Τουρκική «Δημοκρατία»: Η χώρα με τα πέντε πραξικοπήματα και τα δεκάδες απαγορευμένα κόμματα

Πολύ πριν προκηρυχτούν οι εκλογές στην Τουρκία, είχαν εκφραστεί φόβοι για την ομαλότητα της εκλογικής διαδικασίας, καθώς και το αδιάβλητο των εκλογών. Πέραν όμως των αυταρχικών πολιτικών που έχει εφαρμόσει η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προκαλώντας κάποιες διεθνείς αντιδράσεις, η Τουρκική Δημοκρατία έχει βεβαρυμένο πολιτικό μητρώο.

Ήδη από την εποχή που η Τουρκία πήρε το πράσινο φως για να πλησιάσει τη Δύση με την Συμφωνία Σύνδεσης -στις αρχές του 1960- και τη δέσμευση για μελλοντική ένταξη, έχουν πραγματοποιηθεί στην Τουρκία πέντε πραξικοπήματα.

Δηλαδή, περίπου κάθε 12 χρόνια στην Τουρκία «βγαίνει» ο Στρατός από τους στρατώνες.

Στις απαγορεύσεις κομμάτων, επίσης, η Τουρκική Δημοκρατία, ήδη από τα γεννοφάσκια της άρχισε να φτιάχνει «βιογραφικό» αυταρχισμού, ενώ το φαινόμενο εντάθηκε μετά την επιβολή της Χούντας το 1980.

Από το 1924 μέχρι το 1981, στην Τουρκία είχαν απαγορευτεί ή κλείσει από τον Στρατό εννέα κόμματα, δίχως να υποβαθμίζεται ότι μέχρι το 1946 το σύστημα ήταν… μονοκομματικό.

Από την υιοθέτηση του Συντάγματος του 1982 -δύο χρόνια μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980- μέχρι σήμερα έχουν απαγορευτεί σχεδόν 20 κόμματα.

Ενώ στο παρελθόν τραβούσαν βρίσκονταν στο στόχαστρο και τα αριστερά/κομμουνιστικά κόμματα, μετά το 1982 βρέθηκαν στο επίκεντρο της προσοχής τα φιλοκουρδικά και τα ισλαμιστικά κόμματα.

Πραξικοπήματα

1960: Ανατροπή Μεντερές

Το πραξικόπημα της 27ης Μαΐου οργανώθηκε από μια ομάδα 38 νεαρών αξιωματικών υπό την ηγεσία του Στρατηγού Τζεμάλ Γκιουρσέλ, εναντίον της κυβέρνησης του Αντνάν Μεντερές του Δημοκρατικού Κόμματος. Η πολιτική ένταση άρχισε να κορυφώνεται από το Μάρτιο του 1960.

Στρατιωτικές μονάδες διατάχθηκαν να παρεμποδίσουν περιοδεία του αρχηγού της κεμαλικής αντιπολίτευσης, Ισμέτ Ινονού. Ξέσπασε κύμα διαδηλώσεων της αντιπολίτευσης εναντίον των αυταρχικών μεθόδων της κυβέρνησης. Το πραξικόπημα κατέληξε στην εκτέλεση του Πρωθυπουργού και δυο υπουργών της κυβέρνησης Μεντερές, και ήταν το πρώτο μιας σειράς πραξικοπημάτων.

1971: Το πραξικόπημα του «μνημονίου»

Μπροστά στην αδυναμία της κυβέρνησης Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ τη δεκαετία του 1960 να βάλει ένα τέλος στο κλίμα βίας που ξέσπασε ανάμεσα σε αριστερές και δεξιές οργανώσεις, ο στρατός παρενέβη ξανά στις 12 Μαρτίου του 1971 στην πολιτική ζωή της χώρας.

Τότε ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου παρέδωσε στον Ντεμιρέλ υπόμνημα, απαιτώντας αλλαγές στην κυβέρνηση ώστε να αντιμετωπίσει το κύμα βίας.

Ωστόσο, η παρέμβαση όχι μόνο δεν βοήθησε, αλλά ξέσπασαν αναρίθμητα περιστατικά φρικτών βασανισμών κρατουμένων από τα Σώματα Ασφαλείας ενώ ενδυνάμωσε τις ακροδεξιές οργανώσεις.

1980: Χούντα Εβρέν

Το χάλι που δημιούργησε το προηγούμενο πραξικόπημα καθώς και οι αδύναμες κυβερνήσεις συνεργασίας του 1970 έφερε ξανά τους στρατηγούς στα πολιτικά πράγματα. Η Χούντα του στρατηγού Κενάν Εβρέν κράτησε χρόνια ενώ θεωρείται από τις πιο σκληρές στη Μεσόγειο και την Ευρώπη. Τα πρώτα χρόνια, μάλιστα απολάμβανε της στήριξης της ΕΟΚ/ΕΕ.

1997: «Μεταμοντέρνο» πραξικόπημα

Είναι το δεύτερο πραξικόπημα δια μνημονίου διότι πρόκειται για αποφάσεις που εκδόθηκαν από την τουρκική στρατιωτική ηγεσία σε συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας στις 28 Φεβρουαρίου 1997.

