Αντώνης Φωστιέρης: «Το Θα και το Να του Θανάτου», «Το Θα και το Να της Ζωής»

Ο Νοβάλις γράφει: «Πρέπει να μυθοποιήσουμε τη ζωή. Έτσι μόνο θα ξαναβρούμε την πρωταρχική της έννοια». Σκορπισμένες ανά τον κόσμο, λειτουργώντας τηλεπαθητικά, οι τέχνες αψηφούν τους αιώνες, τους πολέμους, την πολιτική, και ιδιαίτερα τη βλακεία και την πνευματική μιζέρια. Σαν το ταμ-ταμ μέσα στη ζούγκλα, η μία τέχνη ακούει την άλλη, τη διορθώνει, τη συμπληρώνει. Η ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη μού θυμίζει πάντα τον Ιερώνυμο Μπος και τον Φράνσις Μπέηκον. Και στη μουσική, τον Μάλερ. Έτσι, χωρίς σύνορα, εποχές, είδη, στεγανά, η σκέψη συνυπάρχει, άρα υπάρχει. Και ο Αντώνης Φωστιέρης, με το τελευταίο του βιβλίο (σ.σ. «Το Θα και το Να του Θανάτου», εκδόσεις Καστανιώτη, 1987), ανήκει πια κι αυτός στο παγκόσμιο πνευματικό τοπίο.

Η ποίησή του έρχεται να προσθέσει άλλον έναν κρίκο στην αλυσίδα του ουσιαστικού λόγου που άρχισε με τους προσωκρατικούς και όπου η φιλοσοφία, η ποίηση, η μαγεία, η μεταφυσική περιστρέφονται γύρω μας με την ευελιξία του χορευτή. Σ’ αυτό το κείμενο χορεύω λίγο κι εγώ, χωρίς καμιά πρόθεση να γράψω φιλολογική κριτική. Σαν συγγραφέας, προς έναν άλλο συγγραφέα, θέλω να εκφράσω την αγάπη και τον θαυμασμό μου: δημόσια.

«Το Θα και το Να του Θανάτου» είναι ένα μικρό αριστούργημα. Είμαι αυστηρή με τους άλλους, όπως είναι ένας συγγραφέας με τα δικά του γραφτά. Γι’ αυτό παίρνω την ελευθερία να δηλώσω κάτι τέτοιο, χωρίς καμιά επιφύλαξη, με σεμνότητα αλλά και ακράτητο ενθουσιασμό. Πρόκειται για μια ποίηση παράξενη, μοναδική. Διαβάζεται σαν θρίλερ με υπόθεση σχεδόν σεναριακή. Και συγχρόνως υπάρχει ένα περίεργο ζιγκ-ζαγκ στον λόγο, μία ταλάντωση, μια συνεχής «αποπλάνηση» και μια διαλεκτική έλξη των αντιθέσεων, ένας ανησυχητικός αντιπερισπασμός και μια ανατριχιαστική τελειότητα, που μοιάζει με τα επιγράμματα στους τάφους των αρχαίων. «Το Θα και το Να του Θανάτου» είναι ένας καινούργιος ποιητικός λόγος. Παράδοξα —ελπίζω ασύνειδα— κάνει μια μεγάλη στροφή προς τα πίσω (ή προς τα μπρος;) και ξαναβρίσκει τον λόγο στις πηγές του. Τον επιγραμματικό λόγο, πριν από τον Πλάτωνα. Πριν ο λόγος γίνει εξουσία.

Ο Αντώνης Φωστιέρης ξεπερνάει τα όρια του είδους που ονομάζεται ποίηση. «Το Θα και το Να του Θανάτου» δεν ανήκει σε κανένα είδος. Η πρόθεσή του, νομίζω, δεν ήτανε να γράψει ποίηση. Ήτανε να γράψει. Διάλεξε τον ποιητικό λόγο, ενώ θα μπορούσε να γράψει και έξοχο πεζό. Οι στίχοι του μοιάζουνε με αφορισμούς, γραμμένοι —θα ’λεγες— βιαστικά, για να προλάβει κάποιο θάνατο, κάποια τραγωδία, κάποιο τέλος. Για να εξορκίσει τον Διάβολο, ο οποίος, δυστυχώς, πάντα τραγουδάει σωστά, και δεν εξορκίζεται με τίποτα.

