Τουρκικές εκλογές: Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η ψήφος των Ρωμιών

γράφουν: Άννα Ανδρέου, Δημήτρης Τριανταφύλλου*

Η Τουρκία δεν αποδέχεται τον οικουμενικό χαρακτήρα του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης, θεωρώντας το «ρωμαίικο Πατριαρχείο». Η Άγκυρα αναγνωρίζει τον Οικουμενικό Πατριάρχη μόνο ως επικεφαλής των Ρωμιών της Κωνσταντινούπολης, παρότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχει αυτόν τον τίτλο από τον 6ο αιώνα και είναι ο πνευματικός ηγέτης των ορθοδόξων όλου του κόσμου. Ωστόσο σε πρόσφατη επιστολή της προς τον κ. Βαρθολομαίο, η τουρκική προεδρία τον αποκαλεί «Οικουμενικό Πατριάρχη».

Σημαντική ήταν η επίσκεψη του πρώην ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο (Mike Pompeo) στο Φανάρι στις 17 Νοεμβρίου 2020, ο οποίος συνάντησε τον Οικουμενικό Πατριάρχη, μία επίσκεψη που αποτελούσε ουσιαστικά ξεκάθαρη στήριξη στο Φανάρι, όχι μόνο απέναντι στην αμφισβήτηση που δέχεται από τις τουρκικές αρχές αλλά και απέναντι στην αμφισβήτησή του από τους Ρώσους – η οποία έγινε απόλυτα ξεκάθαρη έπειτα από την απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου να εκχωρήσει, σύμφωνα με τα αρχαία προνόμια και τις ιδιαίτερες ευθύνες του, την αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας το 2019.

Η κυβέρνηση του ΑΚΡ αρχικά εμφανίστηκε να υπερασπίζεται τα δικαιώματα των μειονοτήτων και να έχει στόχο την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μάλιστα μετά το 2007 με την ψήφιση διαφόρων μέτρων που διευκόλυναν την επιστροφή μέρους των περιουσιών της κοινότητας των Ρωμιών  στα βακούφια δημιουργήθηκε μια ευφορία.

Από τότε που ανέβηκε στην εξουσία το ΑΚΡ στελέχη της κυβέρνησής του εμφανίζονταν θετικά στην προοπτική επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και καλλιεργούσαν προσδοκίες στην ομογένεια. Παρά τις υποσχέσεις, δεν έγινε κανένα βήμα. Ούτε και το ζήτημα της εκλογής του Οικουμενικού Πατριάρχη λύθηκε.

Ενώ δεν ανοίγει τη Σχολή της Χάλκης, όπως ζητάει το Οικουμενικό Πατριαρχείο προκειμένου να αντλήσει τα μελλοντικά του στελέχη για τον θεσμό, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κάνει ένα βήμα για τη διευκόλυνσή του δίνοντας τη δυνατότητα να λάβουν τουρκική υπηκοότητα οι αρχιερείς και οι κληρικοί του ώστε μελλοντικά όταν προκύψει το ζήτημα να μην τεθεί πρόβλημα διαδοχής, καθώς το τουρκικό κράτος θεωρεί ότι ο εκάστοτε Πατριάρχης πρέπει να διαθέτει και τουρκική υπηκοότητα.

Η απόφαση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας και της Μονής της Χώρας σε τζαμιά προκάλεσε, όπως είναι φυσικό, την έντονη αντίδραση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.

Η θέση των Ρωμιών

Ο αριθμός των Ρωμιών της Πόλης υπολογίζεται σε 2.000, ωστόσο αν υπολογιστούν και οι Ρωμιοί που προέρχονται από την Αντιόχεια, οι οποίοι έχουν ενταχθεί τα τελευταία χρόνια στην κοινότητα, τότε ο αριθμός τους φτάνει τις 3.000. Όταν υπεγράφη η Συνθήκη της Λωζάννης οι Ρωμιοί στην Κωνσταντινούπολη έφταναν τις 150.000.

Από την επομένη όμως της υπογραφής της Συνθήκης, η Τουρκία άρχισε να περιορίζει τα δικαιώματα που τους παρείχε η συνθήκη. Αποκορύφωμα ήταν η στρατολόγηση ομογενών ηλικίας 25-45 ετών, το 1941, σε νέα «τάγματα εργασίας» στα βάθη της Τουρκίας, υπό άθλιες καιρικές συνθήκες.

Ακόμη πιο εξοντωτικό μέτρο κατά της ομογένειας ήταν η «φορολογία περιουσίας» (varlık vergisi), «βαρλίκι» όπως το αποκαλούσαν οι Ρωμιοί. Ήταν ένας μειονοτικός φόρος διπλάσιος ή τριπλάσιος της συνολικής αξίας της περιουσίας τους.

