Νικηφόρος Μανδηλαράς: Τα αναπάντητα ερωτήματα για το θάνατό του

Στις 18 Μαΐου 1967 έφυγε από τη ζωή ο νομικός, δημοσιογράφος και αγωνιστής της Δημοκρατίας Νικηφόρος Μανδηλαράς, σε ηλικία 39 μόλις ετών.

Ο μαχητικός αυτός δικηγόρος, που καταγόταν από την Κόρωνο της Νάξου, ήταν ένας από τους πλέον θαρραλέους συνηγόρους υπερασπίσεως στην περίφημη δίκη του «ΑΣΠΙΔΑ» (είχε ξεκινήσει το Νοέμβριο του 1966 και είχε διαρκέσει πέντε μήνες), γεγονός που τον είχε φέρει πολλές φορές σε σύγκρουση με ορισμένους αξιωματικούς που λίγο αργότερα, επί δικτατορίας των συνταγματαρχών, κατέλαβαν σημαντικά αξιώματα.

Στην τελευταία σελίδα του φύλλου των «Νέων» που είχε κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου 1967, εν μέσω πολλών άλλων ειδήσεων που αφορούσαν τόσο την Ελλάδα όσο και το εξωτερικό, υπήρχε και ένα δίστηλο άρθρο που έφερε τον ακόλουθο τίτλο: «Το εκβρασθέν εις Ρόδον πτώμα εξηκριβώθη ότι ανήκει εις τον δικηγόρον Μανδηλαράν».

Στο εν λόγω άρθρο αναφέρονταν τα εξής:

Εκ του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας ανεκοινώθησαν τα ακόλουθα:

Περιήλθεν εις γνώσιν του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας ότι άτομον αγνώστων στοιχείων επέβη λάθρα του α)π «Ρίτα Β.», όπερ κατηυθύνετο εις Κύπρον. Το υπουργείον Εμπορικής Ναυτιλίας διέταξε τηλεγραφικώς τον πλοίαρχον του «Ρίτα Β.», ότε το πλοίον ευρίσκετο παρά την Κάρπαθον, να αναφέρη εάν τούτου επιβαίνει άτομον άσχετον προς το πλήρωμα καθιστών τούτον προσωπικώς υπεύθυνον επί της ερεύνης.

Μετ’ ολίγον ο πλοίαρχος ανέφερεν αρνητικώς και ότι ενεργεί σχετικήν έρευναν. Μετά πάροδον ολίγου χρόνου ο πλοίαρχος ανέφερε και πάλιν αρνητικώς. Το υπουργείον Εμπορικής Ναυτιλίας τότε διέταξε τον πλοίαρχον να κατευθύνη το πλοίον εις λιμένα Ρόδου, καθιστών υπεύθυνον αυτόν, ώστε το πλοίον να πλέη μακράν των ακτών. Άμα τω κατάπλω του πλοίου εις Ρόδον ήρχισεν η έρευνα της υποθέσεως παρά του Κεντρικού Λιμεναρχείου Ρόδου. Εκ της πρώτης ερεύνης ουδέν άτομον εκτός του πληρώματος ανευρέθη επί του πλοίου.

«ΤΑ ΝΕΑ», 24.5.1967, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο πλοίαρχος ωμολόγησεν εν συνεχεία ότι του πλοίου επέβαινεν ο δικηγόρος Μανδηλαράς, τον οποίον κατεβίβασεν εις την θάλασσαν μετά σωσιβίου εγγύς νησίδος ανατολικώς Ρόδου. Μετά 48ωρον εξεβράσθη πτώμα το οποίον ανεγνωρίσθη ως του δικηγόρου Μανδηλαρά. Κατόπιν τούτου διετάχθη και μετέβη επειγόντως εις Ρόδον ο ιατροδικαστής κ. Καψάσκης προς εξακρίβωσιν των αιτίων του θανάτου.

Κατά την διεξαγωγήν της ανακρίσεως προήλθον βάσιμοι υπόνοιαι ότι ο πλοίαρχος και τινά μέλη του πληρώματος ευθύνονται δι’ ανθρωποκτονίαν. Επί του πλοίου ανευρέθησαν στοιχεία λαθρεμπορίας συναλλάγματος.

Εξ άλλου,  το μητρώον του πλοιάρχου φέρεται βεβαρημένον διά λαθρεμπορίαν και παρεμφερείς πράξεις. Η προανάκρισις συνεχίζεται υπό της Λιμενικής Αρχής Ρόδου, μετά το πέρας δε ταύτης θέλει παραπεμφθή η όλη υπόθεσις εις τον κ. Εισαγγελέα Ρόδου.

