«Καφκικός εφιάλτης»: Τι αντιμετωπίζουν πολλές γυναίκες όταν καταγγέλλουν βιασμό

Τον Νοέμβριο του 2016, η Emma Mannion, πρωτοετής φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο της Αλαμπάμα, τηλεφώνησε στη μητέρα της, μέσα στην αγωνία. Είχε πάει σε μπαρ με φίλους, είπε, και συνέβη κάτι που δεν ήθελε να συμβεί. Η μητέρα της τη συμβούλεψε να πάει στο νοσοκομείο. Ενώ έκανε κολπική εξέταση στο πλαίσιο ενός «κιτ βιασμού», έφτασε η αστυνομία της Tuscaloosa- πήρε μια πρώτη κατάθεση ενώ φορούσε ακόμα τη ρόμπα του νοσοκομείου.

Τρεις ημέρες αργότερα, η Mannion ανταποκρίθηκε σε αίτημα για επίσημη συνέντευξη στο αστυνομικό τμήμα. Δήλωσε και πάλι ό,τι μπορούσε να θυμηθεί: Ότι είχε γνωρίσει μερικούς άντρες ενώ έβγαινε με φίλους- ότι ενώ ήταν μεθυσμένη, δύο άντρες την αγκάλιασαν και την ανάγκασαν να μπει στο πίσω κάθισμα ενός αυτοκινήτου σε ένα χαλικόστρωτο πάρκινγκ- ότι ο ένας στεκόταν έξω ενώ ο άλλος τη βίαζε. Όπως φαίνεται στα πλάνα της συνέντευξης, ο ερευνητής Jared Akridge επισήμανε «ασυνέπειες» στην αφήγησή της – έχει υλικό από κάμερα ασφαλείας, λέει αλλά δεν το παρέχει, που τη δείχνει να φιλιέται με τον φερόμενο ως δράστη. «Δεν είσαι ειλικρινής μαζί μου», λέει. «Δεν σε πιστεύω. Δεν σε πιστεύω καθόλου».

Δείτε το τρέιλερ της ταινίας Victim/Suspect

«Μας λες ψέματα»

Η Mannion δεν είχε κοιμηθεί καλά εδώ και μέρες, και μετά από 1 ώρα και 40 λεπτά ερωτήσεων που έθεταν υπό αμφισβήτηση τον απολογισμό της, ήταν εξαντλημένη. «Ήθελα να φύγω», θυμάται στο Victim/Suspect, ένα νέο ντοκιμαντέρ του Netflix που εξετάζει το ανατριχιαστικά λεπτό πέπλο μεταξύ της καταγγελίας ενός βιασμού και της κατηγορίας για έγκλημα.

«Δεν ήθελα να βρίσκομαι πια μπροστά σε αυτόν τον άνθρωπο, γιατί το μόνο που άκουγα ήταν ότι έφταιγα εγώ και ότι τα σκάτωσα». Όταν ο Akridge την ενημερώνει ότι είναι έγκλημα να «μας λες ψέματα», εκείνη απλώς γνέφει. Στη συνέχεια τη συλλαμβάνει για ψευδή καταγγελία.

Πώς διεξήχθη η συνέντευξη;

Η ιστορία της Mannion τράβηξε την προσοχή της Rachel «Rae» De Leon, δημοσιογράφου του Center for Investigative Reporting στο Όκλαντ. Οι ιστορίες ψευδών καταγγελιών βιασμού τραβούν την προσοχή και την καταδίκη, αλλά συχνά όχι την ανεξάρτητη επαλήθευση των λεπτομερειών – διερευνήθηκε, άραγε, πλήρως η υπόθεση; Πώς διεξήχθη η συνέντευξη; Ποια στοιχεία υποστηρίζουν μια ψευδή καταγγελία για σεξουαλικό έγκλημα;

Το ντοκιμαντέρ Victim/Suspect ακολουθεί την De Leon καθώς αποκαλύπτει κοινά μοτίβα μέσα σε αυτό που η σκηνοθέτης Nancy Schwartzman αποκαλεί «αυτόν τον καφκικό εφιάλτη που περιβάλλεται από μύθους βιασμού»: Οι γυναίκες, συνήθως νέες και ευάλωτες, που πηγαίνουν στην αστυνομία για να καταγγείλουν σεξουαλική επίθεση καταλήγουν όχι μόνο να απορρίπτονται, αλλά και να συλλαμβάνονται οι ίδιες.

