Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Κλασικοί Χρόνοι (Μέρος Γ’)

Πέραν της εμπέδωσης και ισχυροποίησης του δημοκρατικού πολιτεύματος στην Αθήνα, τη γλώσσα και το γραπτό πολιτισμό των Κλασικών Χρόνων διαμόρφωσε σε σημαντικό βαθμό και ένας δεύτερος παράγοντας: οι πολύμορφες διακρατικές επαφές και οι πολιτικοί συνασπισμοί τής εν λόγω περιόδου. Πιο αναλυτικά, οι πολυμελείς συμμαχίες –προπάντων αυτές, καθώς σχετίζονταν με μεγαλύτερα κομμάτια του ελλαδικού και όχι μόνο χώρου–, οι διμερείς συνθήκες, οι συνοικίσεις (η συγκέντρωση και συνένωση διεσπαρμένων κατοίκων σε μία πόλη, η υπαγωγή περισσότερων πόλεων σε μία πρωτεύουσα), καθώς και οι αμφικτιονίες (με προεξάρχουσα εκείνη των Δελφών), επηρέασαν σοβαρά τη γλώσσα και συνέβαλαν ουσιωδώς στη διεύρυνση της χρήσης του γραπτού λόγου κατά τον 5ο και τον 4ο αιώνα π.Χ.

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τις πολυμελείς συμμαχίες, κορυφαία όλων υπήρξε η περίφημη Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία (Συμμαχία της Δήλου), καρπός της αθηναϊκής ηγεμονίας στο β’ και στο γ’ τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ. Η συμμαχία αυτή εκτεινόταν σε ολόκληρο τον αιγαιακό χώρο, στον Ελλήσποντο, στην Προποντίδα και στα στενά του Βοσπόρου. Η υποδειγματική οργάνωση και η αποτελεσματική διοίκηση της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας βασιζόταν σε ένα ολοκληρωμένο γραφειοκρατικό σύστημα και –κατ’ επέκταση– σε έναν τεράστιο όγκο δημόσιων εγγράφων, με τα οποία ρυθμίζονταν φορολογικά και άλλα ζητήματα. Κάθε πόλη που αποτελούσε μέλος της συμμαχίας ήταν υποχρεωμένη να καταβάλλει έναν ετήσιο φόρο – για τον καθορισμό του χρηματικού ποσού και τον τρόπο είσπραξής του εκδίδονταν ειδικά ψηφίσματα. Είναι αξιοσημείωτο ότι στους φορολογικούς καταλόγους καταγραφόταν και το ποσό της ετήσιας συμμαχικής εισφοράς στη θεά Αθηνά (ισοδυναμούσε με το ένα έκτο του ετήσιου φόρου που κατέβαλλε κάθε πόλη-μέλος της συμμαχίας).

Για διάφορα άλλα θέματα, όπως για παράδειγμα οι όροι επιστροφής στη συμμαχία πόλεων που είχαν αποστατήσει ή η επιβολή των αθηναϊκών νομισμάτων, μέτρων και σταθμών στο συμμαχικό χώρο, εκείνη που έπαιρνε αποφάσεις με ψηφίσματά της ήταν η Εκκλησία του Δήμου. Ψηφίσματα –τα λεγόμενα τιμητικά– εκδίδονταν και σε περιπτώσεις όπου η αθηναϊκή δημοκρατία, θέλοντας να εκφράσει την εκτίμησή της για τις υπηρεσίες που της είχαν προσφέρει πολιτικοί φίλοι της, προέβαινε στην απονομή τιμών και προνομίων προς αυτούς.

Τα προαναφερθέντα ψηφίσματα αναφορικά με τα ζητήματα της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας τοποθετούνταν σε δημόσιους χώρους όχι μόνο της Αθήνας αλλά και των συμμαχικών πόλεων. Μάλιστα, τη δημοσιοποίηση των αποφάσεων που τους ενδιέφεραν, την αναγραφή δηλαδή των σχετικών ψηφισμάτων σε στήλες, επεδίωκαν κάποιες φορές –αναλαμβάνοντας και τα έξοδα– οι σύμμαχοι ή και μεμονωμένα πρόσωπα που συνεργάζονταν με την Αθήνα. Στα ψηφίσματα που αναγράφονταν με πρωτοβουλία των ίδιων των Αθηναίων σε περιοχές εκτός Αθήνας γινόταν χρήση του αττικού αλφαβήτου. Όμως, δε συνέβαινε το ίδιο στα αντίγραφα αθηναϊκών ψηφισμάτων που τοποθετούνταν σε συμμαχικές πόλεις κατόπιν δικής τους πρωτοβουλίας – τα ευρεθέντα σε περιοχές της Ιωνίας αντίγραφα είναι γραμμένα στο ιωνικό αλφάβητο. Εξάλλου, στο ευρέως διαδεδομένο στον ελληνικό χώρο ιωνικό αλφάβητο ή και σε μεικτό αλφάβητο είναι γραμμένες και ορισμένες αττικές επιτάφιες επιγραφές που χρονολογούνται στο β’ μισό του 5ου αιώνα π.Χ.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, απεικόνιση του γεωγραφικού χώρου στον οποίον εκτεινόταν η Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Κλασικοί Χρόνοι (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Κλασικοί Χρόνοι (Μέρος Β’)