Λίγον καιρό μετά την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος, στις 25 Αυγούστου 1974, σε ολοσέλιδο άρθρο του κυριακάτικου «Βήματος», που έφερε την υπογραφή του Γιάννη Φάτση, περιλαμβάνονταν πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το πώς είχε οδηγηθεί στο θάνατο ο Μανδηλαράς.

Το άρθρο του Φάτση, το οποίο έφερε τον τίτλο «Να ανοίξη πάλι ο φάκελλος για τον θάνατο του Μανδηλαρά», περιείχε αποκαλυπτικά στοιχεία που είχε αφήσει έξω η ανάκριση.

«TO BHMA», 25.8.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο αείμνηστος δημοσιογράφος έγραφε μεταξύ πολλών άλλων τα εξής:

Όμως δεν είναι τούτο το μοναδικό ερωτηματικό στην υπόθεση του θανάτου του Νικηφόρου Μανδηλαρά. Υπάρχουν πολλά ερωτηματικά. Ανακύπτουν μέσα από τα κενά που άφησε η κατασκευασμένη επίσημη εκδοχή. Αυτή που ήθελε να χαρακτηρίση ως ατύχημα τον θάνατο ενός πολιτικού αντιπάλου της στρατιωτικής κυβερνήσεως.

Τα κατάλοιπα του δικτατορικού καθεστώτος δεν επιτρέπουν δυστυχώς για την ώρα τη διάλυση του «μυστηρίου» που υπάρχει σ’ αυτόν τον θάνατο. Αν τεθούν κάτω από τον προβολέα μιας νέας δικαστικής έρευνας όλα τα στοιχεία που συνδέονται με την υπόθεση αυτή, τότε ίσως χρειασθεί να γίνη μια αλλαγή στη ληξιαρχική πράξη θανάτου του Νικηφόρου Μανδηλαρά.

Κι’ έτσι να δικαιωθή η άποψη της Άσπας Μανδηλαρά, της γυναίκας του, που στη συνεδρίαση του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Ρόδου επέμενε στην άποψη ότι «Εδώ έχουμε μια πολιτική δολοφονία».

[…]

Αν υπάρχη κάποιος που διέταξε την δολοφονία του Μανδηλαρά, τότε θα είναι και «διατεταγμένη» η εκδοχή του θανάτου του, όπως εμφανίστηκε στις επίσημες πράξεις των διοικητικών και δικαστικών αρχών.

Σύμφωνα μ’ αυτή την εκδοχή, το περιστατικό του θανάτου του μαχητικού δημοκράτη δικηγόρου έγινε περίπου έτσι:

Το λίμπερτυ Rita V ξεκίνησε στις 17 Μαΐου 1967 από την Ελευσίνα με προορισμό την Αμμόχωστο της Κύπρου.

Στην καμπίνα του πλοιάρχου βρισκόταν ο Νικηφόρος Μανδηλαράς, που ήθελε να διαφύγη στο εξωτερικό.

Ενώ το πλοίο έπλεε στα ύδατα της Ρόδου, ο πλοίαρχος πήρε σήμα από το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας να αναφέρη αν είχε λαθρεπιβάτη. Εκείνος απάντησε αρνητικά. Ήλθε άλλο σήμα: να σταματήση. Κι’ ύστερα τρίτο σήμα: να πλεύση προς τη Ρόδο.

Ο πλοίαρχος φοβήθηκε. Ο Μανδηλαράς τού ζήτησε να τον αφήση να πέση στη θάλασσα. Ο πλοίαρχος τού έδωσε ένα σωσίβιο και του έριξε ένα σχοινί στη θάλασσα, για να τον διευκολύνη στην κάθοδό του.

Κατά την πτώση του στη θάλασσα ο Μανδηλαράς χτύπησε στα τοιχώματα του πλοίου.

Την ίδια μέρα ψαράδες βρήκαν το πτώμα του κοντά στο ξερονήσι Παξιμάδα. Το παρέδωσαν στις αρχές.

Έγινε νεκροψία στο πτώμα από τους ιατροδικαστές κ. Δημ. Καψάσκη και Γεώργ. Αγιουτάντη. Το συμπέρασμά τους:

«Ο θάνατος επήλθε συνεπεία πνιγμού εις την θάλασσαν».

