Μπέρτραντ Ράσελ: Ο κορεσμός είναι πάντα άπιαστο όνειρο

Η απληστία, η επιθυμία να έχεις στην κατοχή σου όσο το δυνατόν περισσότερα αγαθά ή να έχεις το δικαίωμα πρόσβασης σ’ αυτά, είναι κίνητρο που, υποθέτω, έχει τις ρίζες του στον συνδυασμό της επιθυμίας για τα αναγκαία και του φόβου. Γνώριζα κάποτε δύο κοριτσάκια από την Εσθονία που λίγο έλειψε να πεθάνουν σε κάποιον λιμό. Ζούσαν με την οικογένειά μου και φυσικά διατρέφονταν ικανοποιητικότατα. Όποτε έβρισκαν ευκαιρία, όμως, τρύπωναν στα γειτονικά αγροκτήματα και έκλεβαν πατάτες, που τις έκρυβαν κάπου. Ο Ροκφέλερ, που έζησε τα παιδικά του χρόνια σε μεγάλη φτώχεια, πέρασε την ενήλικη ζωή του κατά παρόμοιο τρόπο.

Έτσι και οι άραβες φύλαρχοι, στα μεταξωτά βυζαντινά ντιβάνια τους, δεν μπορούσαν να ξεχάσουν την έρημο και συσσώρευαν πλούτη που υπερέβαιναν κατά πολύ οποιαδήποτε πιθανή βιοτική ανάγκη. Όποια όμως κι αν είναι τα ψυχολογικά αίτια της απληστίας, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι αποτελεί ένα από τα κυριότερα κίνητρα, ιδίως για τους πιο ισχυρούς, διότι, όπως είπα προηγουμένως, είναι ένα από τα κίνητρα που ποτέ δεν ικανοποιούνται πλήρως. Όσα κι αν αποκτήσεις, πάντα θα θέλεις περισσότερα – ο κορεσμός είναι πάντα άπιαστο όνειρο.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 15.10.2000, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η ματαιοδοξία είναι ένα κίνητρο με τεράστια ισχύ. Όποιος ξέρει από παιδιά θα έχει διαπιστώσει ότι διαρκώς δίνουν κάποια «παράσταση» και λένε: «Κοίτα με». Αυτό το «κοίτα με» είναι μια από τις βασικότερες επιθυμίες του ανθρώπου. Μπορεί να πάρει αμέτρητες μορφές, από καραγκιοζιλίκια ως το κυνήγι της μεταθανάτιας δόξας.

Υπήρξε ένας ιταλός πριγκιπίσκος κατά την Αναγέννηση που, όταν ξεψυχούσε, τον ρώτησε ο εξομολογητής του αν είχε μετανιώσει για κάτι. «Ναι», απάντησε εκείνος, «υπάρχει κάτι. Κάποτε με επισκέφτηκαν ο αυτοκράτορας και ο Πάπας. Τους ανέβασα στο πιο ψηλό σημείο του πύργου μου να θαυμάσουν τη θέα και δεν άδραξα την ευκαιρία να τους πετάξω κάτω και τους δύο, πράγμα που θα μου εξασφάλιζε την υστεροφημία». Η ιστορία δεν μας πληροφορεί αν ο ιερέας τού έδωσε άφεση.

Το κακό με τη ματαιοδοξία είναι ότι όσο πιο πολύ την ταΐζεις τόσο περισσότερο θεριεύει. Όσο πιο πολύ μιλούν για σένα τόσο περισσότερο επιθυμείς να μιλούν για σένα. Ο δολοφόνος που καταδικάστηκε και διαβάζει τα δημοσιεύματα που αναφέρονται στη δίκη του αγανακτεί όταν κάποια εφημερίδα δεν την καλύπτει επαρκώς. Και όσο περισσότερα γράφουν οι άλλες εφημερίδες τόσο μεγαλώνει η αγανάκτησή του για εκείνη που την περνάει στα ψιλά.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 15.10.2000, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το ίδιο συμβαίνει με τους πολιτικούς και τους λογοτέχνες. Και όσο πιο διάσημοι γίνονται τόσο δυσκολότερα ικανοποιούνται από τον αριθμό των δημοσιευμάτων που αναφέρονται σ’ αυτούς. Ό,τι και να πει κανείς για την επιρροή της ματαιοδοξίας πάνω σε όλο το φάσμα του ανθρώπινου βίου, από το τρίχρονο νήπιο ως τον ηγεμόνα που ένα του βλέμμα κάνει τον κόσμο να τρέμει, δεν θα είναι υπερβολή. Οι άνθρωποι διαπράττουν μάλιστα την ασέβεια να αποδίδουν παρόμοια πάθη και στη θεότητα, την οποία φαντάζονται διψασμένη για συνεχείς επαίνους.

Τα ανωτέρω συνιστούν ένα απόσπασμα από ομιλία του Μπέρτραντ Ράσελ (κείμενο δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 15 Οκτωβρίου 2000, σε μετάφραση της Αννίτας Δεκαβάλλα), η οποία αναφέρεται κατ’ αρχήν στη βαθύτερη σχέση πολιτικής και ηθικής, ειδικότερα δε στις ανθρώπινες επιθυμίες που είναι ιδιαίτερα σημαντικές από πολιτικής απόψεως, με άλλα λόγια στα κίνητρα που είναι καθοριστικά για την ανάληψη πολιτικής δράσης. Σε αυτά είχε συμπεριλάβει ο Ράσελ την απληστία και τη ματαιοδοξία – μαζί με την ανταγωνιστικότητα και το πάθος για εξουσία.

Ο τιμηθείς με Νομπέλ Λογοτεχνίας (1950) βρετανός φιλόσοφος, μαθηματικός και συγγραφέας Μπέρτραντ Ράσελ (Bertrand Arthur William Russell), ένας από τους σημαντικότερους διανοητές και ακτιβιστές του περασμένου αιώνα, γεννήθηκε στις 18 Μαΐου 1872 και απεβίωσε σχεδόν εκατοντούτης, στις 2 Φεβρουαρίου 1970.