Ίσως παρέλειψαν μια λεπτομέρεια, ή άλλαξαν κάποια από την ιστορία τους, ή δεν μπορούσαν να θυμηθούν τι ακριβώς συνέβη – συμπεριφορά που συνάδει με την τραυματική μνήμη. Ίσως λόγω πίεσης, τραύματος, εξάντλησης ή επιθυμίας να τελειώνουν με όλα αυτά, ανακάλεσαν – δεν είναι το ίδιο πράγμα με το ψέμα, αλλά αντιμετωπίζεται ως παραδοχή ενοχής. Ίσως η υπηρεσία ήθελε να ξεφορτωθεί από τα χέρια της έναν φάκελο υπόθεσης και τον έψαχνε και τον έψαχνε μέχρι να βρει κάτι να πιαστεί.

Ο ρόλος της αστυνομίας

Συχνά, η αστυνομία χρησιμοποιούσε υποτιθέμενες προηγούμενες αλληλεπιδράσεις με έναν φερόμενο ως δράστη για να υπονομεύσει μια αναφορά, όπως στην περίπτωση της Mannion. Αλλά ακόμη και οι πιο περίεργες αναφορές ήταν ικανές να γυρίσουν μπούμερανγκ, όπως στην έρευνα της ProPublica που μετατράπηκε σε σειρά του Netflix Unbelievable και στην υπόθεση της Dyanie Bermeo.

Όπως εξηγεί η ίδια στην ταινία, η Bermeo ήταν φοιτήτρια εγκληματολογίας που φιλοδοξούσε να κάνει καριέρα όπως η ντετέκτιβ Olivia Benson, του Law & Order: SVU, όταν πήγε στην αστυνομία για να καταγγείλει μια επίθεση από έναν αστυνομικό ή έναν άνδρα που παρίστανε τον αστυνομικό κατά τη διάρκεια ενός τροχαίου ελέγχου. Τα αρχεία της αστυνομίας έδειξαν αργότερα ότι οι αστυνομικοί είχαν στο μυαλό τους έναν άμεσο ύποπτο, αλλά δεν τον προσέγγισαν ποτέ. Αντ’ αυτού, κατηγόρησαν την Bermeo για υποβολή ψευδούς αναφοράς και δημοσίευσαν τη φωτογραφία της στους λογαριασμούς τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Σκληρές ζωές

Σε περισσότερα από τρία χρόνια εντατικής αναφοράς, η De Leon βρήκε πάνω από 160 περιπτώσεις κατά την τελευταία δεκαετία, στις οποίες το άτομο που αναφερόταν οικειοθελώς στην αστυνομία μετατρεπόταν σε ύποπτο, κατηγορούμενο για ψευδή αναφορά. Κάθε υπόθεση ήταν περίπλοκη, τα θύματα γεμάτα τραύματα παρεξηγήθηκαν, χαρακτηρίστηκαν λάθος και διαστρεβλώθηκε η αλήθεια από την επιβολή του νόμου σε έγκλημα «Απλώς έβλεπα ότι οι άνθρωποι ζούσαν πολύ σκληρές ζωές», είπε. «Ήταν πολύ περίπλοκο και απλά απαιτούσε ένα επίπεδο συμπάθειας από τις αρχές επιβολής του νόμου που δεν έβρισκα».

