«Το βαθύ κράτος της Τουρκίας εμπόδιο στις μεταρρυθμίσεις»

Λίγο καιρό αφότου ανέβηκε στην εξουσία η Ανγκελα Μέρκελ ζήτησε από τον Τζέρεμι Ρίφκιν να πάει στο Βερολίνο για να συζητήσουν το ερώτημα: Πώς θα προχωρήσει μπροστά η Γερμανία; Ο Ρίφκιν εκείνη την εποχή συνεργαζόταν ήδη 6 χρόνια με τον τότε πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ρομάνο Πρόντι. «Της είπα: Κοίτα, υπάρχει πρόβλημα. Η ακμή της Δεύτερης Βιομηχανικής Επανάστασης φθάνει στο ζενίθ της. Μετά θα έρθει σοβαρή κρίση». Το πετρέλαιο ανέβαινε και έφθασε τα 147 δολάρια το βαρέλι τον Αύγουστο του 2008. «Ακολούθησε η κατάρρευση των αγορών. Αυτός ήταν ο μεγάλος σεισμός των ορυκτών καυσίμων. Η κρίση του ΄18 προκλήθηκε κυρίως από αυτό – όταν ανεβαίνει το πετρέλαιο τόσο πολύ, όλα επηρεάζονται». Εκτοτε δεν έχει σταματήσει να συνεργάζεται με τη γερμανική κυβέρνηση αλλά και με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Και με την κυβέρνηση της Κίνας. Και το αμερικανικό Κογκρέσο.

Ολοι αναζητούν τον δρόμο για το μέλλον. Ο Τζέρεμι Ρίφκιν, ένας από τους πιο δημοφιλείς κοινωνικούς και οικονομικούς στοχαστές της εποχής μας, συγγραφέας πολλών βιβλίων, πρόεδρος του Ιδρύματος για τις Οικονομικές Τάσεις που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, λέει ότι το μέλλον είναι εδώ καθώς έχουμε μπει ήδη στην Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση. «Εχουμε περάσει προ πολλού το στάδιο της παγκοσμιοποίησης. Οδεύουμε ολοταχώς», λέει, «από το globalisation στο glocalisation, την παγκοσμιοτοπικοποίηση». Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι νέες υποδομές, οι νέες δυνατότητες – για όλα αυτά συμβουλεύει κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο ο άνθρωπος που, σύμφωνα με τη «Huffington Post», είναι ανάμεσα στους 10 πιο επιδραστικούς οικονομικούς αναλυτές στον κόσμο μας.

Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, υποψήφιος της αντιπολίτευσης στις προεδρικές εκλογές που διεξάγονται αύριο στην Τουρκία, ζήτησε από τον 78χρονο αμερικανό ειδικό στη βιώσιμη ανάπτυξη να γίνει ο βασικός σύμβουλός του για τη βιομηχανική μεταμόρφωση της χώρας του σε περίπτωση που κερδίσει. Το πολυσέλιδο πρόγραμμα με τίτλο «Η μεγάλη μεταμόρφωση: Εικοσαετές σχέδιο για μια Βιομηχανική Επανάσταση χωρίς εκπομπές άνθρακα σε όλη την Τουρκία και τη δημιουργία χιλιάδων νέων επιχειρήσεων και εκατομμυρίων θέσεων εργασίας» είναι φιλόδοξο και φουτουριστικό σχέδιο. Αραγε, μπορεί πράγματι να υλοποιηθεί στη γειτονική μας χώρα;

Υπάρχει ένα βαθύ κράτος που έχει δημιουργηθεί τα 20 χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Εάν ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου κερδίσει, θα έχει μεγάλες δυσκολίες να προωθήσει μεταρρυθμίσεις, πόσω μάλλον ένα τόσο σύγχρονο σχέδιο.