Όσοι καθυστερούσαν, στέλνονταν σε ειδικά στρατόπεδα και καταναγκαστικά έργα. Πολλοί στάλθηκαν στην Ανατολία όπου πέθαναν έπειτα από κακουχίες. Ακολούθησαν τα Σεπτεμβριανά, ένα οργανωμένο πογκρόμ τη νύχτα της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 στην Κωνσταντινούπολη, όταν καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε βίαια επεισόδια κατά των Ρωμιών και των Αρμενίων.

Οι Έλληνες της Πόλης άρχισαν να μειώνονται κατά χιλιάδες, άλλοι έφευγαν, άλλοι απελαύνονταν. Ένα μεγάλο κύμα έφυγε και το 1963 με τα γεγονότα της Κύπρου και άλλο ένα μεγαλύτερο κύμα το 1974 και πάλι με την εισβολή στην Κύπρο. Η κοινότητα των Ρωμιών επί δεκαετίες θεωρεί υπεύθυνες για την καταπίεση που υπέστη τις εκάστοτε κυβερνήσεις του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP). Με την άνοδο του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) δημιουργήθηκε ένα νέο κλίμα και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν άρχισε να πλησιάζει τις μειονότητες, παραχωρώντας τους δικαιώματα.

Μάλιστα τον Απρίλιο του 2018 ο τούρκος Πρόεδρος είχε παραδεχτεί σε ομιλία του: «Για πολλά χρόνια, ο αριθμός των ρωμιών πολιτών στη χώρα μας δεν ήταν μικρός. Υπήρχαν δεκάδες, εκατοντάδες χιλιάδες. Ομως, δυστυχώς λόγω των λαθών που έγιναν και στη χώρα μας, οι ρωμιοί πολίτες μας πήγαν στην Ελλάδα. Κι εμείς κάνουμε λάθη και πρέπει να τα βλέπουμε».

Έναν χρόνο αργότερα κάλεσε τους Ρωμιούς που εγκατέλειψαν την Κωνσταντινούπολη να επιστρέψουν: «Αυτή τη στιγμή έχουμε έναν μικρό αριθμό Ρωμιών. Μιλάω λοιπόν στις οικογένειες εκείνων που εγκατέλειψαν την Τουρκία (…) και τους συμβουλεύω να πουν στους συγγενείς τους να επιστρέψουν. Μπορούν να δημιουργήσουν μια νέα ζωή εδώ κι ελπίζω και προσεύχομαι να επιστρέψουν στην Τουρκία».

Τα πρώτα χρόνια που ήρθε στην εξουσία το ΑΚΡ, η κοινότητα των Ρωμιών είχε αρχίσει να στηρίζει ανοιχτά τις κυβερνήσεις Ερντογάν. Αυτό συνέχισε μέχρι τις διαδηλώσεις του 2013 κατά της καταστροφής του πάρκου Γκεζί.  Τα τελευταία χρόνια η κοινότητα των Ρωμιών είναι διχασμένη και ιδιαίτερα οι μεγαλύτερης ηλικίας και πιο συντηρητικοί προτιμούν να κρατούν αποστάσεις. Οι νεότεροι ωστόσο άρχισαν να βλέπουν με καχυποψία τις κινήσεις της κυβέρνησης.

Θα πρέπει ωστόσο να τονιστεί ότι στην Ίμβρο ο αριθμός των Ελλήνων έχει αυξηθεί σε περίπου 600 άτομα. Κατόπιν στοχευμένων παρεμβάσεων και δράσεων συλλόγων Ιμβρίων στην Ελλάδα, επιφανών Ιμβρίων της διασποράς και ομογενειακών οργανώσεων στην Κωνσταντινούπολη, με τη συμβολή και του Οικουμενικού Πατριάρχη, σε συνεργασία και με τις τοπικές αρχές, πέτυχαν αυτό που πριν από ελάχιστα χρόνια φαινόταν ακατόρθωτο.

*Η Αννα Ανδρέου, γεννήθηκε στη Λευκωσία. Είναι δημοσιογράφος, συμπαραγωγός και συμπαρουσιάστρια στο κανάλι youtube «Εδώ Τουρκία».

Ο Δημήτρης Τριανταφύλλου γεννήθηκε στην Αθήνα. Βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη από το 2010 και είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Kadir Has και διευθυντής του Κέντρου Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του ίδιου πανεπιστημίου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΑ ΝΕΑ