Οι στρατιωτικοί θέλοντας να εκτοπίσουν τον επίφοβο Ισλαμιστή πρωθυπουργό Νετσμετίν Ερμπακάν απέστειλαν μνημόνιο –τελεσίγραφο- που απαιτούσαν από την κυβέρνηση Ερμπακάν να εφαρμόσει. Έτσι, ο Ερμπακάν, παραιτήθηκε

Εφόσον η κυβέρνηση έπεσε δίχως να διαλύσει το κοινοβούλιο ή να αναστείλει το σύνταγμα, βαπτίστηκε ως «μεταμοντέρνο πραξικόπημα». Η διαδικασία μετά το πραξικόπημα φέρεται να οργανώθηκε από τη Batı Çalışma Grubu (Δυτική Ομάδα Εργασίας), μια στρατιωτική ομάδα υπό τον στρατηγό Çevik Bir.

2016: Απόπειρα πραξικοπήματος

Πρόκειται για την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016 στην Τουρκία που οι περισσότεροι θυμόμαστε καθώς είναι το πιο πρόσφατο. Σύμφωνα πάντα με τις πληροφορίες που έδωσε η κυβέρνηση Εντογάν,  είχε ενορχηστρωθεί από ομάδα στρατιωτικών εντός των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων.

Ξεκίνησε τις βραδυνές ώρες της 15ης Ιουλίου και πρώτες πρωινές της 16ης Ιουλίου και διήρκεσε για αρκετές ώρες έως ότου πριν το μεσημέρι της 16ης Ιουλίου είχε πλέον διαπιστωθεί πως είχε αποτύχει οριστικά.

Η απόπειρα προκάλεσε σοβαρές υλικές ζημιές, 265 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Τα αναπάντητα ερωτήματα γύρω από τον τρόπο που εξελίχθηκαν τα πράγματα οδήγησαν πολλούς αναλυτές να θεωρούν πιθανό το πραξικόπημα να είχε αποκαλυφθεί νωρίτερα. Ο Ερντογάν το άφησε να προχωρήσει, έτσι ώστε να φαίνεται αξιόπιστο και μετά το «ακύρωσε».

Τα κόμματα που παύθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια

Οι πιο χαρακτηριστικές υποθέσεις κόμματων που απαγορεύτηκαν ή έκλεισαν και κατέγραψε το Reuters είναι οι εξής:

1992 – Σοσιαλιστικό Κόμμα: Το Συνταγματικό Δικαστήριο διέταξε το κλείσιμο του Σοσιαλιστικού Κόμματος, κατηγορούμενο για δράση κατά της ακεραιότητας της χώρας. Διέταξε επίσης τη μεταφορά των περιουσιακών στοιχείων του κόμματος στο Υπουργείο Οικονομικών.

1993 – Λαϊκό Εργατικό Κόμμα (HEP): Το συνταγματικό δικαστήριο απαγόρευσε το φιλοκουρδικό HEP και διέταξε τέσσερις από τους βουλευτές του να αποχωρήσουν από το κοινοβούλιο. Το δικαστήριο διαπίστωσε ότι ορισμένες από τις ομιλίες του πρώην αρχηγού του HEP Fehmi Isiklar και οι ενέργειες του ίδιου του κόμματος παραβιάζουν το Σύνταγμα της Τουρκίας. Τότε το HEP είχε 16 βουλευτές στο κοινοβούλιο.

1998 – Κόμμα Ευημερίας (RP): Το κόμμα απαγορεύτηκε τον Ιανουάριο του 1998 και ο αρχηγός του και πρώην πρωθυπουργός Νετζμετίν Ερμπακάν και άλλα βασικά μέλη του απαγορεύτηκε να κατέχουν πολιτικές θέσεις για πέντε χρόνια.

2001 – Κόμμα Αρετής: Πρόκειται για το ισλαμιστικό κόμμα που αντικατέστησε το Κόμμα Ευημερίας και έφτασε να είναι η αξιωματική αντιπολίτευση με 102 από τις 550 έδρες. Ωστόσο με την κατηγορία ότι ήταν εστία ισλαμιστικών και αντικοσμικών δραστηριοτήτων. Το δικαστήριο απέβαλε δύο βουλευτές από το κοινοβούλιο και επέβαλε πολιτικές απαγορεύσεις σε άλλους πέντε.

2003 – Κόμμα Λαϊκής Δημοκρατίας (HADEP): Το δικαστήριο έθεσε εκτός νόμου το HADEP αποφασίζοντας ότι είχε στενούς δεσμούς με αντάρτες του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK).

2008 – Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτξης: Το δικαστήριο απέρριψε οριακά μια υπόθεση διακοπής λειτουργίας του κυβερνώντος κόμματος, που βρίσκεται στην εξουσία από το 2002, αλλά το έκρινε ένοχο για αντικοσμικές δραστηριότητες και επέβαλε οικονομικές κυρώσεις.

2009 – Κόμμα Δημοκρατικής Κοινωνίας (DTP): Ήταν το έκτο κουρδικό κόμμα που απαγορεύτηκε από την Τουρκία, η οποία τότε βρισκόταν στον 25χρόνο σύγκρουσης με τους αυτονομιστές Κούρδους αντάρτες. Το Συνταγματικό Δικαστήριο απαγόρευσε το DTP στις 11 Δεκεμβρίου λόγω των δεσμών του με το PKK. Η δικαστική απαγόρευση του DTP πυροδότησε μέρες αναταραχής στη νοτιοανατολική Τουρκία.