίας αυτό τομέα στην περίπτωση που επικρατήσει ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου;

Σχετική ανάλυση του Al Jazeera «ταξιδεύει» τους αναγνώστες του στο μακρινό 2019, τότε που ο Ερντογάν μαζί με τον Βλαντιμίρ Πούτιν πήγαν να δούνε μαζί το πιλοτήριο του νέου ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους πέμπτης γενιάς Su-57.

Θαρρετός πάντα ο Τούρκος πρόεδρος ρώτησε τον Ρώσο ομόλογο του αν το σκάφος είναι για πώληση. Ο Πούτιν μπορεί να μην μιλάει πολύ και να χαμογελάει ακόμα λιγότερο, ωστόσο όταν είδε πως ο Τούρκος θα αγοράσει τα ρώσικα αεροσκάφη, που του έδειχνε στο πλαίσιο της διεθνούς αεροπορικής έκθεσης MAKS-2019 έξω από τη Μόσχα, λέγεται ότι έριξε ένα τόσο μεγάλο χαμόγελο που «έβαψε» άσπρο το κατάμαυρο σοβαρό κουστούμι του.

Το bromance Ερντογάν – Πούτιν

Η χαρά και των δύο ήταν τέτοια που πήγαν στη συνέχεια να φάνε μαζί ένα παγωτό χωνάκι, με τον γαλίφη Ερντογάν να ζητά από τον Πούτιν να πληρώσει τον λογαριασμό κι εκείνον να το αποδέχεται με τη φράση «μα φυσικά, είσαι καλεσμένος μου».

Αυτή λέγεται ότι ήταν η στιγμή που η αποκατάσταση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, που είχαν έρθει εκείνη τη εποχή σε σύγκρουση για ένα ρωσικό αεροσκάφος που κατέρριψε η τουρκική αεράμυνα επειδή είχε περάσει από τα σύνορα της Συρίας, σφράγισε τη νέα φιλία ανάμεσα στους δύο άνδρες, η οποία  καθόρισε την εξωτερική πολιτική αμφοτέρων τα επόμενα χρόνια.

Είναι τα χρόνια της ακροβασίας της Τουρκίας ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία, που την ανέδειξαν σε περιφερειακή δύναμη με ολοένα και μεγαλύτερη επιρροή σε Ευρώπη, Μέση Ανατολή, αλλά και Αφρική. Πως θα είναι όμως η Τουρκία με τον Κιλιτσντάρογλου στο τιμόνι;

Προσωποκεντρισμός vs προβλεψιμότητα

Αν η βασιλεία του Ερντογάν ήταν γεμάτη μεγαλοπρέπεια και χαρακτηρίστηκε από την εκρηκτική προσωπικότητα του, η αντιπολίτευση υπό τον Κιλιτσντάρογλου λογικά θα είναι πιο ήπια και προβλέψιμη. Δεν αποκαλείται άλλωστε τυχαία ο Τούρκος Γκάντι.

«Το ύφος στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής θα αλλάξει και αυτό είναι πιο σημαντικό από τις αλλαγές στα επιμέρους θέματα, διότι μέχρι σήμερα η εξωτερική πολιτική αποφασίζεται βάση αποκλειστικά και μόνο της προπσωπικότητας του Τούρκου προέδρου», λέει στο Al Jazeera ο Σάλιμ Τζέβικ, ερευνητής στο Κέντρο Εφαρμοσμένων Τουρκικών Μελετών του Γερμανικού Ινστιτούτου Διεθνών Θεμάτων και Θεμάτων Ασφαλείας (Stiftung Wissenschaft und Politik) στο Βερολίνο της Γερμανίας.

Στη διάρκεια των επαναλαμβανόμενων θητειών του Ερντογάν, οι υπουργοί Εξωτερικών και οι διπλωμάτες αποκλείστηκαν σε μεγάλο βαθμό από τη λήψη αποφάσεων, ενώ οι προσωπικές σχέσεις του προέδρου και των ξένων ηγετών άρχισαν να διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο, προσθέτει ο ίδιος. «Η Τουρκία θα είναι πολύ πιο προβλέψιμη επειδή θα είναι πιο θεσμική», καταλήγει.

Πέφτει η ένταση με τη Δύση;

Πιθανότατα εκεί που η αλλαγή στην εξωτερική πολιτική θα είναι πιο ευδιάκριτη με την αλλαγή κυβέρνησης, θα είναι στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση, γράφει το Al Jazeera. «Σύμφωνα με την πολιτική πλατφόρμα της αντιπολίτευσης, η νέα τουρκική εξωτερική πολιτική θα επιδιώξει να επαναβεβαιώσει τη δυτική κλίση της Τουρκίας», λέει ο Σινάν Ούλγκεν, ανώτερος συνεργάτης του Carnegie Europe στις Βρυξέλλες

Μια κυβέρνηση με τον Κιλιτσντάρογλου θα επιδιώξει να βελτιώσει τις σχέσεις της Τουρκίας με τους παραδοσιακούς εταίρους της στη Δύση, προσθέτει ο ίδιος, εκτιμώντας ότι ΗΠΑ και ΕΕ θα καλωσορίσουν τον Κιλιτσντάρογλου, επειδή θεωρείται λιγότερο διεκδικητικός στην επιβολή των τουρκικών συμφερόντων.