Η ωριμότητα της γλώσσας του Αντώνη Φωστιέρη, η τελειότητά της, είναι σα να κρύβει μια μεταφυσική κούραση, μια παράξενη μελαγχολία. Θεωρώ αυτό το τελευταίο βιβλίο του ως το πιο σημαντικό μέχρι σήμερα. Έχει μια καινούργια αφαίρεση, μια απόλυτη απογύμνωση. Η πορεία προς αυτήν έγινε σταδιακά, με το κάθε του βιβλίο: «Εσωτερικοί χώροι», «Ποίηση μες στην Ποίηση», «Σκοτεινός Έρωτας», «Ο Διάβολος τραγούδησε σωστά». Με «Το Θα και το Να του Θανάτου» φτάνουμε τώρα στη ριζοσπαστική απογύμνωση, δηλαδή στη ριζοσπαστική ποίηση. Ίσως το επόμενο βιβλίο του να είναι σελίδες κάτασπρες και άγραφες, που θα σφύζουν από σιωπή…

Η σημαντική ποίηση διαβάζεται εύκολα. Η μορφή της έχει μια διαύγεια, μια λαμπρότητα. Η έννοιά της όμως είναι απόκρυφη. Η μεγάλη ποίηση δεν κρύβεται πίσω από τις λέξεις. Τις χρησιμοποιεί και τις αποκαλύπτει. «Το Θα και το Να του Θανάτου», παρ’ όλες τις πολύπλοκες έννοιές του, δεν βαραίνει ποτέ. Ο Αντώνης Φωστιέρης χρησιμοποιεί τη μεταφυσική με τρόπο φυσικό, με κάποια τρυφερή αναίδεια. Και αντιθέτως, χρησιμοποιεί τη φύση με τρόπο μεταφυσικό, με τρόμο μεταφυσικό. Μόνον έτσι η φύση μπορεί να αγαπηθεί: τρομακτική αλλά και απελευθερωτική, δολοφόνος και μάνα, προστάτης και καταστροφέας. Όλη η ποίηση του Φωστιέρη διατρέχεται από αυτή τη διφορούμενη φύση, μια φύση που συγχρόνως εγκυμονεί κινδύνους και μεγάλες ηδονές. Με αυτόν τον τρόπο ο Φωστιέρης κάνει μια σύνθεση και αποσύνθεση του Κόσμου, μέσω της γλώσσας.

Διαβάζοντας τα τελευταία του ποιήματα, ο κόσμος αλλοιώθηκε μπροστά στα μάτια μου με την ταχύτητα και τη φοβερή λογική του εφιάλτη. Με σκληρότητα ανάλαφρη, αλλά και τόσο τρυφερή, γεμάτη συμπόνια και απόσταση, ο Αντώνης Φωστιέρης μάς ψιθυρίζει ότι «Το Θα και το Να του Θανάτου» δεν είναι, τελικά, παρά «Το Θα και το Να της Ζωής»…

*Κείμενο της πεζογράφου Μαργαρίτας Καραπάνου (1946-2008) για την ποιητική συλλογή του Αντώνη Φωστιέρη «Το Θα και το Να του Θανάτου» (είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 7 Φεβρουαρίου 1988).

Ο αμοργιανής καταγωγής Αντώνης Φωστιέρης, εξέχουσα προσωπικότητα της ποιητικής γενιάς του ’70, γεννήθηκε στην Αθήνα στις 16 Μαΐου 1953.

Ο Φωστιέρης, που πρωτοεμφανίστηκε στον κόσμο των γραμμάτων το 1971, έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης, καθώς και με το Βραβείο Ποίησης του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη από την Ακαδημία Αθηνών.