Αλλά υπήρχαν κοινά σημεία – μέσα από διάφορες υποθέσεις και ένα πλήθος υλικού από αστυνομικές συνεντεύξεις, το Victim/Suspect δείχνει πώς οι συστημικές δυνάμεις, η έλλειψη κατάρτισης και ο μισογυνισμός δημιουργούν μια παγίδα για όσους καταγγέλλουν ένα σεξουαλικό έγκλημα. Τα περισσότερα από τα τμήματα που μελέτησε η De Leon δεν διέθεταν εξειδικευμένη μονάδα για σεξουαλικά εγκλήματα, αλλά ανέθεταν στους υπερφορτωμένους ντετέκτιβ τα πάντα, από υποθέσεις βιασμών μέχρι ανθρωποκτονίες.

Οι κατά κύριο λόγο άνδρες ερευνητές εκπαιδεύονται σε τεχνικές ανάκρισης, αλλά όχι στην ευαισθησία σε θέματα τραύματος. Η αστυνομία έχει νόμιμο δικαίωμα να ανακρίνει τα θύματα/υπόπτους, όπως συνέβη με το υποτιθέμενο υλικό ασφαλείας της Mannion, το οποίο μπορεί να μπερδέψει ένα ήδη τραυματισμένο θύμα. Οι αρχές επιβολής του νόμου έχουν κίνητρο να βγάλουν τις υποθέσεις από το γραφείο τους, και η μη διερεύνηση ενός σεξουαλικού εγκλήματος, και στη συνέχεια η απαγγελία κατηγοριών σε ένα «εύκολο θύμα», είναι αποτελεσματική.

«Είναι σαν να καταγγέλλεις ψευδή απαγωγή»

Και έπειτα, υπάρχει ο επίμονος μύθος της επικράτησης των ψευδώς καταγγελλόμενων σεξουαλικών επιθέσεων, που πολυάριθμες μελέτες τοποθετούν κάπου μεταξύ δύο και 10%. «Είναι σαν να καταγγέλλεις ψευδή απαγωγή», δήλωσε ο Schwartzman, του οποίου η προηγούμενη ταινία, το Roll Red Roll του 2018, εξέτασε την ανεκτική κουλτούρα των αδελφών γύρω από την υπόθεση βιασμού του 2012 στο Steubenville του Οχάιο.

Όπως επισημαίνει η ταινία, από τις περίπου 460.000 επιθέσεις κάθε χρόνο στις ΗΠΑ, μόνο το 30% καταγγέλλεται στην αστυνομία και μόνο το 1% καταλήγει σε δίωξη των φερόμενων ως δραστών.

Παρόλα αυτά, το ντοκιμαντέρ Victim/Suspect «δεν είναι εδώ για να αποδείξει ή να διαψεύσει αν μια επίθεση συνέβη», δήλωσε ο Schwartzman. «Είμαστε εδώ για να εξετάσουμε αν η αστυνομία έκανε μια σωστή και εμπεριστατωμένη έρευνα και αν έφτασε στο επίπεδο να κατηγορήσει κάποιον ότι το επινόησε; Και αυτό που διαπιστώσαμε ήταν ότι σταμάτησαν την έρευνα στη μέση, την παράτησαν εντελώς, δεν ακολούθησαν πολύ σαφείς ενδείξεις και στη συνέχεια άσκησαν δίωξη κατά του θύματος».

H Rondini αυτοκτόνησε

Η Mannion δέχτηκε συμφωνία ομολογίας, εν μέρει επειδή διάβασε για το τι συνέβη στη συμμαθήτριά της στην Αλαμπάμα Megan Rondini. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 2ας Ιουλίου 2015, η 20χρονη Rondini πήγε σε νοσοκομείο της Tuscaloosa και στη συνέχεια στο αστυνομικό τμήμα για να καταγγείλει έναν βιασμό από τον 34χρονο τοπικό επιχειρηματία TJ Bunn Jr. Σε μια δίωρη συνέντευξη, η αστυνομία την ταλαιπώρησε για τις λεπτομέρειες: Γιατί δεν θυμόταν να έχει σταματήσει στο διαμέρισμά της, γιατί δεν τον κλώτσησε ή δεν του αντιστάθηκε σωματικά, γιατί έκλεψε 3 δολάρια και ένα όπλο για να προστατευτεί αφού δραπέτευσε από το κλειδωμένο δωμάτιό του από ένα παράθυρο.