Προσπερνώντας το καυτό θέμα της ευρωπαϊκής ένταξης της Τουρκίας, που χάθηκε στη μετάφραση, πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι η Δύση πρέπει ωστόσο να καταλάβει πως το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω, αφού θα ήταν κάποιος αδαής να πιστέψει ότι σε περίπτωση εκλογής του Κιλιτσντάρογλου θα κοβόταν μαχαίρι το εμπόριο με τη Ρωσία, που μόνο πέρυσι έφτασε τα 70δισ. δολάρια, απλά και μόνο επειδή θα του το ζητήσει η Δύση.

Κυρώσεις γιοκ

Οπότε το ενδεχόμενο η Τουρκία να συμφωνήσει σε κυρώσεις κατά της Ρωσίας για τον πόλεμο στην Ουκρανία θεωρείται απίθανο ενδεχόμενο. Ομοίως η συνεργασία της με την Κίνα, που μετρά πολλά χρόνια δεν θα διαφοροποιηθεί από την αυξανόμενη ένταση της με τις ΗΠΑ, αλλά θα συνεχίσει να ταλανίζεται από το θέμα των διώξεων των Ουιγούρων, που είναι τουρκικής καταγωγής και μιλούν μια γλώσσα παρόμοια με την τουρκική.

Μια αξιοσημείωτη μόνο διαφορά στην πλατφόρμα του CHP είναι ότι προτίθεται να κάνει ένα βήμα πίσω στην απαίτηση, στο πλαίσιο της ενταξιακής διαδικασίας της ΕΕ, να προχωρήσει στην απελευθέρωση ορισμένων Τούρκων πολιτικών κρατουμένων. Με τον πρώην σύμμαχο και χαράκτη πολιτικής του Ερντογάν, Αχμέτ Νταβούτογλου, πλέον στο πλευρό του, ο Κιλιτσντάρογλου πιθανότερο είναι ότι θα κρατήσει ενεργή την τρέχουσα περιφερειακή και διεθνή στάση της Τουρκίας, η οποία παρά ορισμένες μεμονωμένες ζημίες, συνολικά έχει εξυπηρετήσει τα οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα της χώρας.

Και μπορεί η τουρκική αντιπολίτευση να λέει ότι παραμείνει προσηλωμένη στην ενταξιακή πορεία της χώρας στην ΕΕ, οι δεσμοί της όμως με το περιφερειακό μπλοκ δεν θα περιοροστούν στα παραπάνω, αλλά  θα ενισχυθούν σε τομείς όπως η απελευθέρωση της βίζας και η βαθύτερη συνεργασία στο εμπόριο, το κλίμα, την ψηφιακή τεχνολογία και αλλού.

Τα F-16 και η Ελλάδα

Σύμφωνα με το ίδιο κείμενο, τα F-35 που δεν έφτασαν και τα F-16 που δεν έχουν έρθει ακόμα, μαζί με το αγκάθι της υποψηφιότητας της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ θα συνεχίσουν να απασχολούν ΗΠΑ- Τουρκία, απλά με τον Κιλιτσντάρογλου στο τιμόνι οι τόνοι θα είναι χαμηλότεροι και οι ελπίδες εξεύρεσης μιας μέσης οδού μεγαλύτερες.

To δίχως άλλο το θέμα της Κύπρου θα συνεχίζει να παραμένει ακανθώδες, όποιος κι αν αναλάβει την προεδρία της την επόμενη μέρα, ενώ όσον αφορά συγκεκριμένα την Ελλάδα, κοινή εκτίμηση των αναλυτών είναι ότι το μαύρο δεν θα γίνει άσπρο, παρά την περιβόητη διπλωματία των σεισμών, αφού ήδη στην πρόσφατη απειλή του Ερντογάν ότι θα «συνεχίσουμε να ενοχλούμε αυτούς που βρίσκονται από την άλλη πλευρά των υδάτων», ο Κιλιτσντάρογλου απάντησε επαναφέροντας την στρατικοποίηση των ελληνικών νησιών σε προεκλογική του ομιλία μόλις την περασμένη εβδομάδα.

Αντοστροφή πορείας στη Μέση Ανατολή;

Τα τελευταία χρόνια όλος ο κόσμος παρακολούθησε τον Ερντογάν να επιδεικνύει τη στρατιωτική του δύναμη σε όλη τη Μέση Ανατολή με τις επεμβάσεις στο Ιράκ, τη Λιβύη, τη Συρία και πέραν αυτής στο Αζερμπαϊτζάν.