Συναντηθήκαμε τον Νοέμβριο με τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. Μου ζήτησε να αναλάβω τη θέση του κύριου οικονομικού συμβούλου του για τη βιομηχανική μεταμόρφωση της Τουρκίας. Είχαμε κάποιες συζητήσεις και με διαβεβαίωσε ότι πραγματικά ήθελαν να το κάνουν όλο αυτό. Διότι κι εμείς δεν θέλουμε να χάνουμε τον χρόνο μας, ο κόσμος είναι μεγάλος και οι ανάγκες πολλές. Συμφωνήσαμε και είχαμε μια πολύ καλή σχέση. Υπάρχουν έξι πολιτικά κόμματα στον συνασπισμό της αντιπολίτευσης. Θα είναι πολύ δύσκολο να υλοποιηθεί το σχέδιο καθώς, φυσικά, υπάρχουν και πολλά άλλα συμφέροντα και παλιές δομές. Και βέβαια είναι πολλά τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί στην τουρκική οικονομία.

Επιτρέψτε μου όμως να σας εξηγήσω γιατί τόσο η Τουρκία όσο και άλλες χώρες της περιοχής δεν έχουν άλλη επιλογή από το να προχωρήσουν σε αυτόν τον δρόμο. Η Τουρκία δεν είναι μόνη. Μοιράζεται ένα οικοσύστημα που λέγεται Μεσόγειος. Αυτό που κατανοούμε είναι πως η υπερθέρμανση του πλανήτη δεν δίνει δεκάρα για τα κρατικά σύνορα. Εχουμε 22 χώρες στο οικοσύστημα της Μεσογείου. Το μέλλον της Μεσογείου είναι το μέλλον αυτών των κρατών. Αφορά 500 εκατομμύρια πολίτες – στην ευρωπαϊκή πλευρά έχουμε Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και Γαλλία. Το πρόβλημα είναι ότι η Μεσόγειος υπερθερμαίνεται 20% πιο γρήγορα από τον υπόλοιπο πλανήτη. Βρίσκεται πραγματικά στην κόκκινη ζώνη. Στο οικοσύστημα της περιοχής παρατηρούνται 40% λιγότερες βροχοπτώσεις. Το νερό στη Μεσόγειο αναμένεται να μειωθεί κατά 25%. Τα ποτάμια και οι λίμνες ξεραίνονται. Προβλέπεται η μεγαλύτερη μείωση βροχοπτώσεων από οποιοδήποτε άλλο μέρος της Γης. Η Μεσόγειος είναι το καναρίνι στο ορυχείο, η περιοχή που παρακολουθεί όλος ο υπόλοιπος πλανήτης για να δούμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Εάν δεν μπορεί να σωθεί η Μεσόγειος, τότε την έχουμε πατήσει. Είναι τεράστιο το ζήτημα.

Αρα χρειάζεται η συνεργασία όλων των χωρών που ανήκουν στο οικοσύστημα της Μεσογείου. Πώς μπορεί να γίνει αυτό, όταν μάλιστα υπάρχουν σημαντικές γεωπολιτικές διαφορές;

Προφανώς και δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τη γεωπολιτική. Τα γεωπολιτικά προβλήματα μπορεί και να μην τα ξεπεράσετε. Το πρόβλημα είναι πως όλοι ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τα ορυκτά καύσιμα και αυτό ουσιαστικά δεν αφήνει κανέναν να κερδίσει. Πλέον, όμως, από τη γεωπολιτική περνάμε στην πολιτική της βιόσφαιρας. Πρόκειται για ένα εντελώς καινούργιο αφήγημα. Στην πολιτική της βιόσφαιρας πρέπει να μπορούμε να συνεργαζόμαστε για να μοιραζόμαστε τα κοινά μας οικοσυστήματα. Το πρόβλημα είναι ότι τα κράτη δεν είναι οργανωμένα γύρω από οικοσυστήματα. Γι΄ αυτό πρέπει να προχωρήσουμε σε μια νέα επέκταση διακυβέρνησης. Φυσικά θα έχουμε ακόμα κυβερνήσεις, θα έχουμε δήμους και περιφέρειες, αλλά θα πρέπει να μεταβούμε σε κάποιου είδους διαπεριφερειακή διακυβέρνηση για τα θέματα του περιβάλλοντος. Θα πρέπει να μάθουμε να μοιραζόμαστε.

