Είνε ένα από τα αινίγματα της εποχής μας. Μελαψαί φυλαί της Ανατολής προσκυνούν τον λευκόν αυτόν Άγγλον με τα γαλανά μάτια σχεδόν ως ένα προφήτην. Οι εχθροί του τον θέλουν αγύρτην, τον μεγαλείτερον τυχοδιώκτην της εποχής μας! Άλλοι, κρίνοντες φιλοσοφικώτερα τα πράγματα, θεωρούν τον συνταγματάρχην Λώρενς –διότι περί αυτού πρόκειται– ως ένα από τους Ευρωπαίους που έχουν αισθανθή τον κόρον του πολιτισμού της Δύσεως και στρέφονται με πάθος προς τους πολιτισμούς της Ανατολής. Αν όμως έχη τους αμειλίκτους εχθρούς του, ο συνταγματάρχης Λώρενς έχει και τους φανατικούς θαυμαστάς του. Αυτοί τον θεωρούν ως ένα είδος «Ναπολέοντος της ερήμου», ως τον μεγαλοφυή στρατηγόν και πολιτικόν που ωργάνωσε τον περίφημον πόλεμον της ερήμου, κατορθώσας εκείνο που δεν ηθέλησαν ή δεν κατώρθωσαν ούτε αυτή η φύσις και ο Θεός: Συνήνωσε τας πολεμικάς φυλάς της αραβικής ερήμου, κατώρθωσε να συνασπίση τους φυλάρχους της, ενεφύσησεν εθνικήν συνείδησιν εις τας πολεμοχαρείς φυλάς της αραβικής ερήμου, έστρεψε τους Άραβας κατά του σουλτάνου και της Τουρκίας, ίδρυσε βασίλεια.


Και άλλοι ρεαλιστικώτεροι αποφαίνονται ότι ο Λώρενς είνε ο μεγαλοφυέστερος πράκτωρ της αγγλικής πολιτικής εις την Ανατολήν. Η ζωή του κατά τα τελευταία αυτά έτη ομοιάζει προς περιπετειώδες αστυνομικόν μυθιστόρημα. Όπου κατά τα τελευταία αυτά έτη παρουσιάσθησαν ανήσυχοι ζυμώσεις εις την μουσουλμανικήν Ανατολήν, εσημειούτο η παρουσία του μυστηριώδους συνταγματάρχου. Προ μηνών εσημειώθη η παρουσία του Λώρενς εις το Αφγανιστάν, τότε που γύρω από τον θρόνον του Αμανουλλάχ εμαίνετο η επανάστασις. Τώρα εις τον πόλεμον που διεξάγουν οι Κούρδοι κατά της Τουρκίας του Κεμάλ, φέρεται και πάλιν αναμεμιγμένος ο συνταγματάρχης Λώρενς. Τηλεγραφήματα εξ Αγκύρας τον φέρουν ως σύμβουλον των επαναστατών. Και η καταπολεμούσα τας αγγλικάς βλέψεις εις την Ανατολήν Ρωσσία των μπολσεβίκων –απλών συνεχιστών της πολιτικής των τσάρων– έσπευσε να ενοχοποιήση τον μυστηριώδη συνταγματάρχην ως πράκτορα της αγγλικής πολιτικής, εξυπηρετούντα τας βλέψεις της Αγγλίας και εις το κουρδικόν ζήτημα, όπως τας εξυπηρέτησε και εις την έρημον.


«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 14.8.1930, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ένας Άγγλος ιστορικός και συγγραφεύς, ο οποίος εγνώρισε καλά τον Λώρενς και υπήρξε και ο μόνος βιογράφος του –ο Λόουελ Τόμας–, εκθέτει ως εξής τας εντυπώσεις του:

«Ο Λώρενς είνε ένας από τους αινιγματικούς εκείνους ανθρώπους οι οποίοι διεγείρουν την φαντασίαν ενός λαού και ασκούν επ’ αυτού γοητείαν. Η μητέρα του, μία σεβαστή δέσποινα με την οποίαν είχα την τύχην να συναντηθώ, μου έλεγεν ότι ούτε η ιδία είχε κατορθώση να εξιχνιάση εντελώς τον χαρακτήρα του «Νεδ», όπως αποκαλεί χαϊδευτικά τον υιόν της. Μου είπεν ότι ο υιός της διήγε πάντοτε βίον ανήσυχον. Όταν ήταν παιδί, του ήρεσκε να σκαρφαλώνη εις επικίνδυνα ύψη. Κατέβα από εκεί, Νεδ, του εφώναζε με κτυποκάρδι η μητέρα του, θα πέσης και θα κτυπήσης! Αλλ’ αυτός σκαρφάλωνε όλο και υψηλότερα. Επήγαινε μόνος του εις μέρη ολιγοσύχναστα και ερημικά, χωρίς κανένα σύντροφον και χωρίς την άδειαν των γονέων του. Εδιάβαζε απλήστως, συνήθως δε την νύκτα, την ώραν που οι άλλοι μέσα εις το σπίτι είχαν προ πολλού παραδοθή εις τον ύπνον».


