Η Ρωσία αντιμέτωπη και με τον «εφιάλτη» της δημογραφικής παρακμής

«Απαιτούνται πρόσθετα μέτρα»

Στο φόντο αυτής της ανησυχητικής εικόνας -που προοιωνίζεται πολλά κακά μελλούμενα για την εν γένει ισχύ της Μόσχας- ο πρόεδρος Πούτιν εξέδωσε την περασμένη Παρασκευή διάταγμα, ζητώντας από τη ρωσική κυβέρνηση την άμεση λήψη μέτρων.

Εστιάζει στην αναστροφή της μαζικής μετανάστευσης Ρώσων πολιτών «λόγω των μεταβαλλόμενων κοινωνικοοικονομικών συνθηκών», όπως αναφέρεται στο κείμενο.

«Απαιτούνται πρόσθετα μέτρα», υπογραμμίζεται, «για τη δημιουργία ελκυστικών οικονομικών, κοινωνικών και άλλων μηχανισμών για τη διατήρηση του ανθρώπινου κεφαλαίου και τη μείωση της εκροής του πληθυσμού της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο εξωτερικό».

Μέχρι στιγμής, οι προτάσεις έχουν επικεντρωθεί σε οιονεί… ποινικοποίηση της φυγής.

Έχει ήδη εγκριθεί νόμος για τη δημιουργία ενός μητρώου πολιτών που απαγορεύεται να εγκαταλείψουν τη Ρωσία και αποφεύγουν τη στράτευση.

Ο πρώην πρόεδρος της Ρωσίας και νυν αντιπρόεδρος του εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, ζήτησε να χαρακτηριστούν «εχθροί της κοινωνίας» όσοι εγκατέλειψαν τη χώρα και να τους απαγορευτεί η επανείσοδος στη Ρωσία, εάν δεν δηλώσουν δημόσια μεταμέλεια.

Ο Σεργκέι Τσέκοφ, μέλος της Επιτροπής Διεθνών Υποθέσεων του Συμβουλίου της Ρωσικής Ομοσπονδίας, πρότεινε τη δήμευση των περιουσιών τους.

Παραμένει ωστόσο εξαιρετικά αμφίβολο εάν αυτή η πολιτική -κινήτρων και περιορισμών- αρκεί για να αντιστραφεί μια πολυπαραγοντική δημογραφική παρακμή, στο φόντο ενός πλέγματος προβλημάτων.

Σύμφωνα με την κρατική στατιστική υπηρεσία της Ρωσίας, το 2020 και το 2021 -πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, δηλαδή- ο πληθυσμός της χώρας μειώθηκε συνολικά κατά 1,3 εκατομμύρια.

Οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις κατά 1,7 εκατομμύρια.

Το φαινόμενο αναμένεται να επιδεινωθεί.

Αν και οι γυναίκες είναι περισσότερες από τους άνδρες κατά τουλάχιστον 10 εκατομμύρια, ο αριθμός όσων είναι σε αναπαραγωγική ηλικία έχει μειωθεί κατά περίπου ένα τρίτο την τελευταία δεκαετία.

Οι γεννήσεις που καταγράφηκαν τον Απρίλιο του 2022 -στον πρώτο μήνα του πολέμου- ήταν οι χαμηλότερες από τον 18ο αιώνα.

Δημογραφική συρρίκνωση… διαρκείας

Με τον αριθμό των ανδρών σε αναπαραγωγική ηλικία να μειώνεται -είτε γιατί σκοτώνονται στα μέτωπα του πολέμου, είτε γιατί φεύγουν στο εξωτερικό- εκτιμάται ότι τα ήδη χαμηλά ποσοστά γεννήσεων στη Ρωσική Ομοσπονδία θα συρρικνωθούν περαιτέρω.

Ακόμη κι όταν τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, οι συνέπειές του στη -βαλλόμενη από τις δυτικές κυρώσεις- οικονομία εκτιμάται ότι θα αποτελέσουν μεσοπρόθεσμα ανασταλτικό παράγοντα για πολλά ζευγάρια να τεκνοποιήσουν.

«Ενώ τα δημογραφικά “τραύματα” συνήθως εξελίσσονται σε βάθος δεκαετιών», ανέφερε σε προ μηνών σχετικό άρθρο το Bloomberg, «οι επιπτώσεις της εισβολής καθιστούν τα χειρότερα σενάρια πιο πιθανά και πολύ νωρίτερα από το αναμενόμενο».

