Συνέδριο Λιβάνου: Το «Εθνικό Συμβόλαιο» για το σχηματισμό πανελλήνιας κυβέρνησης

Λίγους μήνες πριν αποτινάξει ο ελληνισμός το βαρύ ζυγό του κατακτητή, στις 17 Μαΐου 1944, άρχισαν σε ξενοδοχείο πλησίον της Βηρυτού οι εργασίες του αποκληθέντος Συνεδρίου του Λιβάνου, με στόχο την επίτευξη της πολυπόθητης εθνικής ενότητας.

Όπως είχαμε τονίσει σε σχετικό άρθρο μας που είχε δημοσιευτεί πριν από δύο ακριβώς έτη, οι προσκληθέντες στη Σύσκεψη του Λιβάνου –ελληνικές πολιτικές δυνάμεις και εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις– καλούνταν να συμβάλουν στη σύνταξη ενός «Εθνικού Συμβολαίου», που θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις μιας αναίμακτης απελευθέρωσης και θα καθιστούσε εφικτό το σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας.

Ένας από τους συνέδρους ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, που είχε προσκληθεί στο Συνέδριο του Λιβάνου (17-20 Μαΐου 1944) ως αντιπρόσωπος του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος.

Στο συγγραφικό του έργο «Ημερολόγιο» (εκδόσεις Κέδρος, 1977), που αναφέρεται στην ταραχώδη περίοδο 1942-1944 (για την ακρίβεια, στο χρονικό διάστημα από τις 31 Μαρτίου 1942 έως τις 4 Ιανουαρίου 1945), ο Κανελλόπουλος εξιστορεί λεπτομερώς όσα διαδραματίστηκαν στο Συνέδριο του Λιβάνου.

Από την πολύτιμη ιστορική μαρτυρία του ξεχωρίσαμε δύο ημερολογιακές εγγραφές (η πρώτη πριν από την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου, η δεύτερη την ημέρα της λήξης αυτού), τις οποίες και παραθέτουμε κατωτέρω:

15 Μαΐου. Έφτασαν προχθές ο Αλ. Μυλωνάς, ο Γιάννης Σοφιανόπουλος, ο Ρέντης και ο Γέωργιος Σακαλής. Ωστόσο, η διάσκεψη δεν άρχισε. Ο Παπανδρέου, ύστερ’ από τη γρίπη του, έπαθε μιαν ατονία της καρδιάς. Οι γιατροί τον εμπόδισαν να σηκωθεί από το κρεβάτι. Ελπίζουμε ότι μεθαύριο θ’ αρχίσουμε. Συζητήσεις είχα αυτές τις μέρες μ’ όλους. Δυο μακρές συνεντεύξεις είχα με τον Ασκούτση και τον Σαράφη, που βρίσκεται εδώ με τη στολή του στρατηγού. Κι οι δυο μού φάνηκαν πολύ υποχωρητικοί, τουλάχιστον στα λόγια. Τους μίλησα με ειλικρίνεια. Τους είπα ότι η ένωση όλων μας δεν συμβιβάζεται με την μονοπωλιακή κατοχή και διαχείριση ενός δυναμικού οργάνου βίας στα χέρια του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το παραδέχθηκαν. Δεν μπήκα στις τεχνικές λεπτομέρειες που σχετίζονται με τον μετασχηματισμό του ανταρτικού σώματος του ΕΛΑΣ σε εθνικό στρατό. Ωστόσο, είπα του Σαράφη ότι, αν το στρατηγείο που θα ιδρύσουμε θα απαιτήσει μέτρα, σαν παράδοση όπλων ή διασκορπισμό δυνάμεων, όλα αυτά θα πρέπει να γίνουν. Ο Σαράφης δεν φαίνεται ν’ αποδίδει μεγάλη σημασία στην ιδιότητα του αρχηγού του ΕΛΑΣ, και προτιμάει –έτσι νομίζω– να ξεφύγει απ΄όλη αυτή την κατάσταση. Όλοι ζητάν διέξοδο, ακόμα κι οι κομμουνιστές. Αφού μου διηγήθηκε ο Σαράφης την αρχική σύλληψή του από τον ΕΛΑΣ, όταν μαζί με τον ταγματάρχη Κωστόπουλο είχαν μπει σ’ ένα χωριό για να διαπραγματευθούν κάτι με τον ΕΛΑΣ κι οι αντιπρόσωποι του τελευταίου, παρασπονδώντας, τους αφόπλισαν κοιμισμένους και τους συλλάβανε τη νύχτα στα κρεβάτια τους, λέω του Σαράφη: «Αυτή η ιστορία, που μου την έχει διηγηθεί με τον ίδιον ακριβώς τρόπο κι ο Κωστόπουλος, είναι η μεγαλύτερη ατιμία που μπορεί να υπάρξει. Αν δεν έχουμε έμπρακτες εγγυήσεις ότι δεν μπορούν να ξαναγίνουν τέτοιες ατιμίες, η συμφωνία μας είναι αδύνατη. Αυτό που σας έκαμε ο ΕΛΑΣ πριν γίνετε αρχηγός του, δηλαδή το να σας συλλάβει τη νύχτα στο χώρο όπου χωρίς συνοδεία είχατε πάει για διαπραγματεύσεις, είναι το ίδιο σαν να σας συλλαμβάναμε εμείς όλους σας εδώ και να σας κλείναμε φυλακή». Ο Σαράφης αναγκάσθηκε να ομολογήσει ότι έτσι είναι.