Αντίθετα, πήραν την ιστορία του Bunn για συναινετικό σεξ τοις μετρητοίς. «Αν ήμουν εγώ στην άλλη πλευρά, θα ήθελα να κάνω το ίδιο πράγμα για μένα», λέει ο ντετέκτιβ. Η συνέντευξή του διαρκεί 18 λεπτά. Αντιμέτωπη με την απειλή της δίωξης για κλοπή ή ψευδή καταγγελία, η Rondini αποσύρθηκε από τη σχολή και αυτοκτόνησε τον Φεβρουάριο του 2016 (οι γονείς της, οι οποίοι τελικά συμβιβάστηκαν με το πανεπιστήμιο σε αγωγή αδικαιολόγητου θανάτου, εμφανίζονται στην ταινία).

Οι De Leon και Schwartzman αναζήτησαν σχόλια από την αστυνομία της Tuscaloosa, τους αστυνομικούς που εμπλέκονται στην υπόθεση Bermeo και άλλους, χωρίς αποτέλεσμα. Μόνο ένας εκπρόσωπος των αρχών επιβολής του νόμου δέχτηκε να μιλήσει στα πρακτικά, για να εξηγήσει τη συνήθη χρήση τεχνάσματος και παραπλανητικών στοιχείων στις ανακρίσεις. «Νομίζω ότι η σιωπή τους και η απροθυμία τους λέει πολλά» δήλωσε ο Schwartzman.

Αξίζει τον κόπο η καταγγελία;

Αν και πολλές από τις υποθέσεις στο ντοκιμαντέρ Victim/Suspect έλαβαν χώρα πριν από το κίνημα #MeToo, η ταινία φωτίζει το χάσμα μεταξύ του τρόπου με τον οποίο μιλάμε για τη σεξουαλική επίθεση σε πολιτισμικό επίπεδο -μια επίγνωση της επικράτησής της, της ύπουλης κουλτούρας, της μακράς στρεβλής ουράς της τραυματικής μνήμης- και των τοπικών θεσμών που υποτίθεται ότι πρέπει να το χειριστούν. «Υπάρχει ένα πραγματικά μεγάλο θεσμικό πρόβλημα με την επιβολή του νόμου», δήλωσε ο Schwartzman. «Υπάρχει ένας εισαγγελέας, υπάρχει ένας δήμαρχος, υπάρχουν αυτοί που τους ψηφίζουν».

Με άλλα λόγια, υπάρχουν πολλά συστήματα μέσω των οποίων η επιδίωξη της δικαιοσύνης μπορεί να μετατραπεί σε αποτυχία της. Το Victim/Suspect προτείνει ορισμένες λύσεις για αυτόν τον καθρέφτη του τρικ της ποινικής δικαιοσύνης, δηλαδή την εκπαίδευση ευαισθησίας των αστυνομικών και την απαγόρευση της χρήσης παραπλανητικών στοιχείων στις συνεντεύξεις των θυμάτων. Αλλά καταλήγει σε ένα αναπόφευκτο, δίκαιο ερώτημα: Αξίζει τον κόπο η καταγγελία;

Η Dyanie Bermeo, η πρώην φοιτήτρια εγκληματολογίας που τελικά κρίθηκε αθώα για ψευδή καταγγελία σε έφεση, τελειώνει την ταινία εξακολουθώντας να θέλει να κάνει τη διαφορά. «Αλλά εξακολουθώ να έχω την ίδια πίστη στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης όπως πριν;» λέει. «Όχι, δεν έχω».

*Η ταινία Victim/Suspect είναι διαθέσιμη στο Netflix  από τις 23 Μαΐου.

*Με στοιχεία από theguardian.com