Υπάρχουν κάποια παραδείγματα που λειτουργούν ήδη;

Σε αυτόν τον τομέα η Αμερική είναι πολύ μπροστά. Εχουμε δύο μεγάλους διαπεριφερειακούς θεσμούς. Πρόκειται για ένα μοντέλο που τώρα πια ξέρουμε ότι δουλεύει αποτελεσματικά. Ο πρώτος είναι η βιοπεριοχή Cascadia που αποτελείται από βορειοδυτικές πολιτείες στον Ειρηνικό σε Καναδά και ΗΠΑ. Επί 30 χρόνια μοιράζονται νομοθεσία για περιβαλλοντικά ζητήματα, επιχειρηματικές ευκαιρίες, θέσεις απασχόλησης, παρότι ακόμα λειτουργούν μέσα στις χώρες τους. Ο δεύτερος είναι ο διαπεριφερειακός θεσμός των Μεγάλων Λιμνών – Μίσιγκαν, Σαπέριορ, Ιρι κ.λπ. Συνεργάζονται αμερικανικές πολιτείες και καναδικές επαρχίες. Αυτό που πρέπει να συμβεί στη Μεσόγειο είναι μια οικοπεριοχή. Η ιδέα δεν είναι καινούργια. Υπάρχει η Ενωση για τη Μεσόγειο που ξεκίνησε δειλά με τη Διαδικασία της Βαρκελώνης το 1990, όμως τώρα, λόγω επείγουσας ανάγκης, αρχίζει να κινείται. Το ενδιαφέρον είναι ότι η Ισπανία αναλαμβάνει την προεδρία της ΕΕ τον Ιούλιο. Υπάρχουν συζητήσεις να διεξαχθεί διάσκεψη των μεσογειακών κρατών της ΕΕ και θα πρέπει να διευρυνθεί και με άλλες χώρες της περιοχής, ειδικά την Τουρκία που είναι μέλος του G20. Οταν κερδίσουμε τις εκλογές στην Τουρκία, θα μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο. Υπάρχει μια μεγάλη ευκαιρία. Είμαι σε επαφή με παράγοντες αυτής της πρωτοβουλίας. Και η Ελλάδα, φυσικά, μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο. Οι δυνατότητες στη Μεσόγειο για την ηλιακή και την αιολική ενέργεια είναι τεράστιες. Εάν η προσπάθεια επιτύχει, η Ελλάδα και η Τουρκία, η Μεσόγειος, μπορεί να γίνουν το παράδειγμα για να σωθεί ο πλανήτης.

Υπάρχει κάποιο πείραμα που θεωρείται επιτυχημένο;

Το Ford Pax de Claims είναι μία από τις μεγαλύτερες βιομηχανικές περιοχές της Γαλλίας. Ο σοσιαλδημοκράτης επικεφαλής της ήρθε και μου είπε: Θα φτιάξεις ένα σχέδιο για εμάς; Του απαντάω όχι, γιατί ξέρω τι θα κάνετε. Θα το βάλετε σε ένα συρτάρι και θα βγάλετε ένα δελτίο Τύπου. Εάν θέλεις να μαζέψεις τα επιμελητήρια, τις επιχειρηματικές ενώσεις, τα πανεπιστήμια, τις οργανώσεις πολιτών κ.λπ., θα δουλέψουμε μαζί σας. Δεν θα κάνουμε εμείς το σχέδιο, θα το κάνετε εσείς και εμείς θα φέρουμε το ταλέντο και τα χρήματα από πολλούς που είναι πρόθυμοι να επενδύσουν. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι περισσότεροι δεν το ξανασυζητάνε. Εκείνος ξαναήρθε, μας εξέπληξε. Τα κατάφερε. Μάζεψε χιλιάδες πολίτες σε επιτροπές, σε ομάδες. Εργάζονται επί 10 χρόνια με τους δικούς μας: τα 26 πανεπιστήμια, τα 250 λύκεια, όλα τα επιμελητήρια, οι 3.000 επιχειρήσεις, όλοι παρακολουθούν σεμινάρια. Εμαθαν από τις εμπειρίες μας. Μόλις κινητοποιήσεις όλη την κοινότητα, βλέπεις ότι σιγά σιγά το πράγμα προχωρά. Διότι έχουν κατανοήσει ότι πρόκειται για την περιοχή τους, για τις ζωές τους. Συνήθως δεν συμβαίνει αυτό.