Επήγαινεν εις ερημικά μέρη, έως ότου το όνειρόν του επραγματοποιήθη και ευρέθη εις την έρημον.

Όταν εξερράγη ο πόλεμος, ο Λώρενς ευρίσκετο εις το Κάιρον, υπό την ιδιότητα του αρχαιολόγου, του μελετώντος τον παλαιόν πολιτισμόν της Αιγύπτου. Από την ησυχίαν των μουσείων και του σπουδαστηρίου τον έβγαλε, παρά την θέλησίν του, ο πόλεμος. Ο εν τη Ανατολή αρχηγός της μυστικής υπηρεσίας της Αγγλίας, σερ Τζίλμπερτ Κλάυτον, με το διαπεραστικόν βλέμμα του, εξετίμησεν αμέσως τα προσόντα του συνεσταλμένου επιστήμονος, την ικανότητα που είχε ν’ αποκτά αμέσως την εμπιστοσύνην των ανθρώπων της Ανατολής. Ο σερ Τζίλμπερτ εγνώριζεν επί πλέον ότι ο Λώρενς ήτο κάτοχος πολυτίμων γνώσεων σχετικών με την τοπογραφίαν ωρισμένων περιοχών της Εγγύς Ανατολής, περί των οποίων δεν ήτο δύσκολον να γίνη η πρόβλεψις ότι γρήγορα θα καθίσταντο θέατρον πεισματωδών και αιματηρών επιχειρήσεων. Το 1914 ο Λώρενς, τη πρωτοβουλία του σερ Κλάυτον, απεσπάτο εις την χαρτογραφικήν υπηρεσίαν.


Ο Λώρενς, εις το έργον που του ενεπιστεύθησαν, εσημείωσε πολλάς επιτυχίας και επαρασημοφορήθη από την βρεττανικήν, την γαλλικήν και την αιγυπτιακήν κυβέρνησιν. Έπειτα του  ανέθεσαν κατασκοπευτικάς αποστολάς. Ο Λώρενς εξαπέστελλε προς πάσαν κατεύθυνσιν αφωσιωμένους εις αυτόν ιθαγενείς, οι οποίοι περισυνέλεγαν πληροφορίας διά τας κινήσεις του τουρκικού στρατού. Και εις το έργον τούτο επέτυχε θριαμβευτικώς.

Εν τοσούτω, οι ανώτεροί του φαίνεται ότι δεν τον εχώνευαν και πολύ. Τον εθεωρούσαν ως εξεζητημένον, διότι εις το Κάιρον, γνωρίζων ότι κατ’ αυτόν τον τρόπον θα προσεκτάτο ευκολώτερον την εμπιστοσύνην των Αράβων που τον ενδιέφεραν, ο Λώρενς περιεβλήθη την λευκήν κελεμπίαν των Βεδουίνων. Ο αρχαιολόγος αυτός δεν έδειχνε εξαιρετικόν ζήλον διά τους τύπους και τους κανονισμούς της στρατιωτικής πειθαρχίας. Πολλάκις ωμιλούσεν εις το τηλέφωνον με τους ανωτέρους του ως ίσος προς ίσον.


Επήλθεν η έκρηξις της αραβικής επαναστάσεως εις τα «ιερά χώματα», εις την Μέκκαν. Οι Άραβες ενίκησαν τους Τούρκους. Ο Λώρενς έλαβε την άδειαν να κάμη μίαν περιοδείαν εις την Αραβίαν. Άλλο που δεν ήθελαν οι ανώτεροί του. Τους εδίδετο η ευκαιρία ν’ απαλλαγούν της παρουσίας του.

Ο Λώρενς μετέβη πιθανώς εις την Αραβίαν μάλλον από περιέργειαν. Ευρεθείς μεταξύ των Αράβων, εμελέτησε καλά την κατάστασιν και αντελήφθη με το οξύ, ευφάνταστον πνεύμα του τας δυνατάς λύσεις του αραβικού προβλήματος. Έβλεπε καθαρά ότι οι Άραβες εύκολα ημπορούσαν να νικήσουν τους Τούρκους. Υπέβαλε τα πορίσματα της μελέτης του εις το Κάιρον. Του είπαν να παραμείνη εις την έρημον. Παρέμεινε. Και το αποτέλεσμα το γνωρίζει όλος ο κόσμος!


Διανοούμενος, φιλόσοφος και ποιητής ο Λώρενς εξετίμησε την ιστορίαν της αραβικής φυλής. Ηυχαριστείτο να συνομιλή με σοφούς Άραβας. Πολλοί Ευρωπαίοι ερχόμενοι εις επαφήν με τους Άραβας δεν προσέχουν τα έθιμά των και κάμνουν πράγματα που τους ερεθίζουν. Οι Άραβες, επί παραδείγματι, θεωρούν τον τρόπον κατά τον οποίον καθήμεθα συνήθως ημείς οι Ευρωπαίοι ως αγενέστατον. Το να τεντώση κανείς επί παραδείγματι τα πόδια του ευρισκόμενος μέσα εις την σκηνήν ενός Άραβος σεΐχου θεωρείται μεγάλη ανοικειότης. Ο Λώρενς επρόσεχε πάρα πολύ εις αυτάς τας λεπτομερείας. Κατενόησε καλώς τους τρόπους της κοινωνικής ζωής των Αράβων και κατώρθωσε να διαπρέπη εις τας προσφιλείς συνηθείας των, την καμηλοδρομίαν, την αφήγησιν παραμυθιών κ.λπ.