Κατά τον δημογράφο Ιγκόρ Εφρέμοφ, μεταξύ 2023 και 2024 αναμένεται μείωση των γεννήσεων στο 1 εκατομμύριο και του ποσοστού γονιμότητας στα 1,2 παιδιά ανά γυναίκα, σε επίπεδα ανάλογα των αρχών της δεκαετίας του 2000.

Αυτά, ενώ υπολογίζεται ότι απαιτείται ένα ποσοστό γονιμότητας 2,1 για να διατηρηθεί ο πληθυσμός σταθερός στη χώρα, χωρίς την εισροή μεταναστών.

Αυτή τελικά θα είναι αναγκαία, και μάλιστα σε μεγάλα ποσοστά, σύμφωνα με έρευνα της Ανώτατης Οικονομικής Σχολής της Μόσχας (HSE).

Στο χειρότερο σενάριο, αναφέρει, για τη διατήρηση του πληθυσμού στα σημερινά επίπεδα μέχρι το 2100 -ήτοι 146,45 εκατομμύρια- η Ρωσία θα πρέπει να προσελκύει έως και 1,1 εκατομμύρια μετανάστες κάθε χρόνο.

Διαφορετικά, επισημαίνει, στη χώρα θα έχουν μείνει 67,4 εκατομμύρια κάτοικοι μέχρι το τέλος του αιώνα.

«Δεδομένου ότι τέτοια υψηλά επίπεδα αντισταθμιστικής μετανάστευσης είναι αδύνατο να επιτευχθούν», επισημαίνουν οι συγγραφείς της, «μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο πληθυσμός αναμένεται να μειωθεί ακόμη και κάτω από τα πιο ευνοϊκά σενάρια ποσοστών γεννήσεων και θνησιμότητας».

Ο «γρίφος» των επιπτώσεων

Οι προοπτικές φαντάζουν πράγματι δυσοίωνες, εάν συνυπολογίσει κανείς και το γεγονός ότι η Ρωσία -τουλάχιστον ως έχουν σήμερα τα πράγματα- έχει πολύ περιορισμένες δυνατότητες προσέλκυσης εργατικού δυναμικού από το εξωτερικό.

«Άγνωστος Χ» πάντως παραμένει εάν η Ρωσία θα διατηρήσει τον έλεγχο στα σήμερα κατεχόμενα σήμερα εδάφη της Ουκρανίας και πώς η -καταφανώς παράνομη, βάσει του Διεθνούς Δικαίου- προσάρτηση των τεσσάρων περιφερειών στα νοτιοανατολικά, συν την Κριμαία θα μπορούσαν να αλλάξουν τα δεδομένα.

«Για χρόνια, ένα κοινό επιχείρημα στην πολιτική κοινότητα των ΗΠΑ ήταν ότι τα δημογραφικά προβλήματα της Ρωσίας θα περιόριζαν την ικανότητά της για προβολή ισχύος εκτός των συνόρων της» και ότι «όπως και άλλα γηράσκοντα κράτη, θα γινόταν πιο ειρηνιστική ή θα έστρεφε την προσοχή στο εσωτερικό της», ανέφερε σε ένα ενδιαφέρον άρθρο η Δρ. Τζένιφερ Σιούμπα, ειδική αναλύτρια δημογραφικών τάσεων και των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεών τους.

«Όμως η γήρανση και η συρρίκνωση του πληθυσμού είναι νέες τάσεις», επεσήμανε, με αποτέλεσμα «να γνωρίζουμε ελάχιστα για το πώς τα κράτη ασκούν εξωτερική πολιτική υπό αυτές τις συνθήκες».

Σε κάθε περίπτωση, προειδοποίησε, «δεν πρέπει να περιμένουμε από τα γηράσκοντα κράτη να ενεργούν σαν ηλικιωμένοι» για πλείστους όσους λόγους.

Θεωρεί δε ως ασφαλέστερο συμπέρασμα, «που μας προετοιμάζει καλύτερα για το μέλλον», το ότι «η γήρανση και η μείωση του πληθυσμού δεν αποτελούν αυτόματα συνταγή για την ειρήνη».

Κάτι που εν πολλοίς ισχύει όχι μόνο για τη Ρωσία, αλλά και για άλλες ισχυρές χώρες σε δημογραφική παρακμή, με προεξάρχουσα την Κίνα.