Παραπέμπεται σε δίκη ο πλοίαρχος του Rita V και καταδικάζεται σε ποινή φυλακίσεως 2 ετών και 3 μηνών με αναστολή, ως ένοχος ανθρωποκτονίας εξ αμελείας.

Έτσι έκλεισε στα χρόνια της δικτατορίας ο φάκελλος Μανδηλαρά.

Αλλά τώρα ο φάκελλος ανοίγει για να ερευνηθή στις δυνατές λεπτομέρειές του ο ανεξήγητος θάνατος.

Έτσι τώρα φωτίζεται η άλλη εκδοχή. Αυτή που δεν εννοεί να παραδεχθή την απλοϊκή εξήγηση για ένα θάνατο που τόσοι πολλοί θα επιθυμούσαν να τον σχεδιάσουν και να τον εκτελέσουν.

Η κρίσιμη ώρα ήταν 12:25 της 18ης Μαΐου 1967. Το Rita V βρισκόταν σε απόσταση 2,5 μιλίων από τη Ρόδο. Τότε πήρε ο πλοίαρχος το πρώτο σήμα του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας.

[…]

Σ’ αυτόν το χρόνο, 12:25-17:35, έχασε τη ζωή του ο Νικηφόρος Μανδηλαράς. Ή λίγο νωρίτερα ή λίγο αργότερα.

[…]

Από το «ημερολόγιο γεφύρας» του Rita V διαπιστώνεται ότι η θάλασσα ήταν ήρεμη και η ορατότητα καλή. […] Ο πλοίαρχος άλλωστε, όταν ρωτήθηκε για την καιρική κατάσταση τη στιγμή που «έπεσε στη θάλασσα» ο Μανδηλαράς, βεβαίωσε: «Ήτο νηνεμία και η θάλασσα γαληνιαία».

Εξ άλλου, στην έκθεση πραγματογνωμοσύνης του πλοιάρχου Ε.Ν. και πλοηγού κ. Κων. Μανωλοπούλου και του καθηγητή μηχανικών Ε.Ν. κ. Θεόδ. Θεοδωράκη αναφέρεται:

«Κατάστασις θαλάσσης σχεδόν ήρεμος».

«Ολικόν ύψος από επιφανείας θαλάσσης μέχρι κουπαστής 6.70 μ.».

«Απαιτούμενος χρόνος ίνα η έλιξ του πλοίου προσπεράση τον κατελθόντα εις την θάλασσαν, δεδομένου ότι το πλοίον Rita V έπλεεν με ωριαίαν ταχύτητα 8 μιλίων και ο κατελθών ουδεμίαν κίνησιν έπραττεν, τότε θα παρέλθη χρόνος 12.84 δευτερολέπτων».

Παράλληλα στην έκθεση γίνονται οι ακόλουθες παρατηρήσεις: «Διά να καθίσταται ακίνδυνος η κάθοδος εις την θάλασσαν από το υποδειχθέν σημείον του σκάφους θα πρέπει ο κατελθών να έχη αρτίαν την σωματικήν του διάπλασιν, ισχυράν μυϊκήν δύναμιν και αντοχήν, να έχη τας απαιτουμένας γνώσεις χειρισμού σχοινίου διά την κάθοδόν του, να γνωρίζη καλώς κολύμβησιν και η επικρατούσα κατάστασις θαλάσσης ήρεμος».

Και σημειώνεται: «Δι’ άπαντα τα ανωτέρω είναι ακίνδυνος η κάθοδος εκτός απροόπτου γεγονότος».

Και καταλήγει στο συμπέρασμα: «Εκ των ανωτέρω αποφαινόμεθα ότι εάν ο κατελθών εις την θάλασσαν Νικηφόρος Μανδηλαράς ήτο κάτοχος απάντων των ανωτέρω γνώσεων και ικανοτήτων, ήτο δυνατόν να κατέλθη εις την θάλασσαν και ν’ απομακρυνθή εκ του σκάφους ασφαλής και ότι ο χρόνος των 12.48 δευτερολέπτων, ως αναφέρομεν ανωτέρω, του επέτρεπε ν’ απομακρυνθή 4-5 μέτρα από την πλευράν του σκάφους».

Μαζί μ’ αυτά ας εκτιμηθούν και τα εξής στοιχεία: ότι ο Νικηφόρος Μανδηλαράς γεννήθηκε και μεγάλωσε σε νησί (στη Νάξο), ήξερε καλό κολύμπι, υπηρέτησε στο Ναυτικό, είχε αθλητικό σώμα και πολύ καλή υγεία.