Στο Ιράκ και τη Συρία, οι στρατιωτικές ενέργειες της Τουρκίας επικεντρώθηκαν στην εξάλειψη των απειλών, που θεωρούσε ότι συνδέονται με το απαγορευμένο Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), που κατηγορείται ότι διεξάγει έναν φονικό αγώνα κατά του τουρκικού κράτους, ο οποίος έχει σκοτώσει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους από τη δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα. Ως εκ τούτου, η Άγκυρα έχει περάσει πολλές δεκαετίες πολεμώντας κυρίως κουρδικές δυνάμεις στο βόρειο Ιράκ και ελέγχει αρκετές περιοχές κατά μήκος των συνόρων της με τη Συρία, προκειμένου να συντρίψει τις Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG), τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ δυνάμεις που η Άγκυρα θεωρεί παρακλάδι του PKK.

Στη Λιβύη, η Τουρκία παρενέβη για να υποστηρίξει την αναγνωρισμένη από τα Ηνωμένα Έθνη Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) στην Τρίπολη κατά των δυνάμεων που εδρεύουν στα ανατολικά και το 2020 υποστήριξε το Αζερμπαϊτζάν σε έναν πόλεμο με την Αρμενία για την αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Στα χαρτιά τουλάχιστον, το CHP έχει δηλώσει ότι θα αντιστρέψει την πορεία αυτή του Ερντογάν και θα αναλάβει μη παρεμβατικό ρόλο, σύμφωνα με την πλατφόρμα του κόμματος.

Όλα για τα… συμφέροντα

«Θα σεβαστούμε την ανεξαρτησία, την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα των χωρών της Μέσης Ανατολής, δεν θα παρεμβαίνουμε στις εσωτερικές τους υποθέσεις και δεν θα ‘’παίρνουμε θέση’’ στα μεταξύ τους προβλήματα, αλλά θα ‘’διευκολύνουμε την εύρεση λύσεων’’», αναφέρεται χαρακτηριστικά σε αυτήν. Ο Ούλγκεν, ανώτερος συνεργάτης του Carnegie Europe στις Βρυξέλλες, δήλωσε ότι η μη ανάμειξη της Τουρκίας στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων χωρών ήταν μια αρχή που ίσχυε και πριν την έλευση του Ερντογάν στην εξουσία, αλλά η αποχώρηση της αντιπολίτευσης από τη Συρία και τη Λιβύη θα εξακολουθήσει να εξαρτάται από την προστασία των συμφερόντων της Άγκυρας στην περιοχή.

Ο Τζέβικ δεν συμφωνεί ότι μια τουρκική αποχώρηση από τις δύο προαναφερόμενες χώρες θα γινόταν γοργά από μια κυβέρνηση υπό τον Κιλιτσντάρογλου, αλλά θεωρεί δεδομένο ότι η Τουρκία θα κατευθυνθεί προς μια λιγότερο επιθετική από στρατιωτικής άποψης εποχή εξαιτίας των οικονομικών περιορισμών της. «Η τουρκική οικονομία είναι σε κακή κατάσταση και έγινε ακόμη χειρότερη μετά τον σεισμό, οπότε οι πηγές της είναι περιορισμένες», προσθέτει.

Γι’ αυτό άλλωστε και ζητήματα που θα προκαλούσαν κάποτε την αντίδραση του Ερντογάν, όπως οι ισραηλινές επιθέσεις στη Γάζα ή η καταστολή της αντιπολίτευσης στην Τυνησία, το τελευταίο χρονικό διάστημα πέρασαν και δεν ακούμπησαν. Ο Ερντογάν έχει ήδη ξεκινήσει μια νέα πορεία εξομάλυνσηςτων σχέσεων της χώρας του με τα αραβικά κράτη, που πστεύεται ότι θα συνεχιστεί υπό την αντιπολίτευση.

Τα ίδια χαρτιά στην Αφρική

Όσον αφορά τέλος την Αφρική, η πολιτική της Τουρκίας στις χώρες της καθορίζεται κατά κύριο λόγο από το εμπόριο και τις επενδύσεις, και έτσι θα συνεχίσει να συμβαίνει ακόμα κι αν η προεδρία της αλλάξει χέρια.

«Πρόσφατα, οι πωλήσεις μη επανδρωμένων αεροσκαφών και η συνεργασία στον τομέα των όπλων έδωσαν μια νέα, σημαντικότερη, διάσταση στην τουρκική παρουσία στην Αφρική», ισχυρίζεται ο Τσέβικ.

Η εκτίμηση των αναλυτών είναι ότι και μια Τουρκία στα χέρια του Κιλιτσντάρογλου θα προσπαθήσει να τραβήξει τα ίδια χαρτιά, απλά ίσως και να μην το καταφέρει στον ίδιο βαθμό με την προηγούμενη ηγεσία, τουλάχιστον στο κομμάτι των θρησκευτικών δραστηριοτήτων της στην περιοχή, λόγω της περισσότερο μετριοπαθούς προσωπικότητας του υποψηφίου της 6κοματικής αντιπολίτευσης, που πιστεύεται ότι δεν θα εμπνεύσει τους ετοιμοπόλεμους ηγέτες της, όπως ο διάβολος που ξέρουν από παλιά…