Ο Πέτρος Ρούσος, ο Αλέξανδρος Σβώλος και ο Στέφανος Σαράφης (εξ αριστερών) αναχωρούν για το Λίβανο

Ο Γεώργιος Καρτάλης σε διάλειμμα των εργασιών του Συνεδρίου του Λιβάνου (πηγή: ΑΣΚΙ)

Ο Στέφανος Σαράφης στο αεροδρόμιο του Καΐρου προ του Συνεδρίου του Λιβάνου (πηγή: ΕΛΙΑ)

20 Μαΐου. Χθες και σήμερα το πρωί δευτερολογήσαμε όλοι. Εγώ μίλησα χθες τ’ απόγευμα. Η ομιλία μου κράτησε είκοσι λεπτά. Αφού έδωσα την απάντηση που χρωστούσα στον Πορφυρογένη, ανέλυσα πάλι τους όρους που πρέπει ν’ αποτελέσουν τη βάση της συμφωνίας μας. Στο τέλος της χθεσινοβραδινής συνεδρίας ορίσθηκε μια επιτροπή από τον Ρέντη, τον Σβώλο, τον Λόντο και μένα για τη σύνταξη των ψηφισμάτων. Σήμερα το πρωί μίλησε ο Πορφυρογένης με πολύ αίσθημα, ζητώντας να αρθεί κάθε δυσπιστία μεταξύ μας. Το αίσθημα του Πορφυρογένη φαινόταν αληθινό, και θέλω να πιστέψω ότι είναι. Ωστόσο, δεν είναι δικαίωμα του Πορφυρογένη να παρασυρθεί από το αίσθημά του, ενώ από την άλλη μεριά είναι καθήκον του –κομματικό καθήκον– να παρασύρει εμάς με τη συγκινητική έκφραση των αισθημάτων του.

Ο Κομνηνός Πυρομάγλου στο Λίβανο (πηγή: ΕΛΙΑ)

Συνάντηση των Γεωργίου Παπανδρέου, Αλέξανδρου Σβώλου και Άγγελου Αγγελόπουλου στο περιθώριο του Συνεδρίου του Λιβάνου

Αυτή τη στιγμή που συμπληρώνω τις σημειώσεις μου είναι μεσάνυχτα. Σήμερα τ’ απόγευμα έληξαν οι εργασίες του συνεδρίου μας. Καταλήξαμε σε συμφωνία. Μίλησε ο Παπανδρέου. Ανακεφαλαίωσε τα σημεία της συμφωνίας μας. Η συμφωνία ονομάσθηκε «Εθνικό Συμβόλαιο». Η στιγμή που αναγγέλθηκε η συμφωνία ήταν συγκινητική. Δεν ξέρω τι θα βγει απο τη σημερινή ημέρα. Πάντως η ημέρα αυτή ήταν ιστορική. Όλα τα κόμματα και όλες οι αντιστασιακές οργανώσεις των βουνών και των πόλεων της Ελλάδος αποφασίσαμε να σχηματίσουμε την πιο πανελλήνια κυβέρνηση που έχει ποτέ υπάρξει. Για πρώτη φορά μπαίνουν οι Έλληνες κομμουνιστές σε ελληνική κυβέρνηση. Οι ευθύνες που αναλαμβάνουμε είναι τεράστιες. Ο Παπανδρέου διαχειρίστηκε με ευστροφία την αποστολή του. Όλοι μας δείξαμε διάθεση ελληνική. Ας δώσει ο Θεός, η ιστορία που έρχεται να ανταποκριθεί στη διάθεσή μας και να δικαιώσει την απόφαση που πήραμε.

*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου (προέρχεται από το αρχείο του Δημήτρη Παπαδήμου στο Φωτογραφικό Αρχείο του ΕΛΙΑ – ΜΙΕΤ), ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος υποδέχεται αντιπροσώπους που είχαν προσκληθεί στο συνέδριο του Λιβάνου (πηγή: «Δημήτρης Παπαδήμος – Ταξιδιώτης φωτογράφος», έκδοση ΜΙΕΤ).