Οι στενώτεροι συνεργάται του ήσαν ο τότε εμίρης και σήμερον βασιλεύς Φεϋζάλ και ο σεΐχης Αούδα Αμπύτου-Ταγί. Ο Φεϋζάλ ήταν ο προφήτης της επαναστάσεως. Ο Λώρενς τον υπεστήριξε περισσότερον από τους άλλους τρεις υιούς του μεγάλου σερίφου Χουσεΐν, διότι αντελήφθη ότι αυτόν συμπαθούσαν περισσότερον οι Άραβες. Ο Φεϋζάλ ήταν ο κατ’ όνομα αρχηγός. Ο πραγματικός εμψυχωτής ήταν ο Λώρενς.


Και μετά τον πόλεμον; Τι έγινεν ο Λώρενς; Ελέχθη προς στιγμήν ότι ήλλαξε το όνομά του εις Τ. Ε. Σω και κατετάχθη εις την αεροπορικήν υπηρεσίαν ως απλούς ιδιώτης, διότι είνε πειραγμένος από τον τρόπον με τον οποίον συμπεριεφέρθησαν οι σύμμαχοι προς τους Άραβάς του. Ο Λώρενς συνεδέετο από μακρού διά φιλίας με τον διάσημον συγγραφέα Μπέρναρ Σω. Μίαν ημέραν ο οργανωτής του πολέμου της ερήμου επήγεν εις το σπίτι του Σω, όπου είχε προσκληθή να πάρη το τσάι. Μία εκ των προσκεκλημένων κυριών τον εκύτταξε με θαυμασμόν. Εφαίνετο νεαρώτατος, ως φοιτητής. Η κυρία είπε προς την φίλην της κυρίαν Σω:

– Τι έξυπνος που φαίνεται ο υιός σας!

Ο Λώρενς έβαλε τα γέλια και απεφάσισε να λέγεται εις το εξής Σω, αφού τόσον απροσδοκήτως τον είχαν κατατάξη εις την οικογένειαν του μεγάλου συγγραφέως. Ο Λώρενς, όπως ο Σω, αρέσκεται εις τας παραδοξολογίας.


Όταν εσπούδαζεν εις την Οξφόρδην, έμεινε σύμφωνος με ένα συμφοιτητήν του ότι, εάν κανείς από τους δύο έπραττε κάτι το αξιοσημείωτον εις την ζωήν του, θα ετηλεγραφούσε εις τον άλλον να έλθη προς συνάντησίν του, ούτως ώστε να πανηγυρίσουν μαζί το γεγονός. Εις το 1920 ο Λώρενς, αφού επέστρεψεν από τον πόλεμον και την συνδιάσκεψιν της ειρήνης, αφού είχε δημιουργήση δύο βασιλείς και ένα σουλτάνον και αφού διετέλεσεν αρχηγός μεγάλου στρατού και είχε διαδραματίση σπουδαιότατον μέρος εις την απελευθέρωσιν της Αραβίας, της Παλαιστίνης, της Μεσοποταμίας, της Συρίας από τον τουρκικόν ζυγόν, ετηλεγράφησε προς τον παλαιόν συμφοιτητήν του:

– Ελθέ αμέσως! Κάτι έκαμα…

Ύστερα από δέκα έτη που είχαν περάση από της εποχής των σπουδών των αυτή ήτο η πρώτη επικοινωνία μεταξύ των δύο παλαιών συμφοιτητών. Ο Νεδ Λώρενς εσκόπευε τάχα να δείξη εις τον φίλον του τα παράσημά του; Όχι! Είχεν αποτελειώση την κατασκευήν μιας καλύβης εις κάποιο δάσος και εφύλαττε αγελάδας.

Αυτός είνε ο Λώρενς…


*Άρθρο για τον περίφημο Λώρενς της Αραβίας, που έφερε τον τίτλο «Η μυστηριώδης σκιά του συνταγματάρχου Λώρενς» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» στις 14 Αυγούστου 1930.

Ο Τόμας Έντουαρντ Λώρενς (Thomas Edward Lawrence), μια πολυσχιδής προσωπικότητα που έμεινε στην ιστορία ως Λώρενς της Αραβίας, γεννήθηκε στο Tremadoc της Ουαλίας στις 16 Αυγούστου 1888 και απεβίωσε στο Clouds Hill (κομητεία Ντόρσετ) της νοτιοδυτικής Αγγλίας στις 19 Μαΐου 1935.

Headlines