Θα χρειαστούν όμως πολύ μεγάλα κεφάλαια για όλα αυτά.

Ξέρετε τι ακούω από τις αγορές κάθε εβδομάδα; Υπάρχουν δύο μεγάλα ταμεία – τα συνταξιοδοτικά και τα ασφαλιστικά. Τα συνταξιοδοτικά ταμεία είναι 40 τρισ. δολάρια και τα ασφαλιστικά είναι 22 τρισ. Τώρα πια τα μεγάλα κεφάλαια αποτραβιούνται από τα ορυκτά καύσιμα. Και ρωτάνε για να επενδύσουν στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: Πού είναι οι υποδομές; Το μόνο που βλέπουν είναι σχέδια και μακέτες. Λείπει ακόμα η πολιτική βούληση. Η παλιά γενιά των πολιτικών δεν τα καταλαβαίνει, είναι δεσμευμένη με τα παλιά συμφέροντα, ειδικά του τομέα των ορυκτών καυσίμων που πεθαίνει.

 Αρα ποιο είναι το βασικό μήνυμά σας σε πολιτικούς και κυβερνήσεις;

Ξέρω ότι έχετε τα γεωπολιτικά σας ζητήματα, αλλά σας παρακαλώ: περνάτε πολύ χρόνο στο παρελθόν, τώρα χρειάζεται να μοιραστείτε το κοινό οικοσύστημα και να μπορείτε να θέσετε ένα κοινό πλαίσιο. Να ξέρετε επίσης ότι οι νέες συνθήκες ευνοούν πάρα πολύ τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις – εσείς έχετε πολλές στην Ελλάδα – διότι τους δίνουν πιο πολλά πλεονεκτήματα. Επειδή είναι πιο ευέλικτες. Οι τεράστιες επιχειρήσεις δεν είναι. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Υπάρχει ένας ιταλός αρχιτέκτονας, ο Μάριο Κουτσινέλα, που χρησιμοποιεί την τρισδιάστατη εκτύπωση. Δεν ήθελε να χρησιμοποιήσει τσιμέντο λόγω της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Χρησιμοποιεί πηλό όπως έκαναν παλιά. Ανέπτυξε software για τη δημιουργία κτιρίων. Τέλεια σπίτια, αντισεισμικά, που αντέχουν στις κλιματικές αλλαγές, τα έχεις χτίσει σε 24 ώρες. Ενας εργολάβος στις Φιλιππίνες παίρνει το software, πληρώνει μια άδεια και μια μικρή αμοιβή για κάθε κτίριο. Η παγκοσμιοποίηση είναι εδώ, αλλά επιτρέπει στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις μέσα από τις πλατφόρμες να συνεργαστούν. Θα δούμε πολλά τέτοια. Οι μεγάλες εταιρείες, όπως οι Google, Microsoft, Apple, είναι άκαμπτες και δεν μπορούν να διαχειριστούν τόσα data: περνάμε από το cloud computing στο fog computing. Στις μεγάλες εταιρείες εμφανίζεται ο παράγοντας της αδράνειας. Ας πούμε ότι έχουμε ένα αυτόνομο όχημα που πρόκειται να συγκρουστεί. Το στοιχείο αυτό πηγαίνει σε κάποιο απομακρυσμένο data center. Αυτό γίνεται γρήγορα, όχι όμως αρκετά γρήγορα για να αποφευχθεί το ατύχημα. Θα δούμε μικρομεσαίες επιχειρήσεις τεχνολογίας να διαχειρίζονται τα πάντα τοπικά, περνάμε στην παγκοσμιοτοπικοποίηση. Υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για τη νέα γενιά.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